عید فطر، جشن بندگی و عبودیت

اولین روز از ماه شوال است؛ روزی که در پرتو اطاعت یک ماهه در ماه مبارک رمضان، صفا و پاکی فطری، به روح و جان انسانها بازگشته و آلودگی هایی که بر خلاف فطرت بوده را پاک نموده است به همین مناسبت این روز، عید نام گرفته است.

در این روز مومنان با دلهایی امیدوار همراه با زمزمه های عارفانه امام سجاد (ع) دست نیایش برمی دارند:

"خداوندا، از هر گناهی که مرتکب شده‌ایم، یا هر کار بدی که از پیش فرستاده‌ایم، یا اندیشه بدی که در دل داشته‌ایم توبه می‌کنیم، توبه کسی که خیال بازگشت به گناه در دل ندارد، توبه خالصی که از شک و تردید پیراسته باشد، پس آن را از ما بپذیر و ما را بر آن ثابت بدار."

شیخ مفید عالم بزرگ شیعی، می‌نویسد: "اینکه روز اول ماه شوال عید اهل ایمان قرار داده شده است، به خاطر این است که آنان برای قبولی اعمالشان در ماه رمضان خوشحالند چراکه خداوند متعال گناهانشان را بخشیده و بر عیب‌های آنان پرده کشیده و مژده و بشارت از طرف خداوند رسیده است که ثواب‌های بسیاری برای روزه‌داران عطا خواهد کرد. مؤمنین از اینکه در اثر تلاش‌های شب و روز ماه مبارک رمضان چند مرحله به قرب الهی نزدیک شده‌اند، حالت‌سرور و نشاط دارند. در این روز غسل معین شده و این علامت پاکی از گناهان می‌باشد، عطر زدن و بوی خوش استعمال کردن و لباس زیبا و تمیز پوشیدن، به صحرا رفتن و زیر آسمان نماز خواندن همه‌اش علامت‌شادی و سرور و از روی حکمت می‌باشد."

اصولاً هر روزی برای انسانِ مسلمانِ می ‏تواند یک عیدِ حقیقی باشد. آنگاه که از معصیت و گناه دور بماند. عید فطر، روز گشودن روزه، روز شروعِ دوباره زندگی معنوی و روحی است؛ مثل آمدن بهار برای گیاهان و درختان سرد و خشکیده. خداوند هر سال به انسانی که ممکن است دچارِ انواع آلودگیها و گناهان شده باشد و یا  بر اثر هوای نفس و خصلتها و صفات زشت، خود را تدریجاً از رحمتِ الهی دور کرده، یک فرصت استثنایی می دهد و آن فرصت، ماهِ مبارک رمضان است.

در طول ماه رمضان، دلها نرم می‏شود، روحها تلألؤ و درخشندگی پیدا می‏کند، انسانها آماده قدم نهادن در وادی رحمتِ خاصه الهی می‏شوند و هر کس به قدر استعداد، همّت و تلاش خود، از ضیافت عظیم الهی برخوردار می‏گردد.

پایان این ماه مبارک روزی است که انسان می‏تواند با استفاده از دستاوردهای ماه رمضان، راه مستقیم الهی را پیش گیرد و از کج‏راهه ‏ها پرهیز کند.  

روز عید فطر، روز بارش رحمت پروردگار و لبریز شدن موهبت های اوست، اما هر کس به فراخور ظرفیت روحی خویش و تلاشی که در این ماه انجام داده است، از عنایت های آفریدگار بهره مند می شود.

آیت الله ملکی تبریزی، از علمای معاصر اسلامی، روزه دارانی را که به عید سعید فطر وارد می شوند، به چند گروه تقسیم می کند و یادآور می شود که حتی پایین ترین مرتبه روزه داران با گمان نیک به خدا در روز عید فطر از لطف و رحمت الهی بهره مند می شوند.

وی می نویسد: گروهی تنها از سرتکلیف روزه گرفته اند، و از روی تکلف و سختی خود را از خوردن و آشامیدن و هر آنچه هنگام روزه برآنان حرام است باز داشتند و این را خدمتی دانسته و طاعتی پنداشته و برخدا بر چنین روزه ای منت نهادند، درحالی که از گناهان اجتناب نکرده، هنگام روزه از دروغ و غیبت و تهمت و دشنام و آزار به دیگران دوری نکرده اند. این گروه گر چه روزه داران گنهکارند، اگر در روز عید فطر گمان نیک به خداوند داشته باشند، خداوند به همان اندازه که از روی تکلف روزه گرفته اند پاداششان می دهد، وآنها را به پاره ای از ثواب ها می رساند.

