ایران با داشتن فرهنگی 5 هزار ساله یکی از غنی ترین میراث‌های هنری و صنایع دستی در تاریخ جهان را در خود جای داده است. بسیاری از شاخه های صنایع دستی ایران از جمله بافندگی، سفالگری، خوشنویسی، فلزکاری و سنگ تراشی و... در سطح جهانی برجسته هستند و در بازارهای جهانی دارای جایگاه مناسبی است. صنایع دستی 8 شهر و دو روستای ایران به ثبت جهانی رسیده است که همین امر باعث شده است که ایران در مقام نخست در این حوزه قرار بگیرد. پس از ایران کشور چین با 6 شهر و شیلی با 4 شهر و روستا در مقام دوم و سوم قرار دارند.
370 رشته صنایع دستی در ایران وجود دارد که در 24 دسته قرار می گیرند. از جمله صنایع دستی برتر ایران که در سطح بین المللی مورد توجه قرار گرفته اند می توان به فرش‌های دستباف ایرانی اشاره کرد. روز دهم ژوئن در ایران برابر است با روز ملی فرش.
در زبان فارسی دو واژه «قالی» و «فرش» برای محصولات بافته شده که بر روی زمین انداخته می شود، استفاده می شود که از نظر معنایی کمی با هم تفاوت دارند. فرش در واقع به هرچیز گستردنی و پهن کردنی گفته می شود که انواع مختلی دارند ازجمله، قالی، گلیم، جاجیم. اما به فرش هایی که دارای پرز هستند و با چله بافته می شوند، قالی گفته می شود.
قالی بافی در ایران سابقه چند هزار ساله دارد. گزنفون Xenophon تاریخ نگار یونانی در کتاب سیرت کوروش، (در بین سال‌های 430 تا 345 پیش از میلاد) می نویسد: «ایرانیان برای این که بسترشان نرم باشد، قالیچه زیر بستر خود می گسترند.»
یکی از مهمترین قالی های برجای مانده ازعصر کهن قالی «پازریک» نام دارد که پژوهشگران تاریخ، بافت آن را مربوط به 400 سال پیش از میلاد و به دوره هخامنشی مربوط می دانند.
قالی پازریک
فرش در ابتدا به عنوان ابزاری ضروری برای پوشاندن کف زمین توسط عشایر چادرنشین بافته می شد برای اینکه از انسان دربرابر سرما و رطوبت محافظت کند. اما کم کم مهارت و هنر به کار رفته در خلق این آثار طی قرن ها از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و در هر دوره بر زیبایی آن افزوده شد. آغاز شکوفایی هنر قالی بافی در ایران به قرن 16 و 17 میلادی بر می گردد. فرش های ایران در دوره صفویه (1501-1736 میلادی) به بالاترین حد خود در زیبایی و بافت رسیدند که دلیل آن پشتیبانی شاه عباس صفوی (Abbas I) و همچنین به رسمیت شناختن قالی به عنوان کالایی برای تجارت بوده است.
در حال حاضر نیز قالی ایرانی در تمام دنیا به کیفیت، طراحی نقوش متنوع و زیبا و رنگ آمیزی ویژه معروف است و توجه مردم جهان را به خود جلب کرده است.
یکی از دلایل محبوبیت و شهرت جهانی فرش ایرانی، تنوع زیاد در طرح، رنگ و اندازه آن است. فرش دستباف از نظر ابعاد، طرح، شیوه بافت و جنس الیاف به انواع مختلفی تقسیم می شود.
یکی از نقوش زیبای قالی ایرانی، طرح‌هایی است که از کاشی کاری‌ها و اشکال هندسی و تزئینی بناها الهام گرفته اند. اشکال و تزئیناتی که در«آثار باستانی و ابنیه اسلامی» نیز دیده می شود. در طول تاریخ، طراحان فرش در طرح‌های اصلی دخل و تصرفاتی کرده و طرح‌های فرعی را به وجود آورده‌اند. معروف ترین بناهایی که در طراحی فرش ایرانی راه یافته اند می توان به «مسجد شیخ لطف الله» (Sheikh Lotfollah Mosque)، «مقبره شیخ صفی» (Sheikh Safi Al-Din Ardabili's Shrine) و «تخت جمشید» (Persepolis) اشاره کرد.
