عرفات؛ سرزمین مناجات

یکی از مناسک حج که در روز نهم ذیحجه انجام می شود، حضور در سرزمین عرفات است.

زائرین خانه خدا پس از پوشیدن لباس سفید احرام، برای انجام حج تمتع راهی آنجا شده و در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در این سرزمین توقف می کنند، و به دعا و نیایش می پردازند، تا خدای رحمان، به آنها رحمت آورده و بار دیگر اجازه ورود به حرم امن الهی به آنان اعطا شود. در واقع حج در میان همه عبادات پر رمز و رازترین ارتباطی است که خدا میان خود و بندگانش قرار داده است.

عبادتی که هر یک از اعمال آن، ظاهری دارد و یک باطنی.

در این میان عرفه جایگاه تبلور و ظهور تمام معارفی است که حاجی در مراحل و منازل مختلف حج به دست آورده است و پس از گذر از عرفه است که نور معرفت پیوند میان او و عالم ملکوت را میسر می سازد.

عرفات کجاست؟

«عَرَفَة» به معنای ادراک، فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است، و سرزمین عرفات را از آن رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌ها است. صحرای عرفات در تاریخچه خود خاطراتی از مردان بزرگ الهی چون آدم (ع) ، ابراهیم خلیل الله (ع) ، پیامبر اکرم (ص) و نیز امام حسین  (ع) را دارد . حضرت آدم و حوا پس از هبوط از بهشت و آمدن به زمین،  و بعد از جدایی طولانی در این سرزمین یکدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه  عرفات و این روز عرفه نام گرفته است.

عده ای نیز گفته اند عرفات؛ به معنای آشنایی است و حضرت ابراهیم (ع) در این جا توسط جبرئیل با مناسک خود آشنا شد و به آنها عارف شد. در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده که در وجه تسمیه عرفات فرمود: جبرئیل روز عرفه بر ابراهیم فرود آمد و به او گفت: به گناهانت اعتراف کن و مناسک را بشناس و لذا چون او اعتراف کرد آنجا را عرفات نامیدند. جالب تر اینکه پیامبر بزرگ اسلام (ص) در آخرین حج خود، در سال دهم هجری قمری، خطبه تاریخی خود را که حکایت از یک منشور حقوق بین الملل اسلامی است و خط بطلانی بر تمامی ارزش های پوشالی جاهلیت، در اجتماع باشکوه حجاج در روز عرفه ایراد فرمودند.

امام حسین (ع) نیز بعد از ظهر روز عرفه، در هنگام خروج خود از مکه به جانب سرزمین کربلا همراه با اهل بیت و صحابه از خیمه های خویش در صحرای عرفات بیرون آمدند و به دامنه جبل الرحمه رفتند و به مناجات با خدای خود پرداختند.

مناجاتی که سرشار از زیباترین کلمات در گفت‏وگو با پروردگار است؛ کلماتی که لبریز از عشق به خداوند بود و عطر بندگی را تا ابد در این سرزمین ‏پراکنده ساخت.

دو واژه عرفه و دعا آنچنان به هم آمیخته و تنیده شده اند که همه عرفه را با دعا و نیایش می شناسند و بهترین زمان را برای دعا روز عرفه می دانند؛

دَرِ دعا، دری وسیع و باز است که با تمام درهای سعادت و نیک بختی برابری می کند و باز شدنش هم آسان تر از تمامی درهاست. و در بین همه درهای سعادت، تنها دَرِ دعاست که با آن می توان به تمام هدف های جزیی و کلی، دینی و دنیایی و به همه آرزوها و اهداف رسید.

و عرفه، روزی است که دعا در آن، به استجابت بسیار نزدیک است. روایت شده که حضرت امام زین العابدین (ع) در روز عرفه صدای گدایی را که از مردم کمک می‌نمود شنید، و به او فرمود: «وای بر تو آیا از غیر خدا درخواست می‌کنی در این روز و حال آن که امید می‌رود در این روز برای بچه‌های در شکم که فضل خدا شامل آنها شود و سعید و خوشبخت گردند…»  

بنابراین مهمترین وظیفه یک مؤمن در این روز آن است که علاوه بر اینکه خود به عنایت خداوند توجه دارد دیگران را نیز به رحمت و مغفرت و عطایای حق در این روز مبارک متوجه کند و از آنها بخواهد، پیوسته دعا کرده و حاجات خود را از خداوند طلب کنند.

دعا، هدیه‏ ای الهی است که خداوند به انسان ها اعطا کرده است و چه زیباست که در هنگام دعا کردن در این روز بزرگ، دیگران را بر خود مقدم بدانیم.

امام صادق (ع) درباره تاثیر عجیب دعا کردن در حق دیگران، برای خود شخص دعا کننده می فرماید:

"کسى که پشت سر برادر خود براى او دعا کند، فرشته‌اى از آسمان دنیا ندا مى‌کند: صد هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود، اى بنده خدا فرشته دیگرى از آسمان دوم او را ندا مى‌دهد: اى بنده خدا دویست هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود. فرشته دیگرى از آسمان سوم او را ندا مى‌دهد: اى بنده خدا سیصد هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود. فرشته دیگرى از آسمان چهارم او را ندا مى‌دهد: اى بنده خدا چهار صد هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود. فرشته دیگرى از آسمان پنجم صدا مى‌زند: اى بنده خدا پانصد هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود. فرشته دیگرى از آسمان ششم ندا مى‌دهد: بنده خدا ششصد هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود. فرشته دیگرى از آسمان هفتم ندا مى‌دهد: هفتصد هزار برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود. آنگاه خداى عز و جل ندا مى‌دهد: من بى‌نیازى هستم که نیازمند نمى‌گردم، بنده خدا هزاران برابر آنچه خواستى براى تو خواهد بود."