و اما گروه دیگر، کسانی هستند که به هنگام روزه، مراقب جوارح خویش بوده اند تا گناهی مرتکب نشوند و به غیبت و دشنام و آزار، دچار نگردند ولی در این امر، توفیق کامل نیافته، گاهی نیز به گناه دست یازیدند؛ اما توبه و استغفار را از کف ننهادند. این گروه آنهایی هستند که پروردگارشان وعده داده بدیهایشان را به خوبی ها تبدیل کند، او جزای عبادت هایشان را برتر از آرزوهاشان عطا خواهد فرمود.

در این میان، گروهی هستند که لذت ندای حق، رنج گرسنگی و شب زنده داری را از یاد آنها برده و با شوق و شکر و وجد و سرمستی، این ماه را به پایان رسانده اند. آنها خطاب رب العالمین را با گوش جان شنیده و لبیک گفتند و در انجام کارهای خیر در این ماه شتاب ورزیدند. پروردگار آنها را به مقام قرب خویش فرا می خواند و در پیشگاه خود، با اولیای الهی همنشین می کند و به آنها چندان از نور و بهجت و سرور عطا می فرماید که نه چشمی دیده و نه به قلب بشری خطور کرده است. آنان در سحرگاه عید فطر با حضرت حق چنین نجوا دارند:

ای عید عاشقان به حقیقت جمال تو

هر لحظه عیدیی رسدم از وصال تو

عید کسان غره شوال و عید من

آن ساعتی بود که ببینم  جمال تو

استقبال باشکوه مسلمانان از عید فطر

بدین ترتیب، عید فطر یکی از بزرگ ترین و باشکوه ترین عیدهای مسلمانان است که به مناسبت آن کشورهای اسلامی چند روز تعطیلی دارند و با آداب و رسوم خاصی پس از یک ماه روزه داری به استقبال آن می روند.

مسلمانان کشورهای اسلامی عید فطر را عید نو شدن دانسته و به بهانه این عید، دست به نظافت و تمیزکاری اساسی خانه و کاشانه زده و برای اعضای خانواده لباس نو خریداری می‌کنند؛ عید فطر برای مسلمانان عید طراوات روح است. خانه های مسلمانان در این روزها حال و هوای روحانی و مطبوعی به خود می گیرد و محبت و صمیمیت در آن موج می زند. آداب و مراسم اجتماعی این روز، عید فطر را به جشنی همگانی تبدیل کرده و در کشورهای مختلف،به گونه‌‌ای منحصر به فرد برگزار می‌شود.

یکی از ویژگی های عید فطر که از موارد قبولی روزه است، پرداخت زکات فطره است. پیام بزرگ این دستور دینی، مهرورزی و دگرخواهی می باشد و یکی از حکمت های آن، سامان بخشیدن و رونق دادن به حیات مادی جامعه اسلامی است.

این سنت الهی که در مقیاس گسترده در امت اسلامی، به اجرا در می آید، عاملی ارزشمند برای فقر زدایی و حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی مسلمانان است.

زکات به طور طبیعی، نوعی اعتدال و توازن اقتصادی در جامعه پدید می آورد و از دامنه فقر و محرومیت می کاهد. درواقع پرداخت زکات فطره که با نیت عبادت و تقرب به خداوند متعال انجام می شود، نوعی بهره گیری از مادیات برای رسیدن به تعالی معنوی است .

روزه دار با دادن زکات فطره زنجیر تعلقات مادی را از پای خود بر می کند تا سبک بال به سوی خداوند گام نهد. همچنانکه امام علی علیه السلام فرمود: "تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا: سبکبال باشید تا به مقصد برسید"

زکات، هم پاک کننده فرد و اجتماع است و هم نمو دهنده بذرهاى فضیلت در افراد و هم سبب پیشرفت جامعه. از زکات فطره می توان برای رسیدگی به وضع بهداشتی، درمانی و فرهنگی مسلمانان بهره جُست و قرض بدهکاران را پرداخت.

همچنین از بودجه زکات، می توان در ساخت مساجد، مدرسه ها، پل ها، راه های ارتباطی، بیمارستان ها و سایر موارد مفید برای عموم استفاده کرد.

در واقع، از مهمترین نتایج ورود به عید رمضان، زدودن غبار محرومیت از سیمای جوامع اسلامی است، زیرا فقر، ریشه هرگونه انحطاط اخلاقی و اجتماعی بشمار می رود.

از همین رو، روزه داران برای تکمیل عبادات و قرار گرفتن در مسیر رستگاری، قبل از برگزاری نماز عید زکات فطر را می پردازند و خود را تزکیه می کنند.

چنانکه خداوند رستگاری را از آن کسانی می داند که خود را تزکیه نموده اند. درسوره اعلی می فرماید: "قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى; همانا رستگار شد کسی که خود را تزکیه نمود و آنکه نام پروردگارش را یاد نموده و سپس نماز خواند."

پریسا عسگری

117