عصب سیاتیک، بلندترین و بزرگ ترین عصب در بدن انسان است. قطر این عصب به اندازه انگشتان دست است و نقطه شروع آن در پایین کمر است. این عصب از پایین کمر به لگن و کشاله ران می‌رود و سپس در پاها امتداد می‌یابد و کمی بالاتر از زانو به دو شاخه تقسیم می‌شود. هر یک از پاها دارای عصب سیاتیک جداگانه است.
هر رشته عصب سیاتیک در تکان دادن عضلات پا و انتقال پیام حسی از پا به ستون فقرات نقش دارد. اعصاب سیاتیک سمت راست و چپ وظیفه کنترل حرکات یکسان دو طرف بدن را بر عهده دارند. از آنجایی که عصب سیاتیک در انتقال پیام حسی و حرکتی نقش دارد آسیب دیدگی یا فشردگی آن باعث بروز درد، کاهش توانایی حسی و ضعف بدن خواهد شد.
درد سیاتیک می‌تواند نشان دهنده گیرکردن یا تحت فشار قرار گرفتن شاخه‌های عصبی در قسمت پایین کمر باشد.
شاخه عصبی مورد نظر می‌تواند در داخل یا در خارج کانال نخاعی تحت فشار قرار گرفته باشد.
بروز درد سیاتیک دلایل مختلفی دارد؛
پارگی و بیرون زدگی دیسک کمر، سندرم پریفورمیس، تنگی کانال نخاعی، سرخوردگی مهره‌ها، دیابت* و تومورهای نخاعی که خوشبختانه نادر هستند از جمله این دلایل هستند.
پارگی و بیرون زدگی دیسک کمر، موجب وارد شدن فشار به شاخه عصبی می‌شود و عمده‌ترین دلیل درد سیاتیک کمر است.
پریفورمیس نیز یک عضله کوچک در قسمت عمقی باسن است. سندرم پریفورمیس زمانی ایجاد می‌شود که ماهیچه پریفورمیس دچار گرفتگی یا اسپاسم می‌شود که این موضوع موجب ایجاد فشار بر روی عصب سیاتیک و ملتهب شدن و درد سیاتیک کمر می‌شود.
دلیل دیگر بروز درد سیاتیک تنگی کانال نخاعی است. این مشکل زمانی ایجاد می‌شود که عوامل مختلفی باعث تنگ شدن کانال نخاعی می‌شوند و در نتیجه به شاخه‌های عصبی درون کانال فشار وارد می‌شود. زمانی که یکی از مهره‌ها بر روی مهره دیگر سر می‌خورد، این مهره با مهره بالایی خود در یک امتداد قرار ندارد و شاخه عصبی در محلی که از درون ستون مهره‌ای خارج می‌شود، تحت فشار قرار می‌گیرد.
معمولا سیاتیک تنها یک طرف از قسمت پایینی بدن را درگیر می‌کند و درد آن از پایین کمر شروع می شود و تا کشاله ران و پایین پا منتشر می‌شود.
سیاتیک یک سری علائم دارد که بیشتر شایع هستند و بروز ترکیبی از این علائم می تواند نشان از این سندرم باشد.
درد ثابت در یک طرف باسن یا ران یکی از این علائم است. این درد به ندرت در هر دو پا احساس می‌شود. دردی که منشاء آن در پایین کمر یا باسن است و در امتداد عصب سیاتیک، در باسن، کشاله ران و پاها، ادامه دارد و منتشر می‌شود.
دردی که در هنگام راه رفتن و یا دراز کشیدن بهتر می‌شود، اما در هنگام ایستادن یا نشستن بدتر می‌شود. این درد بیشتر به صورت تیرکشنده و بسیار تیز توصیف می‌شود و کمتر به صورت درد کلی و پراکنده است.
در برخی موارد احساس گزگز و مورمور، بی حسی، ضعف یا سوزن سوزن شدن در پاها دیده می شود. ضعف یا بی حسی در هنگام حرکت دادن پاها از دیگر علائم این سندرم است.
همچنین درد شدید و تیرکشنده در یکی از پاها که موجب می‌شود ایستادن یا راه رفتن برای بیمار مشکل شود، از علائم سیاتیک است.
درد و دیگر علائم در انگشتان پاها، بسته به این که کدام قسمت از عصب سیاتیک درگیر شده است نیز می تواند ناشی از سیاتیک باشد. از دیگر علائم این سندرم اینست که اگر درد کمر احساس شود، به شدت درد پاها نیست.
