تیروئید افراد سالم به میزان کافی دو هورمون تیروکسین یا T4 و تری یدوتیرونین یا T3 را تولید می کنند که در اعمال مهم بدن اثر می گذارند.
این هورمون ها سوخت و ساز بدن را تنظیم می کنند. اینکه چه مقداری کالری مصرف کنیم، چه مقدار احساس گرما کنیم و میزان وزن ما از جمله این تنظیمات محسوب می شوند. همچنین در بعضی از اعضا نیز مانند قلب که در اثر این هورمون ها تندتر می زند نیز اثر می گذارد.
«هیپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید» در واقع حالتی است که باعث می شود مقدار زیادی هورمون به بافت های بدن برسد. اگرچه علل متفاوتی برای پرکاری تیروئید وجود دارد اما علائم و نشانه های آن مشابه است.
به علت افزایش سوخت و ساز بدن، این بیماران نسبت به اطرافیان احساس گرمای بیشتری می کنند و اغلب با اینکه غذای زیادی مصرف می کننند، کاهش وزن دارند. بعضی از بیماران نیز دچار افزایش وزن می شوند که علت آن افزایش بیش از حد اشتها است. بیماران احساس خستگی می کنند و دچار اختلال خواب می شوند. لرزش دست ها، نامنظم شدن و تند شدن ضربان قلب که به آن تپش قلب می گویند، نیز در این بیماران دیده می شود.
بیماران ممکن است زود رنج و به آسانی آشفته شوند. در صورت پرکاری تیروئید خیلی شدید، بیماران از تنفس کوتاه، درد سینه و ضعف عضلات رنج می برند. علایم دیگری چون استفراغ، خارش، نارسایی قلب، سکته مغزی و یا حتی بیماری روانی که بسیار نادر هستند ممکن است در این بیماران مشاهده شود.
پرکاری تیروئید ممکن است به دلایل مختلفی به وجود بیاید:
با فعالیت بیش از حد تیروئید و به تبع آن تولید هورمون زیاد، «بیماری گریوز یا گواتر سمی منتشر» ایجاد می شود. یا ممکن است یک یا چند توده یا گره در تیروئید، فعالیتشان افزایش پیدا کند. اگر توده یک عدد باشد گره سمی خودکار و در صورت وجود چندین توده، «گواتر سمی چند گره ای» نامیده می شود.
ندول یا گره تیروئید
غده تیروئید ممکن است دچار التهاب شود که «تیروئیدیت» نامیده می شود و باعث آزاد شدن هورمون تیروئید ذخیره در تیروئید و پرکاری تیروئید می شود که برای چند هفته تا چند ماه طول می کشد.
بعضی افراد ممکن است بیش از حد مورد نیاز هورمون تیروئید مصرف کنند و در آن ها علایم پرکاری ظاهر شود. بعضی داروها چون آمیودارون و محلول لوگول، دارای مقدار زیادی یُد است که تیروئید برای تولید هورمون از آن استفاده می کند. مصرف این نوع داروها در بعضی افراد با ایجاد پرکاری همراه است.
در صورت ابتلا به پرکاری تیروئید چه علائم و نشانه هایی را مشاهده خواهید کرد:
ضربان قلب 100 - 120 ضربه در هر دقیقه یا بیشتر، افزایش خفیف فشارخون، تحریک پذیر بودن، افزایش تعریق، ضعف عضلات به خصوص در ناحیه شانه، لگن و ران ها، لرزش دست ها، کاهش وزن علی رغم اشتهای خوب، ریزش مو، جدا شدن ناخن از بستر، تورم نوک انگشتان یا چماقی شدن آن ها، کشیده شدن پلک بالا به سمت بالا، تغییر در ضخامت پوست، افزایش حرکات دستگاه گوارش، گواتر، کاهش تعداد دفعات قاعدگی یا کاهش حجم خون ریزی، بزرگ شدن سینه در آقایان، ضخیم شدن پوست در جلوی استخوان ساق پا و چشم ها که از حدقه بیرون زده است.
