معراج یکی از بزرگترین معجزه های رسول اکرم (ص) بوده و عقول بشری از درک حقیقت آن عاجز است. در حقیقت معراج، بیرون رفتن از دایره مادیات و پا نهادن به آسمانهای فراتر است. این معجزه الهی در سایه عبودیت و بندگی خالص نبوی (ص) حاصل شد و آیات و روایات بسیاری، از آن با عظمت و شکوه یاد کرده است.
معراج، سفر رسول اکرم (ص) به سوی عرش
تاریکی شب، همه جا را فرا گرفته بود و روشنایی روز از صحنه گیتی رخت بر بسته بود. مردم از کار و تلاش روزانه، دست کشیده و در خانه خود آرمیده بودند. پیامبر اسلام نیز می خواست پس از ادای فریضه، برای رفع خستگی در بستر آرام بگیرد. ناگهان صدای آشنای جبرئیل امین را شنید: «ای محمد! برخیز! با ما همسفر شو؛ زیرا سفری دور و دراز در پیش داریم».
جبرئیل امین، مرکبی به نام «بُراق» را پیش آورد. محمد(ص) این سفر با شکوه و بی سابقه را از خانه ام هانی یا مسجدالحرام آغاز کرد، ولی با همان مرکب به سوی بیت المقدس روانه شد و در مدت بسیار کوتاهی در آن محل فرود آمد.
در مسجدالاقصی (بیت المقدس) با حضور ارواح پیامبران بزرگ مانند ابراهیم(ع)، موسی(ع) و عیسی(ع) نماز گزارد. سپس از مسجدالاقصی، «بیت اللحم» ـ زادگاه حضرت مسیح(ع) ـ و خانه های پیامبران دیدن کرد. پیامبر در برخی جایگاه ها به شکرانه چنین سفری و تحیت محل های متبرکه، دو رکعت نماز شکر به جای آورد.
آن گاه مرحله دوم سفر خود را که حرکت به سوی آسمان های هفت گانه بود، آغاز کرد. پیامبر همه آسمان ها را یکی پس از دیگری پیمود و ساختار جهان بالا و ستارگان را دید. ولی در هر آسمان به صحنه های تازه ای برمی خورد و با ارواح پیامبران و فرشتگان سخن می گفت.
او در بعضی آسمان ها با دوزخ و دوزخیان و در بعضی آسمان های دیگر با بهشت و بهشتیان برخورد کرد و از مراکز رحمت و عذاب پروردگار بازدید به عمل آورد. ایشان، درجه های بهشتیان و اشباح دوزخیان را از نزدیک مشاهده کرد.
سرانجام به «سدرة المنتهی» در آسمان هفتم و «جنةالمأوی» (بهشت برین) رسید و در آنجا، آثار شکوه پروردگار هستی را دید. وی چنان اوج گرفت و به جایی رسید که جز خدا، هیچ موجودی به آنجا راه نداشت. حتی جبرئیل از حرکت باز ایستاد و گفت: «به یقین، اگر به اندازه سرانگشتی بالاتر آیم، خواهم سوخت».
آنگاه حضرت محمد(ص) در آن جهان سراسر نور و روشنایی، به اوج شهود باطنی و قرب الی الله رسید. خداوند در این سفر، دستورها و سفارش های بسیار مهمی به پیامبر فرمود.
بدین صورت، معراج که از بیت الحرام ـ و به گفته بعضی، از خانه ام هانی، دختر عموی آن حضرت و خواهر امیرالمؤمنین علی(ع) ـ آغاز گشته بود، در سدرةالمنتهی پایان پذیرفت. سپس به پیامبر دستور داده شد از همان راهی که عروج کرده است، باز گردد.
پیامبر هنگام بازگشت، در بیت المقدس فرود آمد و از آنجا راه مکه را در پیش گرفت. ایشان در میانه راه به کاروان بازرگانی قریش برخورد کرد، در حالی که آنان شتری را گم کرده بودند و در پی آن می گشتند. پیامبر از آبی که در میان ظرف آنان بود، قدری نوشید و باقی مانده آن را به زمین ریخت و بنابر روایتی، روی آن، سرپوش گذارد. حضرت محمد(ص) پیش از طلوع فجر در خانه «ام هانی» از مرکب خود فرود آمد.
