به گزارش ایران پرس، عالمان دین وارثان پیامبر(ص) و مرزبانان حریم اسلامند.
در دنیایی که تاریکی غفلت و غبارِ آلودگی بر آیینه ذهن ها و جان ها می نشیند، آیینۀ خداجوی فطرت انسان به تیرگی می گراید.
اما خالق حکیم و مهربانِ انسان، هرگز او را در مسیر دشوارِ کمال بی یار و یاور رها نکرده و پیامبرانی از جنس نور و مهربانی در میان مردم برانگیخته و مسیر هدایت را همچون روز، پر نور و روشن ساخته است.
پس از آنکه سلسلۀ انبیاء الهی به خاتم پیامبران رسید و رشتۀ هدایت با وجود دوازده امام معصوم از اهل بیت پیامبر (ص) محکم شد، ارادۀ خداوند بر این قرار گرفت که در دوران غیبت، عالمانی با اراده و پرهیزگار، وارثان پیامبران و حافظان و نشر دهندگان دین خدا باشند تا راه هدایت بی فروغ نماند.
انسان هایی که آلودۀ رنگ های فریبندۀ دنیا نشدند و خود رنگ دیگری از جنس نور و هدایت به دنیا هدیه کردند.
«محمد بن محمد بن نعمان» مشهور به شیخ مفید
"محمد بن محمد بن نعمان" مشهور به شیخ مفید از بزرگترین علمای شیعه دوازده امامی در نیمه دوم قرن ۴ق و اوائل قرن ۵ق بوده است.
او از احیاکنندگان بزرگ علوم اسلامی و از مروجان سخت‌کوش فرهنگ شیعی و از نشردهندگان فقه امامیه است.
شیخ مفید نه تنها برای شیعیان بسیار عزیز و گرانقدر است بلکه بسیاری از بزرگان دیگر مذاهب اسلامی نیز علم و دانایی ایشان را ستوده اند.
نظر بزرگان درباره شیخ مفید
جالب است بدانیم که لقب «مفید» توسط یکی از علمای بزرگ اهل سنت به نام «قاضی عبدالجبّار» به ایشان داده شد و پس از آن به نام شیخ مفید شناخته شدند.
ابن حجر عسقلانی از علمای بزرگ حدیث و فقه شافعی، نیز درباره او می‌گوید:
"او بسیار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیاری از محضر او بهره بردند."
شیخ طوسی، شاگرد ارزنده مکتب شیخ مفید، دربارۀ ایشان می نویسد:
"محمد بن محمد بن نعمان، از متکلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهی گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنی دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود.
کودکی شیخ مفید
شیخ مفید هنوز کودک بود که پدرش او را به بغداد آورد و به تحصیل دانش مشغول کرد. او در این شهر نزد بیش از پنجاه استاد اعم از شیعه و غیرشیعه تحصیل کرد و از محضر علمای آن روزگار بهره ها گرفت.
در تاریخ آمده است که شیخ مفید در پنج سالگی از برخی محدثان، اجازه روایت حدیث گرفت.
این نشان دهندۀ تیزهوشی و صداقت شیخ در نقل احادیث است.
اساتید و شاگردان شیخ مفید
مهم ترین اساتید شیخ مفید در بغداد، شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی، ابن قولویه و ابوغالب زراری بوده اند.
علمای بزرگی چون سید مرتضی و شیخ طوسی از شاگردان شیخ مفید بوده اند.
تالیفات شیخ مفید
تألیفات شیخ مفید دویست جلد کتاب بزرگ و کوچک بوده است که اغلب متناسب با نیازهای فکری زمان و گویا و روان نوشته شده اند.
قبل از شیخ مفید، فقه در بین علمای شیعه به صورت کنونی رایج نبود بلکه احادیث فقهی منقول از ائمه اطهار علیهم السّلام با سلسله سند عیناً در کتاب ها نقل می‌شد و فقها هیچ گونه تصرفی در متن حدیث نمی‌کردند.
بعدها این شیوه، اندکی تکامل یافت و فقها، به خود اجازه می‌دادند که در همان محدوده احادیث تا حدّی اجتهاد کنند و با استفاده از احادیث، فتوی دهند.
کتاب های فقهی «ابن بابویه» و «شیخ صدوق» بر همین شیوه تألیف یافته است. در این دوره، تمسک به ظواهر احادیث به شدت رواج داشت و بهره گرفتن از عقل و اندیشه منزلت چندانی نداشت و این امر مانعی در مسیر پیشرفت علوم دینی بود.
شیخ مفید با نیروی ادراک قوی خود در برابر جمود حاکم قیام کرد و مشرب فقهی جدیدی را بر اساس قواعد و اصول منظم پایه گذاری کرد و شاگردانش سید مرتضی و شیخ طوسی، این راه را ادامه دادند.
الارشاد و الامالی، دو اثر معروف شیخ مفید
شیخ مفید در شیوه اجتهادی خود برای عقل جایگاه بلندی قائل بود و یکی از راه‌های رسیدن به شناخت مفاهیم کتاب و سنّت را عقل می‌دانست و حتّی بر این اعتقاد بود که اگر حدیثی مخالف احکام عقل باشد مردود است.
در آن زمان در مقابل اهل حدیث، معتزله وجود داشتند که معتقد بودند که عقل به تنهایی قادر به فهم همۀ مسایل دینی است و عالی ترین مرجع در این مورد عقل است. شیخ مفید با همان صلابت و قدرتی که در برابر اندیشه حدیث‌گرایی ایستاد با کسانی هم که قیاس را ملاک استنباط احکام قرار می‌دادند نیز به مقابله پرداخت و با براهین قوی آن را رد می‌کرد و کتاب هایی در این مورد نوشت.
