آخرین روز از دهه ذیحجه، عید قربان است. زائران خانه خدا که پس از انجام مناسک و پرهیز از نمادهای دنیوی، اینک به منزلگاه آخر رسیده اند، در این روز قربانی می کنند و عید تقرب و پاکیشان را جشن می گیرند. حاجیان در وحدت عملی کم نظیری، سر بر آستان حضرت دوست می سایند و با چهره ای گشاده از توفیق یافتن به ادای تکلیف الهی، به یکدیگر تبریک می گویند.
مسلمانان جهان، عید قربان را از یک روز تا یک هفته جشن می گیرند، بهترین لباس های خود را می پوشند و پس از انجام دادن عبادت های مخصوص این روز، از جمله نماز با شکوه عید قربان، به دید و بازدید و شادمانی می پردازند.
اگرچه برگزار کردن مراسم قربانی بر زائران کعبه و در مراسم باشکوه حج واجب است، ولی بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را به یاد سنت حضرت ابراهیم (ع ) قربانی، و گوشت آن را میان همسایگان و مستمندان تقسیم می کنند.
مقام قرب الهی، پیام عید قربان
عید قربان، به معنای بازگشت انسان به مقام تقرب الهی است که این مقام، در سایه مبارزه با هواهای نفسانی، خودسازی و بهره گیری از فرصت های ناب به دست می آید. از همین رو شاعر می سراید:
بگذر از فرزند و مال و جان خویش
تا خلیل الله دورانت کنند
سر بنه در کف، برو در کوی دوست
تا چو اسماعیل قربانت کنند
زمانی که حیوانی در روز عید قربان در وادی منی به دست حجاج مسلمان ذبح می شود و نغمه روحانی «وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ»، «رو گردانیدم به طرف کسى که آفریدۀ آسمان‌ها و زمین است» در فضای قربانگاه طنین می افکند، خاطره اعجاب انگیز و الهام بخش دو بنده موحد و با اخلاص خدا ابراهیم و اسماعیل را در دل ها زنده می سازد.
پدری پیر و کهنسال با چهره ای نورانی و ملکوتی که آثار عظمت و جلالت روحی از سیمای متین و آرام او نمایان است بر بالین فرزند جوان و خوش سیمای خود ایستاده و در پی حکم الهی، تیغ برنده ای را بر گلوی فرزند جوان خود می نهد که سالها داشتن او را انتظار می کشید.
فرزند نیز بدون هراس، با حالت تسلیم، دل لرزان پدر را التیام می بخشد و می گوید: «پدر به آنچه مامور گشته ای عمل کن که من هم به خواست خدا از صبرکنندگان خواهم بود.» سرانجام ابراهیم با موفقیت کامل از این امتحان بزرگ الهی سربلند بیرون آمده و به درجه ای از اخلاص و فداکاری در راه خدا می رسد که خداوند می فرماید:«ذبح عظیمی فدایش کردیم.»
خداوند برای بزرگداشت این خاطره توحیدی و اخلاص الهی مقرر فرمود هر سال در موسم حج در وادی منی، توسط زوار بیت الله الحرام گوسفند، گاو و یا شتری ذبح گردد تا آن صحنه فوق العاده درخشان چون نوری برای همیشه در تاریخ انسانیت بدرخشد و خاطره ازخودگذشتگی آن دو بنده مخلص (ابراهیم و اسماعیل) سندی برای نمایش شرف و فضیلت آدمیت باشد.
مسلمانان در روز عید قربان موظفند با تشکیل مجامع عمومی و برگزاری نماز عید و خواندن خطبه، وحدت عظیم و آسمانی خود را در این عید مبارک به گوش جهانیان برسانند و ترس از اتحاد و همبستگی خود را در قلب دنیای استکبار و کفر و نفاق بیفکنند.
در واقع، عید قربان یکی از امکانات مهم مسلمانان برای همگرایی و وحدت، و خنثی کردن توطئه های دشمنان در راستای بدبین کردن آنها نسبت به یکدیگر است. با استفاده از این فرصت می توان ظرفیت های جدید و امکانات نوینی را طراحی و نهادینه ساخت و در راستای تحقق اهداف خود از آن بهره برداری کرد.
از سوی دیگر، باید توجه داشت مناسبت های بزرگ، مانند اعیاد غدیر، فطر و قربان، اگر چه بهانه‌هایی پی در پی برای مستحکم‌تر کردنِ رابطه قلبی و معنوی با خدای مهربان و عزیز است و با این ارتباط معنوی، می توان خود را به آن مرکز عظیم قدرت و عزّت و حکمت، هرچه بیشتر نزدیکتر ساخت، اما اعیاد بزرگی همچون عید غدیر و قربان که در ماه ذی الحجه و روزهای مناجات و توبه و استغفار قرار گرفته، دو مقطع مهم در خصوص موضوع امامت وامتحانهای الهی را یادآور می شود.