از بناها که گذر کنیم یکی دیگر از طرح های محبوب در قالی ایرانی «طرح شاه عباسی» (Shah Abbasi) است که در آن گل معروف شاه عباسی کار شده است. «طرح بته جقه»(Paisley) که بیشتر به درخت سرو ربط داده شده است. طرح بته جقه در واقع جزئی از اسطوره ها و اعتقادات ایرانیان قدیم بوده و تحت تاثیر فرهنگ و شرایط اجتماعی قرن ها بعد تغییر فرم و شکل داده است.
طرح بته جقه
یکی از جدیدین طرح های فرش دستباف ایرانی که مورد توجه قرار گرفته و طرفداران زیادی دارد؛ فرش طرح افشان یا پراکنده است. در این طرح تمام بندها و نگاره‌های فرش، پیوستگی و ارتباط کاملی دارد، به نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ برنداشته و ارتباطی مداوم بین قسمت‌های مختلف نقش به وجود آورده است. به عبارت ساده تر تمامی گل و برگ‌ها و بندهای موجود در طرح، در متن فرش پراکنده و افشان شده‌اند. طرح‌های افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگ‌ها قرینه نباشند و اصول قرینه نگاری در آن وجود نداشته باشد.
از دیگر طرح های فرش ایرانی می توان به فرش‌های طرح اسلیمی (Arabesque)، فرش‌های طرح درختی، فرش‌های طرح شکارگاهی، فرش‌های طرح قابی (خشتی)، فرش‌های طرح محرابی، فرش‌های با طرح هندسی اشاره کرد.
طرح ابنیه، طرح افشان شاه عباسی
فرش دستباف ایران با نقش و طرح های متنوع و خیره کننده نه تنها اثری هنری و فرهنگی، بلکه کالایی صادراتی نیز هست. زیبایی بی‌حد و حصر فرش ایرانی و تولید عمده این محصول باعث شده است که در خارج از کشور نیز طرفداران زیادی داشته باشد. فرش ایرانی به حدود 80 تا 100 کشور جهان صادر می‌شود که مهمترین بازارهای صادراتی فرش و قالی دستباف ایران شامل کشورهای امارات، لبنان، ایتالیا، پاکستان، آلمان و فرانسه است.
آبراهام پوپ (Arthur Upham Pope )، تاریخ نویس آمریکایی، درباره صنایع دستی ایران می گوید «صنایع دستی ایران، هنرمندانه خلق شده‌اند و هر یک از آنها پیام‌آور عقیده‌ها، سلیقه‌ها، روش‌های زندگی و شخصیت نیاکان مردم این کشور است. صنایع دستی، زبان گویا و روشن تاریخ، تمدن، هویت و هنر ایرانی هاست. وقتی قرار است که درباره صنایع دستی ایران صحبت کنیم نمی‌دانیم به کدام یک از آن ها اشاره کنیم. به هر گوشه از ایران که نگاه کنیم مردمی را می‌بینیم که مطابق با فرهنگ و تاریخ شان از نسل‌های پیشین خود هنری را به ارث برده‌اند و هنوز ادامه دهنده این راه و صنعت‌اند و چرخه اقتصاد را می چرخانند.»
صنایع دستی
امروز10 ژوئن (June) روز بها دادن به آثار هنری است. صنایع دستی در واقع پنجره هایی هستند که به سوی روح ملت‌ها و فرهنگ‌های آنان گشوده می شوند. امروز روزی است متعلق به دنیای هنرهای دستبافت و کارهای عاشقانه، آثاری که نمی توان برایشان قیمت گذاشت. روزی برای ارج نهادن به زنان و مردانی که با فرهنگ غنی خود آثاری می آفرینند که مختص سرزمین خود است. آنها این هنر گران بها را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کنند تا پایدار بمانند و بر سطح جهان بدرخشند. این روز را به همه فعالان حوزه صنایع دستی تبریک می گوییم.
116