شب معراج، سفر از خاک به افلاک و از خویش به خدا
ماجرای شب معراج، سفر از خاک به افلاک و از خویش به خداست.
خداوند خود این واقعه را تایید نموده و در آیه ابتدایی سوره اسرا می فرماید: « سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ» « پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی -که گرداگردش را پربرکت ساخته‌ایم- برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم؛ چرا که او شنوا و بیناست.»
علامه طباطبایی، مفسر بزرگ قرآن در تفسیر آیه اول سوره اسرا می فرماید: «ستایش مخصوص خداوندی است که با عظمت کبریایی اش بنده خود محمد (ص ) را شبانه سیر داد تا نهایت قدرت و سلطنت خود را به وی نشان دهد. پس در دل یک شب او را از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی برد که همان بیت المقدس است و پیراموش را مبارک گردانیده بود. این سیر شبانه، بدان جهت است که عظمت و آیات خود را به وی بنمایاند. چون او شنوا، بصیر و دانا به حال پیامبرش بود و می دانست که او لایق چنین عنایت و حکومتی است.»
حدیث معراج
رسول گرامی اسلام (ص) سخنان خالق یکتا را که بی هیچ واسطه ای بر قلب مبارکش الهام شده بود، در حدیث معراج برای انسانها باز گفت.
این حدیث مجموعه ای از پرسش و پاسخ های رسول خدا(ص) و خداوند است. در ابتدای این حدیث، پیامبر می پرسد:« خدایا ، برترین عمل کدام است؟ پاسخ می شنود: « هیچ چیز نزد من از توکل بر من و رضایت به آنچه قسمت کرده ام برتر نیست.» این پاسخ کوتاه، به تنهایی کلیدی برای گشودن موانعی است که راه تعالی بشر را مسدود ساخته و او را با مشکلات فراوان درگیر کرده است. توکل یعنی یقین و اعتماد به خداوند بزرگ، پشتوانه ای که آرام بخش روح و جان آدمی است.
در بخشی دیگر از حدیث معراج خداوند به پیامبرش فرمود: «اى احمد! عبادت، ده بخش است، نُه بخش آن دنبال کسب حلال بودن است، پس اگر خوردنى و آشامیدنى خود را از راه حلال تهیّه کردى در حفظ و حمایت من خواهى بود.» پیامبر(ص) پرسید:« خداوندا! برترین و اولین عبادت چیست؟ فرمود: آغاز عبادت، روزه و سکوت است.»
از این سخن بر می آید که گام اول در بندگی خدا، سکوت و روزه داری است. این دو، قدم های نخست در راه عبادت و بندگى خدا و تکامل انسان است. مادامی که زبان انسان آزاد است و از گفتن هر سخن باطل و بیهوده ابایی ندارد، در مسیر عبودیت قرار نگرفته و در نتیجه به مقصد نمی رسد. شکم نیز به همین صورت است، اگر آدمی هر چه را که خواست، بخورد، و آن را آزاد بگذارد، مانند حیوانى می شود که تنها به غذای خود توجه دارد، و در همین حد باقی می ماند.
سپس پیامبر عرض کرد: «پروردگارا! اثر روزه چیست؟» فرمود: «روزه باعث پدید آمدن حکمت است و حکمت موجب شناخت و شناخت موجب یقین است، پس هرگاه که بنده به مقام یقین رسید، در بند سختى یا آسانى زندگى نیست.»
«فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَىٰ»
حادثه شگرف معراج، شخصیت والا و بی نظیر پیامبر بزرگوار اسلام را عظمت بیشتری بخشید.
آنچه در این سیر و سلوک برای رسول خدا (ص) پیش آمد، در سایه بندگی خالصانه او در پیشگاه خداوند بود. درواقع، از جریان معراج می توان دریافت که ظرفیت انسان بسیار بالا است و او می تواند به مراحل بالای کمال عروج نماید . پیامبرانی چون ابراهیم نیز ملکوت آسمانها و زمین را مشاهده نمودند. اما رسول اکرم در مقام قرب الهی آنچنان پیش رفت که خداوند می فرماید: «تا آنکه فاصله او به اندازه دو کمان و یا کمتر بود.» ( سوره نجم آیه 9 )