بیشتر این علایم با درمان پرکاری تیروئید طبیعی می شوند و سایر نشانه ها به درمان جداگانه نیاز دارند.
شایع ترین فرم پرکاری تیروئید «بیماری گریوز» است. بیماری گریوز یک اختلال در سیستم ایمنی فرد می باشد. به طور طبیعی سیستم ایمنی بدن را در مقابل باکتری ها و ویروس ها محافظت می کند.
در بیماری های خود ایمن مانند گریوز سیستم ایمنی بافت فرد را مورد حمله قرار می دهد. در این بیماری بدن آنتی بادی تولید می کند که باعث تحریک تیروئید به تولید بیش از حد هورمون می شود.
بیماری ممکن است در سایر افراد فامیل نیز دیده شود. میزان شیوع در زنان 5 تا 10 برابر مردان است. گریوز می تواند با سایر بیماری های سیستم خود ایمنی مانند تیروئیدیت مزمن (هاشیموتو)، سفید شدن زودرس موها، دیابت شیرین، آرتریت و پیسی همراه شود.
بیماری گریوز
پرکاری تیروئید می تواند باعث کشیده شدن پلک فوقانی به طرف بالا شود، باعث ایجاد نگاه خیره گردد و نیز باعث بیرون زدگی یک یا هر دو چشم از حدقه شود.
این حالت به عنوان «اگزوفتالمی» شناخته می شود و می تواند سبب کاهش کنترل عضلات، دوبینی و به ندرت کاهش دید شود. بیشتر موارد احتیاج به درمان ندارند. اما بعضی بیماران ممکن است نیاز به مراجعه به چشم پزشک و درمان اختصاصی داشته باشند. درمان های اختصاصی شامل تجویز کورتون و یا جراحی است.
حال می خواهیم بدانیم که چه آزمایش های تشخیصی برای پرکاری تیروئید انجام می شود:
همانند سایر بیماری ها توجه به اولین علائم و نشانه های پرکاری تیروئید می تواند زنگ خطری برای انجام کارهای تشخیصی باشد و فقط پزشک متخصص است که می تواند تشخیص دهد که به تیروئید مبتلا هستید یا خیر.
معاینه پزشک و گرفتن شرح حال و سوابق خانوادگی، آزمایش خون، سونوگرافی، اسکن و سی تی اسکن روش هایی هستند که برای تشخیص بیماری تیروئید از آن ها استفاده می شوند.
پس از گرفتن تاریخچه بیماری و معاینه بالینی بیمار توسط پزشک، اقدامات تشخیصی دیگری چون اندازه گیری مقدار هورمون های تیروئید، TSH و آنتی بادی‌های تحریک کننده تیروئید موجود در خون، ارزیابی ساختمان و عملکرد غده تیروئید با استفاده از تجویز مقدار کم یُد رادیواکتیو و اندازه گیری مقدار هورمون های تیروئید چون T4 و T3 در خون انجام می شود.
با توجه به این که بعضی مواد یا داروها ممکن است سطح هورمون تیروئید را در خون تغییر بدهد آزمایش های اختصاصی می تواند این اثرات را از هم افتراق دهد.
یکی از هورمون های مفید برای تشخیص، اندازه گیری TSH یا هورمون تحریک کننده تیروئید است که از هیپوفیز ترشح می شود و کنترل کننده عملکرد تیروئید می باشد. هیپوفیز سطح هورمون های تیروئید را به طور ثابت تنظیم می کند. اگر سطح این هورمون ها در خون بالا باشد تولید TSH متوقف می شود. در نتیجه سطح پایین TSH در خون می تواند حدس قوی به نفع پرکاری تیروئید باشد.