در عید قربان حضرت ابراهیم (ع) بعد از امتحان‌های سخت به مقام امامت نائل شد و در روز عید غدیر خم هم حضرت علی (ع) بعد از امتحان‌های بزرگ به منصب والای امامت رسید. به تعبیر آیت الله خامنه ای: «در عید قربان یک قدردانی بزرگ الهی نهفته است.از پیامبر برگزیده حضرت حق، حضر ت ابراهیم ع که آن روز ایثار کرد. بالاتر از ایثار جان، در مواردی ایثارعزیزان است. او به دست خود عزیزی را قربان می کرد. این ایثار و این گذشت، برای مؤمنانی که می خواهند راه حقیقت و تعالی و عروج مدارج عالیه را طی کنند، یک نماد است. نماد پیروزی در امتحانات الهی.»
امتحانات الهی به نوعی آزمون بندگی است. در امتحانات همواره پای یک ایثار و گذشت در میان است. گاهی گذشت از جان یا مال است؛ و یا گذشت از یک حرفی است که کسی زده است و گاهی هم گذشت از عزیزان است. امتحان یعنی عبور از وادی محنت و رنج گاه یک انسان یا یک ملت با گرفتاری و محنتی روبرو می شود که عبور از آن، سخت و دشوار است.
اگر توانست عبور کند، به آن منزل مقصود می رسد. اما اگر به سبب عدم بروز استعداد خود یا عدم غلبه بر هوای نفس، نتوانست عبور کند، می ماند. به عبارتی، امتحان در حقیقت یک گام به سوی مقصد است. من و شما که امتحان می شویم، معنایش این است که اگر توانستیم از این شدت و محنت عبور کنیم، یک وضع و حیات و مرحلۀ جدیدی را به دست می آوریم و در این خصوص، یک ملت و یک شخص تفاوتی با هم ندارند.
در آن روز خداوند پیروزى ابراهیم(ع) را در این امتحان بزرگ ستود و قوچى بزرگ فرستاد تا ابراهیم (ع ) آن را به جاى فرزند قربانى کند و سنتى براى آیندگان در مراسم حج و سرزمین "منى" از خود بگذارد فرمود:« وَ فَدَیْناهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»
او نام نیک ابراهیم را در امتهاى بعد باقى و برقرار ساخت؛ کارنامه قبولى او را امضا نمود و این مهمترین مژده اى بود که خداوند به ابراهیم داد.
در روایات آمده است هنگامى که حضرت ابراهیم(ع) از امتحان الهی سربلند شد و کارد برگلوی فرزند خود کشید،، جبرئیل از روى اعجاب بانگ برآورد: اللَّه اکبر اللَّه اکبر! .... با نبریدن کارد ، فرزند او اسماعیل صدا زد: لا اله الا اللَّه، و اللَّه اکبر ! ... در این حال ، ابراهیم ، پدر قهرمان فداکار نیز بانگ تکبیر سرود و فرمود: اللَّه اکبر و للَّه الحمد.
این تکبیر ها در صبح روزعید قربان از سوی زائران و مسلمانان تکرار می شود.
و اما، لازمه پیروزی در آزمونهای زندگی، ویژگیهایی است که خدای متعال در قرآن کریم حضرت ابراهیم(ع) رابه خاطر داشتن آن ویژگیها ارج نهاده است. قرآن یک جا با شاخص و ویژگی بصیرت و تعقل ورزی معرفی می فرماید: «وَ اذْکُرْ عِبادَنا إِبْراهیمَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ أُولِی الْأَیْدی وَ الْأَبْصارِ؛[سوره ص آیه 5] و به خاطر بیاور بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب را، صاحبان دستها (ى نیرومند) و چشمها (ى بینا)!»
در جای دیگر، او را به عنوان شخصی که توانست به خوبی بر هوای نفس خود غلبه نماید را با ویژگی معاد باوری معرفی کرده و می فرماید: «إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَةٍ ذِکْرَى الدَّار؛ سوره مدثر آیه 42و 46] ما آنها را با خلوص ویژهاى خالص کردیم، و آن یادآورى سراى آخرت بود!» .
مفسران قرآن کریم در ذیل این آیه می گویند: «آرى آنها پیوسته به یاد جهان دیگر بودند، افق دید آنها در زندگى چند روزه این دنیا و لذات آن محدود نمىشد، آنها در ما وراى این زندگى زودگذر سراى جاویدان با نعمتهاى بىپایانش را مىدیدند، و همواره براى آن تلاش و کوشش داشتند.»
آیات حاکی از آن است که در سبک زندگی حضرت ابراهیم علیه السلام به خوبی عنصر توکل و اعتماد بر خدا و در مسیر او بودن برحسته است. می فرماید: «وَ قالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلى رَبِّی سَیَهْدینِ؛[11] و [ابراهیم] گفت: «من به سوى پروردگارم رهسپارم، زودا که مرا راه نماید.» سوره مبارکه صافات، آیه 99.
سلام بر ابراهیم خلیل (ع)، سلام بر محمد(ص) و سلام بر همه بندگان صالح خداوند.
116