این علائم ممکن است در هنگام حرکت دادن ناگهانی یا در هنگام عوض کردن حالت بدن، مثلا هنگام عطسه کردن یا سرفه کردن یا زمان تلاش برای ایستادن از حالت نشسته، شدت پیدا کنند.
علائم سیاتیک
علائم سیاتیک بسته به این که کدام یک از شاخه‌های عصبی تحت فشار قرار گرفته‌اند، متفاوت است. علائم مربوط به عصب L4 معمولا در باسن و کشاله ران احساس می‌شود. علائم ناشی از درگیری عصب L5 ممکن است تا مچ پا و شصت پا نیز ادامه داشته باشد. در صورتی که عصب S1 درگیر شده باشد، درد سیاتیک تا قسمت بیرونی پاها، یعنی انگشتان کوچک پا منتشر می‌شود.
برخی از عوامل، افرادی که دچار این سندرم هستند را در معرض خطر بیشتری قرار می دهند. تغییرات وابسته به سن در ستون فقرات مانند آرتروز و دیسک‌های تحلیل رونده و اضافه وزن به خصوص در ناحیه شکم که باعث افزایش فشار بر روی ستون فقرات می‌شود. همچنین نشستن طولانی مدت و داشتن یک سبک زندگی بی تحرک، از عوامل خطر سیاتیک و دیگر مشکلات کمر می‌باشد.
چنانچه فشار بر روی عصب سیاتیک کمر زیاد باشد، خطراتی را برای فرد به همراه دارد. از جمله ضعف شدیدی در ساق پا ایجاد می‌شود که حتی در اثر عدم توجه می‌تواند به لاغری عضلات پاها و در مواردی تنگی کانال شدید، اختلال درعملکرد روده و بی اختیاری ادرار و مدفوع را ایجاد کند. این علایم به لحاظ پزشکی اورژانسی محسوب می‌شوند و نیاز به جراحی دارد.
برای تشخیص سیاتیک، پزشک متخصص ابتدا نیاز به اطلاع کامل از سوابق پزشکی فرد و انجام معاینه فیزیکی دارد. بسته به این که در حین معاینه فیزیکی، پزشک به چه نتایجی برسد، ممکن است انجام یک یا چند آزمایش دیگر تجویز شود. رادیوگرافی برای بررسی شکستگی در کمر، عکسبرداری با اسکن ام.آر.آی یا سی.تی. اسکن برای نگاه کردن به ساختارهای موجود در کمر و الکترومیوگرام** برای بررسی چگونگی انتقال پالس‌های الکتریکی از طریق عصب سیاتیک، از جمله این آزمایش ها هستند.
درمان سیاتیک
در اغلب موارد درد سیاتیک بعد از گذشت چند هفته خوب می‌شود و موجب بروز مشکلات جدی و پایدار نمی‌شود.
در صورتی که درد بعد از گذشت چند هفته بهبود پیدا نکرد، لازمست که با پزشک مشورت کند. در صورتی که کنترل ادرار یا مدفوع خود را از دست داده‌اید، درد شما بسیار شدید است یا در عضلات خود احساس ضعف و بی حسی می‌کنید، هر چه سریع تر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
اغلب پزشک برای کنترل درد داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی تجویز می کند.
بعد از کنترل کردن درد سیاتیک، احتمالا پزشک انجام فیزیوتراپی و ورزش سیاتیک را تجویز می‌کند که عضلات کمر تقویت شود و حالت قرارگیری ستون فقرات و قامت بدن اصلاح شود.
استراحت بسیار طولانی مدت در تخت، راه درمان خوبی برای سیاتیک نیست و حتی می‌تواند موجب بدتر شدن درد شود. ممکن است در ابتدا برای بهبود و تسکین درد، به چند روزی استراحت نیاز باشد، اما استراحت کردن بیش از این اندازه موجب ضعیف شدن عضلات کمر می‌شود.
در صورتی که درد سیاتیک بر اثر بیرون زدگی دیسک کمر باشد، پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که تا جایی که موجب درد بسیار شدید نمی‌شود، به انجام فعالیت ادامه دهند.
