بیش از یک میلیارد نفر به دلیل نقص در سیستم مغزی، جسمی و حسی در جهان امروز ما از معلولیت رنج می‌برند.
فرد کم توان یا معلول به کسی گفته می‌شود که به علت نقص جسمی یا ذهنی (چه ژنتیک وچه غیر آن) اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارآمدی عمومی وی ایجاد شده و تا حدی یا به کلی از تامین ضرورت‌های زندگی عادی فردی یا اجتماعی ناتوان باشد.
چهار گروه معلولیت ها
معلولیت‌ها بر حسب امکانات بازتوانی و ترمیمی و نتایج اجتماعی در چهار گروه عمده طبقه‌بندی می شوند که هر کدام از این گروه ها شامل معلولیتهای متعدد و متنوع می باشند.
این چهار گروه عبارتند از: معلولیتهای حواسی که شامل معلولیت های بینایی و شنوایی هستند. معلولیتهای احشایی که شامل معلولیت های قلبی عروقی تنفسی کلیوی و... می باشند. معلولیتهای حرکتی که شامل انواع معلولیت های دستگاه حرکتی و اعصاب است ومعلولیت‌های روانی.
بر اساس آمارهای موجود دست کم یک میلیارد از کل جمعیت جهان دچار معلولیت در انواع مختلف آن هستند که از این جمعیت 80 درصد آنها در کشورهای کم توسعه یا در حال توسعه هستند.
این قشر از مردم، عمدتاً در گروه فقیرترین‌های جهان قرار می‌گیرند که به منابع اساسی همچون تحصیل، اشتغال، مراقبت‌های درمانی، حمایت‌های قانونی و اجتماعی دسترسی برابر ندارند و نرخ بالایی از مرگ و میر در میان آنان رخ می‌دهد.
به این دلیل در طی چند دهه اخیر کوشش‌های چشمگیری در شناساندن و معرفی اشخاص معلول به جامعه انسانی صورت پذیرفته است که نقطه عطف آن را می توان اعلام سال 1981 میلادی به عنوان سال جهانی معلولین توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد دانست.
در ادامه، فاصله سالهای 1992- 1983 میلادی دهه جهانی معلولین نام گرفت تا کیفیت و شرکت فعالانه و همه‌جانبه افراد معلول را در زندگی اجتماعی و گسترش و پیشرفت آنها ارتقاء بخشد. و نهایتاً از سال 1992 روز سوم دسامبر طی قطعنامه 47/3 از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز جهانی معلولان اعلام شد.
روز جهانی معلولان برخاسته از نیازهای افرادی است که به رغم محدودیت‌های حسی و حرکتی باید مانند دیگران از امکانات رفاهی و اجتماعی برخوردار شوند.
هدف از تعیین روز جهانی معلولان
طبق منشور سازمان ملل متحد، معلولین نیز صرف نظر ازعلت، کیفیت و حدت نقص و ناتوانی‌شان، دارای همان حقوق اساسی هستند که سایر هموطنان هم سن‌شان از آنها برخوردارند و حق برخورداری از یک زندگی دلپذیر وحتی المقدور عادی، در رأس این حقوق قراردارد، حق بهره مندی از خدمات آموزش و پرورش، بهداشت، مسکن، اشتغال، امکانات تفریحی، حقوق مدنی، سیاسی و حفظ حیثیت انسانی معلولین، نیز حق ذاتی آن‌هاست.
لذا هدف از تعیین روز جهانی معلولان را می توان ارتقاء رشد اذهان عمومی درباره مسائل مربوط به معلولیتهای مختلف؛ ارتقاء حقوق و رفاه افراد معلول در تمام عرصه های جامعه و توسعه و افزایش آگاهی از وضعیت افراد معلول در هر جنبه ای از زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دانست.
هر سال سازمان ملل موضوعی را برای مضمون روز جهانی معلولین اعلام می کند. اعلام شعار و موضوع سالانه می‌تواند یک تمرکز اساسی در مورد چگونگی تلاش جامعه برای از بین بردن موانع جسمی، تکنولوژیکی و نگرشی برای افراد معلول در فراهم کند.
