از کوچه ها و محله های شهر ری در جنوب تهران که می گذریم، پس از گذر از بازارچه های متعدد، سر در حرم نمایان می شود. مردم در حالی که در جلو حرم تعظیم و عرض ارادت می کنند، در جنب و جوشند تا وارد صحن حضرت عبدالعظیم شوند.
داخل حرم سیل عظیم جمعیت زائر، مشغول زیارت و نوحه خوانی هستند. صدای دلنشین دعا و مناجات از هر سو به گوش می رسد. عده ای از خادمان حرم، با پاشیدن گلاب در اطراف و عطرافشانی ضریح، فضای معنوی خاصی را به وجود می آورند. مردم از پیر و جوان آمده اند تا روحشان را در حرم شاه عبدالعظیم حسنی صیقل داده و خود را از این زندان خاکی رهایی دهند. زائران آمده اند تا غبار از آئینه دل بزدایند و سبک بار بروند.
حضرت عبدالعظیم حسنی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است. ولادت ایشان بنابر نقل کتاب الخصائص العظیمیّه در روز پنجشنبه چهارم ربیع الثانی سال 173 ق در مدینه واقع شده است. پدرش عبداللّه و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قیس به پرورش و آموزش او اهتمام زیادی داشته اند.
عمده دوران کودکی او به تعلیم قرآن و ممارست در معارف اهل بیت علیهم السلام سپری شد. مدّت ۷۹ سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امامان موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام محمّدتقی(ع) و امام علی النّقی(ع) مقارن بوده، محضر مبارک امام رضا(ع)، امام محمّد تقی(ع) و امام هادی(ع) را درک کرده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است. او به دلیل انتسابش به امام حسن مجتبی(ع) به حسنی شهرت یافته است.
حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمه معصومین علیهم السّلام و از چهره های بارز و محبوب و مورد اعتماد، نزد اهل بیت عصمت علیهم السّلام و پیروان آنان بود و در مسایل دین آگاه و به معارف مذهبی و احکام قرآن، شناخت و معرفتی وافر داشت.
دانش و تقوای حضرت عبدالعظیم حسنی به حدی رسیده بود که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود.
نقل شده است که شخصی به نام اَبا حَمّاد رازی با تحمّل زحمت های فراوان خود را به سامرّا می رساند تا از امام علی النقی مسائلی را بپرسد. امام علیه السلام پس از پاسخ گفتن به پرسش های حمّاد فرمودند: «ای اباحمّاد، هرگاه با مشکلی از مشکلات دینی یا پرسشی از مسائل اسلامی روبه رو شدی آن مشکل و سئوال خود را با عبدالعظیم حسنی در میان بگذار و از او بخواه تا پاسخ سؤالات تو را بیان نماید و ضمناً سلام مرا هم به او برسان».
همچنین وقتی عبدالعظیم برای انجام دادن پاره ای وظایف و کسب تکلیف و رهنمود از امام هادی علیه السلام، با زحمت فراوان از مدینه به سامرا مسافرت کرد، امام هادی علیه السلام به وی فرمود: «ای ابوالقاسم، خوش آمدی به راستی تو از یاران حقیقی ما هستی».
سکانس های ماندگار از مسافر ری
هرچند حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در مقابل حکام ظالم عصر خود به قیام مسلحانه و مبارزه نظامی دست نزد، امّا از طریق فعالیت های فرهنگی و روشنگرانه جلوی بسیاری از توطئه های آنان را می گرفت. وی در این شیوه مبارزه به تحکیم جایگاه امامان معصوم و افشای ستم غاصبان حکومت اسلامی می پرداخت و در سخت ترین اوضاع به گسترش معارف اسلامی و نشر معارف اهل بیت مشغول بود.
نقل می کنند وقتی خلیفه عباسی امام هادی علیه السلام را زیر نظر گرفته و مانع ارتباط آن حضرت با مردم بود، حضرت عبدالعظیم خود را به آن حضرت رساند تا عهده دار مسئولیت هایی از طرف امام هادی علیه السلام شود. چون متوکل این موضوع را شنید، دستور دستگیری آن حضرت را صادر کرد. در این زمان بود که حضرت عبدالعظیم مجبور به مهاجرت به ری می شود.