درمان های رایج پرکاری تیروئید را بشناسیم:
هدف اولیه از درمان در این بیماری، طبیعی کردن سطح هورمون های تیروئید است. در بیمارانی که مصرف زیاد هورمون علت پرکاری تیروئید باشد باید دوز دارو تنظیم شود. در افرادی که علت بیماری التهاب تیروئید باشد چون بیماری خود محدود شونده است نیاز به درمان اضافه ندارد.
در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز یا گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره ای منفرد سمی باشد، داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول، کار بی مازول و یا پروپیل تیواوراسیل تجویز می شود که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت 5/1 تا 2 سال و برای علل دیگر پرکاری تیروئید کمتر مورد استفاده قرار می گیرد.
اگر دارو به طرز صحیح تجویز شود در کنترل پرکاری تیروئید در عرض چند هفته موثر واقع می شود. این داروها عوارض جانبی چون بثورات پوستی، خارش یا تب و به ندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول های سفید خون نیز دارند. به همین دلیل آموزش این بیماران برای شناخت این عوارض ضروری است. اگر بیمار دچار زردی پوست، کهیر یا خارش شدید، تب بالا یا گلو درد شدید شد باید داروها را قطع و به پزشک خود مراجعه کند.
بعد از قطع داروی ضد تیروئید، احتمال برگشت پرکاری تیروئید وجود دارد.
یُد رادیواکتیو
درمان دیگری که برای این بیماری انجام می شود، یُد رادیواکتیو است. این روش باعث از کار افتادن گواتر و یا کوچک شدن گره و یا گره های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می باشند، می گردد.
درمان با این روش خطری ندارد به طوری که در افراد بالغ بسیار استفاده می شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلول های تیروئید می شود، اما به دلیل این که غلظت آن در تیروئید بیش تر از نقاط دیگر است، اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی رساند. ید رادیواکتیو به طور خوراکی به بیمار به طور سرپایی تجویز می شود.
با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیواکتیو به مدت چند روز از بدن خارج می شود، اثر آن روی غده تیروئید ممکن است یک تا سه ماه طول بکشد. بیشتر بیماران با دوز واحد ید ادیواکتیو بهبود می یابند.
عارضه جانبی که این روش درمانی دارد کم کاری تیروئید است. علی رغم نگرانی برخی افراد، مدارکی وجود ندارد که این روش درمانی باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمت های بدن شود. همچنین در زنان ایجاد نازایی نمی کند و این زنان قادر به تولد فرزندان سالم هستند.
امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان استفاده می شود.
جراحی تیروئید
جراحی تیروئید یک روش درمان دائمی دیگر برای پرکاری تیروئید است. امروزه این درمان کمتر توصیه می شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد اسکار در گردن می شود. به علاوه ممکن است باعث صدمه به ساختمان های نزدیک به تیروئید در گردن شود.
عارضه دیگر این روش درمانی، کم کاری تیروئید است که این عارضه به راحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل درمان می باشد. داروهایی مانند پروپرانولول که برای درمان علایم پرکاری تیروئید به کار می رود نیز استفاده می شوند تا باعث شوند سایر درمان ها اثر خود را بگذراند.
بسیاری از بیمارانی که برای پرکاری تیروئید درمان می شوند دچار کم کاری دائم تیروئید می شوند و باید به پزشک خود مراجعه کنند.
و در آخر این که توصیه می شود فقط همان مقدار از دارو که توسط پزشک تجویز شده است را مصرف کنید و هرگز خود سرانه مصرف دارو را کم یا زیاد نکنید. زمانی که علائم کم کاری یا پرکاری تیروئید را در خود مشاهده کردید با پزشک خود مشورت بگیرید و برای اطمینان پیدا کنید که کم کاری تیروئید و یا پرکاری تیروئید شما به خوبی تحت کنترل باقی مانده است.
در فواصل تعیین شده به پزشک خود مراجعه کنید. خوشحال باشید که بیماری شما مهم ولی به راحتی قابل درمان است. با مصرف مرتب دارو و مراجعه به هنگام با یک فرد سالم تفاوتی نخواهید داشت.
لیدا مکتبی
117
