یکی از معدود منابع قدرت در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دارا بودن توانمندی اقتصادی است؛ به نحوی که حتی کشورهای کوچکی نظیر قطر، امارات و کویت به دلیل اقتصاد قوی و پویا به بازیگران تاثیرگذاری در تحولات منطقه خاورمیانه تبدیل شدند.
با این حال، معضل اصلی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در حوزه اقتصادی، تک محصولی بودن اقتصادی این کشورها است. اقتصاد این کشورها وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی و گازی دارد؛ به نحوی که پویایی اقتصادی آنها نتیجه افزایش قیمت نفت و انرژی و مشکلات اقتصادی آنها نیز نتیجه نزول قیمت نفت و گاز است.
این معضل سبب شد که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس طی دو دهه گذشته راهبرد متنوع سازی اقتصادی را پیگیری کنند. مطابق این راهبرد؛ این کشورها از درآمدهای نفتی و گازی برای سرمایه گذاری در بخش های دیگر از جمله حمل و نقل، توریسم، صنایع نفتی و غیرنفتی، بانکداری و ساخت و ساز بهره گرفتند تا به نوعی از وابستگی به درآمدهای نفتی در دهه های آینده بکاهند. برای مثال؛ کشورهای امارات و قطر در حوزه هایی نظیر بانکداری، ساخت و ساز و اقتصاد توریسم سرمایه گذاری زیادی انجام داند.
با توجه به اینکه بیش از دو دهه از اتخاذ راهبرد متنوع سازی اقتصاد توسط کشورهایی نظیر عربستان سعودی، قطر، امارات و کویت می گذرد، اما، ارزیابی ها حاکی از این است که نفت و گاز همچنان منابع اصلی درآمدهای اقتصادی این کشورها است.
عمیق تر شدن بحران اقتصدی کشورهای
حاشیه خلیج فارس
طی سه سال اخیر قیمت نفت از بشکه ای بیش از 120 دلار به بشکه ای زیر 40 دلار کاهش یافته است. کاهش شدید قیمت نفت سبب بروز مشکلات مهم اقتصادی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس شده است که از جمله این مشکلات می توان به کسری بودجه این کشورها که تا پیش از این مازاد بودجه داشتند، افزایش نرخ تورم و کاهش مقادیری که به عنوان یارانه در اختیار مردم این کشورها قرار می گرفت، کاهش میزان حقوق کارکنان و همچنین افزایش قیمت حامل های انرژی و مالیات بستن بر درآمدهای اتباع خارجی مقیم این کشورها اشاره کرد.
در همین حال، میزان رشد اقتصادی این کشورها نیز کاهش چشمگیری داشته است؛ به نحوی که رشد اقتصادی کویت از 8 درصد در سال 2015 به 3 درصد در سال 2016 و رشد اقتصادی عربستان سعودی نیز از 10 درصد در سال 2011 به 1.2 درصد در سال 2016 کاهش یافته است. در همین حال، مجموع بدهی عربستان سعودی در سال گذشته میلادی 316.5 میلیارد ریال سعودی شامل 213.4 میلیارد ریال بدهی داخلی و 103.1 میلیارد ریال سعودی بدهی خارجی بود. همچنین برخی نشریات کشورهای شورای همکاری اعلام کردند که تولید سرانه داخلی عربستان سعودی نیز با رکود سه درصدی روبرو شده است. دولت قطر نیز که از سال 2000 به بعد برای مدت 15 سال با مازاد بودجه بود، در سال های 2015 و 2016 شاهد کسری بودجه بوده است.
اگرچه همه دلایل این مشکلات اقتصادی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مربوط به کاهش درآمدهای نفت و گاز نیست و سیاست های جنگ طلبانه این کشورها و مداخله در امور داخلی دیگر کشورها نیز عامل دیگری برای این مشکلات اقتصادی است، اما، رشد مشکلات اقتصادی و به خصوص کاهش ملموس رشد اقتصادی بیانگر این است که سیاست متنوع سازی اقتصادی در شورای همکاری خلیج فارس با شکست مواجه شده است. 114/112
بیشتر بخوانید:
بحران اقتصادی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس
نتخابات زودهنگام پارلمانی درکویت در سایه بحران اقتصادی
بحران اقتصادی پاشنه آشیل حکام سعودی