کار بزرگ مفید، اثبات این مطلب است که عقل، به تنهایی از فهم همه مباحثی که در علم کلام (دانش اعتقادات دینی و جهان بینی اسلامی) مطرح می‌شود، ناتوان است، مثلا در باب صفات خداوند مانند اراده و سمع و بصر و امثال آن، عقل به مدد وحی و احادیث معصومین است که می‌تواند به شناخت صحیح دست یابد. پس شیوۀ شیخ مفید در کلام و فقاهت، راه میانه ای بود که از عقل و نقل (قرآن و حدیث) توأمان استفاده می کرد و فقه و کلام شیعه را از هیچ یک از آن دو منبع بی نیاز نمی دید.
فقاهت به معنای استنباط حکم شریعت از منابع کتاب و سنت در شیعه دارای سابقه‌ای طولانی است
فقهای پیش از شیخ مفید نیز فعالیت های ارزشمندی در این باب داشته اند اما آنچه اکنون به نام فقه شیعی شناخته می شود بسیار متفاوت و کامل تر از آن است. استنباط صدها قاعده و هزاران حکم فقهی پیچیده و مشکل از قرآن و سنت و عقل، به دست آوردن احکام بیشماری که قادر باشد در غیبت امام معصوم همه سؤال‌های مکلفین را پاسخ بدهد و حلال و حرام خدا را در همه ابواب با همه جزئیات بیان کند، علمی بسیار دقیق و پیچیده است که در طول قرن ها به دست آمده است. ابتکار شیوه های دقیق علمی برای این روند پیچیده یکی دیگر از اقدامات شیخ مفید بوده است.
اظهارات حضرت آیت الله خامنه ای دربارۀ اقدامات شیخ مفید در علمی سازی روش فقاهت
حضرت آیت الله خامنه ای دربارۀ اقدامات شیخ مفید در علمی سازی روش فقاهت می گویند:
"شیخ بزرگ با قدرت فکری نبوغ‌آسای خود، در این عرصه نیز مبدأ یک تاریخ پرتحول و سرسلسله یک جریان زاینده و رو به عمق و افزایش، محسوب می‌گردد. گویا پس از چند قرن جمع‌آوری منابع فقه یعنی کلمات صادره از معصومین و افتاء (فتوا دادن) براساس متون و ظواهر روایات، در مقطعی از تاریخ فقه لازم بوده است که این ذخیره و سرمایه ارزشمند به قالب اندیشه علمی زده شود و شیوه ای فنی برای استنباط ابتکار گردد."
علمای بزرگ تشیع معتقدند بنای رفیعی که فقها و متکلمین شیعه در طول ده قرن گذشته برافراشته و گنجینه بی نظیری که از آثار علمی خود پدید آورده اند همه بر روی قاعده ای است که شیخ مفید با این مشخصات پی ریزی کرده است.
شیخ مفید مناظرات معروفی با بزرگان ادیان دیگر و مذاهب اسلامی داشته است. نبوغ، تیزهوشی، دانایی و در عین حال صفا و صمیمیت او در این مناظرات همواره مورد تحسین مشاهده کنندگان و حتی مخالفان بوده است.
بغداد در زمان شیخ مفید از مراکز مهم علمی به شمار می رفت و فقها و متکلمان بسیاری از مذاهب مختلف در آن حضور داشتند و برپایی مجالس مناظره بسیار رواج داشت.
شیخ مفید مشهور به ابن معلم
شیخ مفید که به ابن معلم هم مشهور بود عالم برجسته و سخنوری توانا بود که با نیروی علم و بیان و منطق محکم خود در تمام مناظره ها بر همگان غلبه می یافت.
از خطیب بغدادی که هم عصر و اتفاقاً از مخالفان شیخ مفید هم بوده نقل شده است: «شیخ مفید اگر می خواست می توانست ثابت کند که ستون چوبی از طلاست!» این کلام نشان از قدرت بی رقیب شیخ مفید در مناظرات علمی اش دارد.
شیخ مفید به ایمان قوی واراده ای پولادین و اعمال صالح شهرت دارد. او تمام کتاب های مخالفان را از حفظ کرد تا به شبهات آنان پاسخ دهد.
تألیف بیش از دویست کتاب نشان از اراده و عزم ایشان در پیشبرد علوم دینی دارد. در احوالات ایشان گفته اند که شب ها جز اندکی نمی خوابید و به نماز و نیایش و قرائت قرآن و یا تدریس می پرداخت و بسیار اهل صدقه دادن و روزه گرفتن بود.
احوالات روحی این مرد بزرگ خود حکایتی دیگر است.
نامه های حضرت مهدی (عج) به ایشان یکی از حکایات ارزشمند زندگی شیخ مفید است که به دستور امام زمان (عج)در زمان حیاتشان آن را علنی نکردند.
زندگی این مرد بزرگ می تواند الگویی برای جوانان مسلمان و امیدی برای آیندۀ جوامع اسلامی باشد.
شیخ مفید در سال 413 (ه. ق)چشم از جهان فرو بست.
در تشییع جنازه او بیش از هشتاد هزار نفر از دوستان و حتی مخالفان او با دیده های گریان حضور داشتند.
این مراسم از باشکوه ترین مراسماتی بود که بغداد تا آن روز به خود دیده بود. جسم نحیف او در زیر خاک مدفون شد اما شخصیت سترگ او، پنهان کردنی و از یاد رفتنی نبود، و پیوسته در برابر چشم زمان باقی ماند و هرگز از یاد نرفت، و در روند شکوفایی فقه و کلام و مذهب اهل بیت(علیه السّلام) نقش برجسته خود را ایفا کرد.
133/110