البته نکته دقیقى که باید به آن توجه داشت این است که در حالى که براى دیگری دعا مى‌کنى، او را واقعا دوست داشته و سایر حقوق او را نیز ادا کرده باشى. زیرا در غیر این صورت بیم آن مى‌رود که دعایت اثرى را که در این روایت گرانقدر گفته شده را نداشته باشد.

اهمیت دعا در این روز تا آنجاست که پیامبر اکرم (ص) که در اکثر مواقع، دو نماز ظهر و عصر را با فاصله اقامه می کردند، در روز عرفه با هم می خوانند تا زمان بیشتری برای دعا و نیایش داشته باشند. و جالب تر اینکه ائمه اطهار (ع) از روزه این روز، اگر موجب ضعف جسمانی و در نتیجه بازماندن از دعای عرفه گردد، منع می کردند. چنانکه در روایت آمده که : "حنان بن سدیر" از پدرش نقل می کند که از امام باقر(ع) درباره روزه روز عرفه پرسیدم و عرض کردم: برخی گمان می کنند، روزه عرفه برابر روزه یک سال است، فرمود: پدرم آن روز را روزه نمی گرفت ،من هم نمی گیرم. عرض کردم: به چه دلیل؟ فرمود: روز عرفه روز دعا و درخواست از خداست، بیم آن دارم که ضعف روزه مرا از دعا باز دارد... "

روز عرفه روز دعاست

یکی از دعاهای بسیار زیبا و عمیق که سفارش به خواندن آن در روز عرفه شده است، مناجات امام حسین ( ع ) است. 

امام در این دعای پرمحتوا، عالی ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می کند. روح عرفان و معرفت در فرازهای مختلف این دعا موج می زند.

امام حسین (ع) در این دعا به بیان گوشه ای از نعمت های بی پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل زندگی در بر گرفته می پردازد. از جمله مهربانی مادران و دلسوزی آنان را از الطاف و عنایت های خداوند بر می شمرد. سپس به لزوم شکر نعمت های الهی اشاره می کند و خود را از ادای حتی یک شکر، عاجز و ناتوان می بیند.

هر فرازی از این دعا، دریچه ای از عشق و محبت به خداوند را به روی انسان می گشاید. معانی ژرف این دعا، نشان می دهد که امام حسین (ع) با همه وجود به خداوند عشق می ورزد و حضور و احاطه او را بر همه نقاط هستی احساس می کند.

در بخشی از این دعا، امام چنین مناجات می کند که: 

اى مولاى من، تویى که نعمت دادى، تویى که احسان کردى، تویى که ‏به نیکى رفتار نمودى، تویى که کرامت فرمودى، تویى که فضیلت‏ بخشیدى، تویى که فضل خود را به اتمام رسانیدى، تویى که روزى‏ عطا فرمودى، تویى که کرم کردى، تویى که توانمندم ساختى، تویى‏ که سرمایه‏ ام دادى، تویى که پناه دادى، تویى که کفایت کردى، تویى که هدایت کردى، تویى که از گناه بازداشتى، تویى که گناهان ‏را پوشیدى، تویى که گناهان را بخشیدى، تویى که عذر پذیرفتى، تویى که مکنت و جاه بخشیدى، تویى که عزت دادى، تویى که پشتیبان ‏بودى، تویى که تاییدم کردى، تویى که یارى رساندى، تویى که شفا بخشیدى، تویى که عافیت دادى، تویى که اکرام کردى، خجسته و بلند مرتبه‏اى اى پروردگار من، ستایش جاودانه از آن توست و سپاس‏ پیوسته تو را سزاست. 

اما من اى خدایم، به خطاهایم معترفم، پس بر من ببخشاى! منم‏ که گناه کردم، منم که خطا نمودم، منم که نادانى کردم، منم که‏ به سوى گناه شتافتم، منم که اشتباه کردم، منم که به غیر تواعتماد کردم، منم که در عین دانایى گناه کردم، منم که وعده ‏ها دادم، منم که وفا ننمودم، منم که پیمان شکستم، منم که به جرم‏ خود اقرار کردم. بارالها، من بدان نعمات که مرا داده‏ اى اذعان دارم، به‏ گناهانم اعتراف کرده و از آنها باز مى‏ گردم؛ تو نیز مرا بیامرز.

ستاره مهدی زاده

110

بیشتر بخوانید:

عرفه؛ زمانی برای نیایش

طنین روح بخش دعای عرفه در سراسر ایران اسلامی

میلیونها زائر خانه خدا چهارشنبه شب در عرفات

ابراز رضایت قاضی عسکر از اقدامات صورت گرفته در عرفات/ویدئو