حضرت عبدالعظیم علیه السلام مورد اعتماد امام رضا علیه السلام بودند و توصیه های امام را به شیعیان می رساندند. روزی امام رضا علیه السلام به او می فرمایند: «ای عبدالعظیم! سلام مرا به دوستانم برسان و به آنان بگو که شیطان را به خودشان راه ندهند. آنان را به راست گویی و امانت داری و سکوت و ترک مجادله در کارهای بیهوده و دیدار از همدیگر و توجّه به یکدیگر دستور بده؛ چرا که اینها مایه نزدیک شدن به من است. خود را هرگز مشغول دشمنی با یکدیگر نکنید. من با خود پیمان بسته ام که هرکس چنین کند و یکی از دوستانم را به خشم آورد، از خدا بخواهم که او را در دنیا به شدیدترین صورت عذاب کند و در آخرت نیز چنین کسی را از زیان کاران قرار دهد».
زیارت از شیوه های مهمّ زنده نگه داشتن نام و یاد و خاطره پاکان و صالحان است که همواره در فرهنگ اسلامی بر آن تاکید شده است.
تشویق های بسیاری در مجموعه روایات نسبت به زیارت مرقد رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و زیارت سیدالشهداء علیه السلام و ائمه اطهار و امام زادگان به چشم می خورد که این کار علاوه بر آثار تربیتی، برکات معنوی فراوانی در پی دارد. از جمله کسانی که در روایات نسبت به زیارت او سفارش شده است، حضرت عبدالعظیم علیه السلام است که از این سفارش تا حدودی عظمت شخصیت و جایگاه والای او در نزد اهل بیت علیهم السلام معلوم می گردد. در یکی از روایت های حضرت هادی علیه السلام آمده است که فرمودند: «هرکس قبر اباالقاسم (حضرت عبدالعظیم ) در ری(با شروط آن) زیارت کند، خداوند پاداش او را بهشت قرار می دهد». امام هادی در جای دیگر به شخصی از اهالی ری می فرمایند: «اگر قبر عبدالعظیم (ع) را که در نزد شماست زیارت می‌کردی مانند کسی بودی که امام حسین (ع) را در کربلا زیارت کرده است.»
یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم علیه السلام تلاشهای فرهنگی و خدمات علمی اوست. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خویش کتاب هایی نیز تالیف نموده است. خطبه های امیرالمومنین علیه السلام از جمله آن آثار است. این اثر مشتمل بر چند خطبه مولای متقیان امیرالمومنان علی علیه السلام است که با نثری زیبا و روان بیان شده است. کتاب« یوم و لیله» اثر دیگری از ایشان است. در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است. با کمال تاسف اصل این اثر همانند بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی در طول تاریخ از بین رفته است. در هر حال توضیحات علمای تاریخ و سیره به خوبی گویای این حقیقت است که حضرت عبدالعظیم علاوه بر تلاش برای آموزش عقاید سالم و مراقبت بر عبادات و اعمال فردی و دفاع از اهل بیت، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری را تألیف کردند که هر یک در نوع خود بسیار مفید و موثر بوده اند.
با تبریک مجدد ولادت حضرت عبدالعظیم حسنی بخشی از زیارتنامه ایشان را مرور می کنیم:
«سلام بر تو ای بنده شایسته و وارسته خدا؛ سلام بر تو ای اباالقاسم، فرزند امام مجتبی علیه السلام ؛ سلام بر تو ای که در زیارت تو امید پاداش زیارت سیدالشهداء هست؛ سلام بر تو. خداوند میان ما و شما در بهشت، آشنایی برقرار کند و ما را در گروه شما محشور گرداند و از حوض کوثر جدّتان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به دست علی بن ابی طالب علیه السلام سیراب سازد ... از خداوند می خواهم که در راه شما به ما شادی و گشایش دهد و ما و شما را در جوار جدّتان محمد صلی الله علیه و آله وسلم گردآورد و معرفت شما را از ما نگیرد ... ».