به همین منظور در سال 1999 برای تحقق اهداف تعیین شده برای روز جهانی معلولین، از سوی سازمان ملل، شعاری با مضمون «امکان دسترسی برای همه در هزاره جدید» به عنوان موضوع اساسی هزاره سوم میلادی برگزیده شد.
در ادامه همین رویکرد در سال 2022 که همزمان با سی امین سال از زمان تصویب روز جهانی معلولین در مجمع عمومی سازمان ملل متحد است، شعار و موضوع «راه حل های نوین برای توسعه فراگیر: نقش نوآوری در ایجاد جهانی در دسترس و برابر» انتخاب شده است.
لذا مراسم جهانی سال 2022 برای بزرگداشت روز جهانی افراد دارای معلولیت حول موضوع کلی نوآوری و راه حل های تحول آفرین برای توسعه فراگیر خواهد بود که در سه موضوعی که در ادامه بر می شماریم، پیگیری می گردد:
اولین موضوع مهم مورد توجه، نوآوری برای رفع ناتوانی در اشتغال است: یکی از مسائل مهم افراد دارای معلولیت، اشتغال است. اشتغال هر فرد موجب استقلال اقتصادی او می شود. داشتن شغل به شخص هویت و تشخص اجتماعی می بخشد و در او اعتماد به نفس به وجود می آورد.
متاسفانه تعداد زیادی ازمعلولان در جهان به رغم گذراندن دوران تحصیلی عالی یا تخصص های فنی و دانش مهارت لازم، نمی توانند به اشتغال مناسب برسند. از اینرو نخستین موضوع اصلی مرتبط با شعار سال جاری روز جهانی معلولان، گفتگو در مورد پیوند میان اشتغال، دانش و مهارت های مورد نیاز برای دسترسی به شغل مناسب در یک چشم انداز فناورانه نوآورانه است و اینکه چگونه فناوری های جدید می توانند دسترسی به اشتغال را برای افراد معلول افزایش دهند.
دومین موضوع مورد توجه برای معلولان در سال جاری، نوآوری برای کاهش نابرابری است: این موضوع به نوآوری در خصوص پیدا نمودن ابزارهای عملی و شیوه های مناسب برای کاهش نابرابری های مربوط به معلولیت در بخش های مختلف دولتی و خصوصی جوامع اشاره دارد.
معلولان باید فرصت مناسب و برابر یابند تا استعدادهای خلاّق هنری و فکری خود را در جوامع رشد داده و آن را نه تنها برای منافع خود، بلکه برای رشد و توسعه جامعه به کار گیرند. به این منظور، باید دسترسی برابرآنان برای مشارکت در فعالیت های مختلف اجتماعی تضمین شود.
در مقوله دسترس پذیری باید تمامی نهادهای مسئول جوامع ورود پیدا کنند و مشکلات حضور معلولین در جامعه را حل نمایند و دسترس پذیری برابر برای تمامی آحاد جامعه از جمله افراد دارای معلولیت را فراهم کنند.
سومین موضوع مورد توجه برای معلولان در سال 2022، موضوع ورزش و نوآوری برای توسعه ورزش معلولان به عنوان یک نمونه تمرین خوب برای اشتغال آفرینی و توسعه عدالت و برابری میان معلولان و سایر اقشار جامعه است. توجه به تفریح و ورزش، موجب سلامت جسمی و بهداشت روانی بخش عظیمی از نیروی خلاق معلولان می شود.
بیشتر این افراد نمی توانند از امکانات تفریحی و ورزشی موجود در سطح جوامع مختلف استفاده مناسب کنند؛ چرا که محیط های تفریحی و ورزشی، با شرایط فیزیکی و بدنی معلولان متناسب نیست. لذا ضروری است تا در هر مکان ورزشی، بخشی ازامکانات رفاهی و ورزشی به معلولان اختصاص یابد، تا آنها نیز مانند سایر افراد جامعه، از این امکانات استفاده نمایند.
