میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی سه شنبه شب در سن ۹۱ سالگی شب پس از یک بیماری طولانی مدت در بیمارستانی در مسکو درگذشت. مرگ گورباچف با واکنش های داخلی و خارجی زیادی مواجه شد؛ علاوه بر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه ، مقامات سازمان ملل از جمله دبیر کل و شماری از سران کشورها پیام های تسلیتی منتشر کردند.
گورباچف که درسال ۱۹۸۵ به قدرت رسید، موجی از اصلاحات سیاسی و اقتصادی را با هدف مدرن سازی اتحاد جماهیر شوروی که از بحران‌های شدید رنج می برد، به راه انداخت.وی از طرفداران نزدیک شدن به غرب بود و در سال ۱۹۹۰ برنده جایزه صلح نوبل شد.بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱، گورباچف سمت رهبری اتحاد جماهیر شوروی سابق را به عهده گرفت؛ اقدامی که در نهایت منجر به فروپاشی شوروی شد. وی در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ پس از یک کودتا مجبور به استعفا شد.اقدامات مهم گورباچف در بعد داخلی متمرکز بر انجام اصلاحات بود. در داخل شوروی، او دو سیاست را پیش گرفت. سیاست اصلاحات سیاسی موسوم به گلاسنوست (گشودگی) که امکان افزایش آزادی بیان و آزادی رسانه را فراهم می‌آورد و سیاست اصلاحات اقتصادیی موسوم به پرسترویکا (تجدید ساختار) که تلاش می‌کرد تا تصمیمات اقتصادی را برای بهبود کارایی غیر متمرکز سازد.
اما در بعد خارجی گورباچف در سال ۱۹۸۸ اعلام کرد که اتحاد شوروی دیگر از دکترین برژنف پیروی نمی‌کند و ملل بلوک شرق آزادی تصمیم گرفتن در مسائل خارجی را دارند. گورباچف می‌خواست به جنگ سرد خاتمه بدهد وتلاش خود را بر تنش زدایی و افزایش ارتباطات و تجارت با غرب متمرکز نموده و نگاهی همراه با حسن نیت در قبال غرب داشت. گورباچف بویژه برای بهبود روابط با آمریکا اقداماتی را در زمینه خلع سلاح و کنترل تسلیحات صورت داد که نهایتاً به امضای پیمان نیروهای هسته‌ای میان‌برد (آی ان اف) در ۱۹۸۷ انجامید.به رغم خوش بینی گورباچف و تلاش وی برای در پیش گرفتن سیاست جدیدی در قبال غرب اما همه تلاش آمریکا به عنوان سرکرده بلوک غرب در دوره جنگ سرد متمرکز برگسترش مسابقه تسلیحاتی با شوروی و بدین ترتیب تضعیف هرچه بیشتر اقتصاد و کاهش سطح رفاه مردم شوروی بود.این امر در کنار سیاست های اقتصادی نادرست و اتلاف منابع و ناکارکردی سیستم دولتی از جمله دلایل فروپاشی شوروی در سال 1991 بود. مساله ای که همواره گورباچف به عنوان مسبب آن همواره از جانب هواداران شوروی در روسیه امروزی مورد سرزنش قرار گرفته است. بدین ترتیب در حالی که در جهان غرب میخائیل گورباچف مورد تحسین قرار گرفت اما در خود روسیه هیچگاه اعتبار سابقش را بدست نیاورد. به همین دلیل وقتی در سال ۱۹۹۶ نامزد ریاست جمهوری شد، کمتر از ۵ درصد آرا را کسب کرد.
پس از فروپاشی شوروی در دسامبر 1991 و تشکیل 15 کشور جدید، روسیه به عنوان جانشین شوروی در سازمان ملل پذیرفته شد. به رغم خوش بینی اولیه روسها در دهه 1990 به غرب و حتی این تصور غرب گرایان روسی که روسیه در بلوک غرب پذیرفته خواهد شد اما در عمل آمریکا به عنوان سرکرده غرب و کشور مسلط در ناتو ، سیاست مهار روسیه و گسترش ناتو به سوی شرق را در پیش گرفت .به همین دلیل از زمان روی کار آمدن ولادیمیر پوتین رئیس جمهور کنونی روسیه در سال 2000 با توجه به نظرات ملی گرایانه و تلاش او برای احیای روسیه ، به تدریج روابط روسیه و غرب از همکاری و شراکت به تقابل و تنش روزافزون به ویژه پس از بروز بحران اوکراین در سال 2014سوق یافته است. نقطه عطف در روابط روسیه و غرب وقوع جنگ اوکراین در فوریه 2022 است .
جهانگیر کرمی استاد دانشگاه می گوید: بخش عمده این بحران نتیجه 30 سال فشار غربی ها بر روسیه و تحقیر دولت روسیه یعنی از زمان فروپاشی تاکنون و همچنین رعایت نشدن روح توافقنامه هایی است که گورباچف با کشورهای غربی برای انحلال پیمان ورشو و فراخوان ارتش سرخ از کشورهای اروپای شرقی بست. اکنون غربی ها به سرکردگی آمریکا علاوه بررویارویی با مسکو درزمینه امنیتی و نظامی، سیاست تشدید فشارها علیه روسیه را در ابعاد مختلف سیاسی و دیپلماتیک، تجاری و اقتصادی، نظامی و تسلیحاتی و انرژی در قالب اعمال تحریم های گسترده و بی سابقه دنبال می کنند.بدین ترتیب دوره زمامداری گورباچف و اقدامات داخلی و خارجی او که از دید ملی گرایان روسی از عوامل موثر در فروپاشی شوروی بوده است به درس عبرتی برای سران فعلی روسیه به ویژه ولادیمیر پوتین تبدیل شده تا اشتباهات گورباچف به خصوص اعتماد به غرب و انجام اقداماتی در راستای کسب رضایت آنها را تکرار نکند.
119
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