انجام تمرینات کششی و تقویتی، ماساژ درمانی، استئوپاتی***، فیزیوتراپی، درمان دستی بر روی ستون فقرات، روش های درمانی دیگریست که ممکن است پزشک پیشنهاد دهد. طب سوزنی، کمپرس سرد و گرم، تزریق استروئید در فضای اپیدورال****، اوزون درمانی، دیگر روش های درمانیست که بر حسب مشکل بیمار از طرف پزشک تجویز می شود.
تحریک الکتریکی عصب (TENS)، یکی دیگر از روش های درمانیست که پزشک برای بهبود این سندرم پیشنهاد می دهد. در این روش برای تسکین درد از ولتاژ الکتریکی استفاده می‌شود. روش تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (PENS) نیز مشابه با روش TENS است، اما در این روش برای تحریک الکتریکی عصب‌ها از طریق پوست و بافت نرم، از پروب‌هایی استفاده می‌شود که شبیه به سوزن‌های مخصوص طب سوزنی هستند. برای اثبات تاثیرگذاری روش PENS نیز نیاز به انجام تحقیقات بیشتری می‌باشد.
دستگاه جراحی با آب (HydroCision’s HydroSurgery)، روش درمانی دیگریست. این روش شامل تجهیزات اسپاین جت است و از جریان آب با سرعت بالا برای بریدن و تخلیه همزمان بافت آسیب دیده از دیسک‌های ستون فقرات استفاده می‌کند تا مهره‌ها برای جراحی فیوژن آماده شود. اسپاین جت روشی است که به جراح اجازه می‌دهد پارگی فتق دیسک را از راه پوست درمان کند تا دیگر نیازی به جراحی و بستری کردن بیمار نباشد.
لیزر نوکلئوتومی، روش دیگری برای بهبود درد سیاتیک است. در این روش جراح سوزن توخالی را به مته جراحی وصل می‌کند و دستگاه مکش را وارد دیسک می‌کند و بخشی از نوکلئوس پولپوزوس یا هسته دیسک را برمی‌دارد تا فشار روی ریشه عصب از بین برود و درد تسکین یابد. لیزر نوکلئوتومی معمولاً عملی سرپایی است و بیمار پس از اتمام عمل مرخص می‌شود. عمل را می‌توان با تزریق داروی بی حسی موضعی و آرام بخش انجام داد.
به طورکلی پزشک انجام جراحی سیاتیک را توصیه نمی‌‌کند مگر آن که روش‌های درمانی غیر جراحی تأثیری در بهبود علائم نداشته باشند. در مواردی که درد بدتر شده است، بیمار دچار ضعف شدید عضلات پا شده است، یا کنترل ادرار و مدفوع خود را از دست داده است انجام عمل جراحی توصیه می‌شود.
بنابراین در برخی موارد برای ایجاد فضای بیشتر برای طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی آن و برداشتن فشار وارد شده به عصب، نیاز به انجام جراحی می‌باشد. در صورت بر آمدگی یا بیرون زدگی دیسک کمر، عمل دیسکتومی انجام می‌شود. برای انجام این عمل یک برش کوچک در کمر ایجاد می‌شود و دیسکی که دچار مشکل شده است و بر عصب فشار آورده، خارج می‌شود. در عمل لامینکتومی نیز برای ایجاد فضای بیشتر برای عصب‌ها، ممکن است بخشی از استخوان لامینا یا بخشی از مفاصل فاست برداشته شوند.
پی نوشت:
* اختلال در سیستم عصبی در بیماران دیابتی بسیار شایع است. سندروم عصب سیاتیک یکی از بیماری های عصبی در این دسته از افراد می باشد.
** تست میلوگرام با استفاده از تزریق ماده کنتراست رنگی در بین ستون مهره‌ها برای تعیین این که ستون مهره‌ها یا دیسک‌ها موجب بروز درد شده‌اند یا خیر، انجام می شود.
*** استئوپاتی یا استخوان درمانی، یک تکنیک درمان با استفاده از دست‌ها است که به جای بررسی بخش‌های مختلف بدن یا بررسی علائم به صورت جداگانه (به عنوان مثال آسیب شانه در یک جا و رگ به رگ شدگی گردن در جای دیگر)، عملکرد تمام بدن را به عنوان یک کلیت مورد بررسی قرار می‌دهد.
**** تزریق کورتیکاستروئید در فضای اپیدورال موجب تسکین درد بسیار چشمگیری برای کوتاه مدت می‌شود. با این حال تاثیرگذاری تزریق استروئید همچنان مورد بحث است.
لیدا مکتبی