گفته شد 15 درصد از جمعیت جهان یعنی بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا در جوامع مختلف با نوعی ناتوانی زندگی می‌کنند و دسترسی یکسانی به بیشتر ساختارهای فیزیکی انسان‌ساز ندارند.
بسیاری از این افراد ممکن است به علت نداشتن پا، امکان بالا رفتن از پله های مدارس را نداشته باشند یا به علت نابینا بودن خبرهایی که از تلویزیون پخش می شود را نفهمند یا اینکه در حالی که دیگران از شنیدن برنامه های طنز می خندند، آنان که ناشنوایند، به علت این ناتوانایی، نفهمند و نخندند.
لذا این بسیار مهم است که جامعه و جهان را دوستدار معلولان کنیم. باید بدانیم اگر به افراد معلول در یک محیط مناسب و مثبت فرصت های برابر داده شود، می توانند با هر چالشی روبرو شوند. همچنان که افراد معلولی نظیر جاماک گیمایر (Jhamak Ghimire) یا هلن کلر (Helen Keller) یا استفان هاوکینگ (Stephen Hawkins) توانستند جهان را شیفته نبوغ و استعداد خود نمایند.
افراد دارای معلولیت همچون تمامی اعضای جامعه، نیاز به عشق، هماهنگی، مراقبت برابر و تشویق دارند. باشد که اعتماد به نفس آنها همیشه باقی بماند و مشارکت معنادار مستمر آنها در کارهای خلاقانه و ساختاری جوامع پایدار باشد.
عزت نفس و احساس برابری تنها زمانی ایجاد می شود که فرد مجبور نباشد برای امرار معاش خود به دیگران وابسته باشد. دولت ها، جامعه جهانی و سازمان های مردم نهاد نیز بر ایجاد معیشت و فعالیت های درآمدزا برای افراد معلول باید تمرکز کنند چرا که با توانمند ساختن معلولان برای امرار معاش از طریق انجام مشاغل مبتنی بر مهارت و نیز ایجاد فرصت های برابر آموزش و سایر دسترسی های مورد نیاز هر فرد عادی، جوامع می تواند از نیرو و توان آنها در پیشبرد اهداف و توسعه روز افزون خویش بهره ببرند.
حقوق معلولان در دین اسلام
گفتنی است، در دین اسلام و قرآن کریم و سیره نبوی و سیره ائمه اطهارعلیهم السلام و کتب فقهی، حقوقی، کلامی این دین آسمانی، نکته های زیبا و جذاب درباره حقوق معلولان به چشم می خورد.
اسلام به مثابه انسان به معلولین می نگرد و هیچ گاه به تحقیر آنان نمی پردازد بلکه مردم را ترغیب میکند رفتار انسانی با معلولین داشته باشند. پیامبرگرامی اسلام حضرت محمد (ص) بارها و بارها نابینایی را به هنگام سفر، به عنوان قائم مقام خودش در مدینه منصوب کرد. قرآن کریم در معرفی انبیایی مانند حضرت یعقوب، حضرت ایوب، حضرت اسحاق و حضرت شعیب که سالهایی از عمرشان به نوعی به معلولیت جسمی دچار بودند، هیچگاه آنان را کوچک نشمرده بلکه از فضایل، محاسن اخلاقی و کارآیی آنان می گوید.
در واقع الگوهای موفقی برای معلولان از انبیاء مطرح کرده است. همچنین در سوره عَبَس، روی برگرداندن یکی از مشاهیر قریش از نابینایی را به شدت نکوهش َمی کند و از نابینا دفاع جانانه ای می کند. امام علی (ع) نیز در فرمان خود به مالک اشتر اهم حقوق معلولان و ضرورت پرداختن حکومت اسلامی به برآورده ساختن آنان را به طور مفصل تشریح می نماید.
این موضوع در سیره ائمه اطهار(ع) نیز نمود ویژه ای داشته است. از اینرو امید است همگی ما با توجه به شعار امسال سازمان ملل برای روز جهانی معلولین، در حمایت و توانمندسازی معلولین تلاش نماییم.
117
