امروزه با توجه به تغییر شیوه نبرد ، پهپادها تبدیل به یکی از تسلیحات مهم، حیاتی و با ارزش در ارتش های جهان به ویژه کشورهای نظامی قدرتمند شده اند. با توجه به این امر و سرمایه گذاری قابل توجه در این زمینه، پیشرفت های پهپادی جمهوری اسلامی ایران در سه دهه اخیر چشمگیر بوده و پهپادهای ساخت ایران به ویژه در یک دهه اخیر با توجه به بروز درگیری های منطقه ای به خوبی ارزش بالای خود را در زمینه های نظارت و شناسایی، هدف یابی و اجرای عملیات تهاجمی در میادین نبرد منطقه نشان داده اند.
توان پهپادی ایران طی سال‌های گذشته با تمرکز بر دو عنصر کمیت و کیفیت پرنده‌های بدون سرنشین با جهش قابل توجهی همراه بوده و امروزه به قدرت پهپادی منطقه تبدیل شده و در بین کشورهای صاحب فناوری ساخت پهپاد، جایگاه ویژه ای دارد.
در رده بندی پهپادها می توان آنها را به شناسایی، رزمی و انهدامی تقسیم کرد. پهپادهای انهدامی از جمله انواع جدید هواگردهای بدون سرنشین محسوب می شوند که در بین کشورهای دارای فناوری طراحی و ساخت پهپادها نیز مصادیق بسیار محدود و انگشت شماری دارد. در چند سال اخیر و خصوصا در جریان جنگ قره باغ در سال 2020 و جنگ اوکراین در سال 2022 طیف گسترده‌ای از پهپادهای انهدامی مورد استفاده قرار گرفته و عملکرد خوبی از خود به نمایش گذاشته اند. جمهوری اسلامی ایران نیز در راستای توسعه انواع پهپادها در ابعاد و اندازه ها و نیز ماموریت های مختلف چندین سال است که به فناوری پرنده‌های بدون سرنشین انهدامی رسیده است. پهپادهای انهدامی در رزمایش های اخیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی به نمایش درآمده اند که آخرین مورد آن رزمایش پهپادی بزرگ ارتش جمهوری اسلامی ایران در اوایل شهریور 1401 بود. از جمله پهپادهای انهدامی بسیار موثر و دارای کارایی بالا پهپاد انهدامی آرش است. با رونمایی از پهپاد انهدامی و سرکوب رادار آرش توسط ارتش در رزمایش دی ماه 1399که بردی در حدود دو هزار کیلومتر دارد، جمهوری اسلامی ایران یک رکورد جهانی دیگر را در عرصه پهپادهای خاص و مدرن به نام خود کرد. پهپاد آرش که یک پهپاد انهدامی و ضد رادار است، به عنوان دوربردترین پهپاد انهدامی جهان شناخته می شود. این پهپاد نسبت به پهپاد های مشابه خارجی پیشرفته تر بوده و دارای مقدورات قابل توجهی است.
نگاهی کلی
پهپاد آرش که از آن بعنوان یک پهپاد انهدامی به منظور هدف قرار دادن رادارهای سیستم دفاع هوایی دشمن یاد می‌شود، قابلیت حمله به نقاط حساس و حیاتی دشمن را به صورت نقطه‌زن دارد . پهپاد آرش که نوع توسعه یافته پهپادهای سری کیان است از نظر شکل، ظاهر و اندازه شباهت زیادی به پهپاد کیان 2 دارد.پهپاد آرش در حقیقت بر اساس سری کیان توسعه پیدا کرده و خانواده پهپاد کیان دو عضو دارد که اولی کیان ۱ نام دارد و در سال ۱۳۹۳ با ماموریت نقش هدف پرنده برای آزمایش سیستم‌های راداری وارد سازمان رزم نیروی پدافند هوایی ارتش شده است.پهپاد کیان ۲ با ماموریت ضد رهگیری و حمله به اهداف زمینی در شکل انهدامی در سال ۱۳۹۸ وارد خدمت شد که به نسبت مدل اولیه اندازه بسیار بزرگتری دارد. پهپاد کیان 2 بر اساس اطلاعات اعلام شده بردی بیش از هزار کیلومتر را دارد و بر اساس برآورد‌های موجود از بوستر سوخت جامد و موتور توربوجت بهره می‌برد. پهپاد آرش از نظر اندازه و ظاهر تقریبا همان کیان ۲ است، اما یک تفاوت بزرگ بین این دو وجود دارد. در کنار بحث انهدامی، پهپاد آرش قابلیت سرکوب پدافند هوایی را در اختیار دارد. در خصوص سامانه‌های همراه این پهپاد خبر دقیقی منتشر نشده، اما به نظر می رسد در درون این پهپاد ، سیستم‌های دریافت کننده امواج راداری نصب شده و می‌تواند با ایجاد حالت آشیانه یاب راداری ، هدف را کشف و به آن حمله کند.هم چنین پهپاد آرش بر خلاف سری کیان از موتور ملخی بهره می‌برد.
در نخستین رزمایش پهپادی بزرگ ارتش در دی ماه 1399 پهپاد انهدامی آرش از سواحل مکران پرتاب شده و بعد از طی کردن مسافتی در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر هدف خود را در منطقه عمومی رزمایش در استان سمنان هدف قرار داد که این امر بسیار قابل توجه است. در این رزمایش پهپاد انهدامی آرش از محفظه قابل حمل بر روی خودروهای تجاری پرتاب شد که این موضوع به افزایش قدرت تحرک و جابجایی این پهپاد در حین اختفا منجر می‌شود.بعد از این آزمایش موفق امیر دریادار موسوی معاون عملیات و سخنگوی تمرین بزرگ رزمایش پهپادی ارتش در سال 1399 درباره این پهپاد گفت: با تلاش جهادگران ارتش جمهوری اسلامی ایران مداومت پروازی پهپادهای انهدامی ارتش به صورت مستمر تا ۲۰۰۰ کیلومتر افزایش یافته است.رسیدن به عدد ۲ هزار کیلومتر در یک پهپاد انهدامی، ضد رادار، جمهوری اسلامی ایران را به دارنده برد بلند‌ترین گونه در این تسلیحات در جهان تبدیل کرده است.
در رزمایش ذوالفقار 1400 نیز در یک عملیات سریع و دقیق، پهپاد انتحاری آرش نیروی زمینی ارتش، با طی مسافت طولانی از مبدأ با اصابت به نقطه تعیین شده، دقت پهپادهای ایرانی را در صحنه رزم نشان داد.
مشخصات پهپاد آرش
با توجه به مشابهت ساختار پهپاد کیان 2 با پهپاد آرش، طول پهپاد آرش تقریبا چهار و نیم متر و طول بال های آن نیز حدود 3.5 تا 4 متر است.دهانه بال این پهپاد به گونه ای طراحی شده که برای پرواز در سرعت های مادون صوت مناسب باشد.بال پهپاد آرش از نوع دلتا است که برای سرعت های بالا طراحی شده است، به همین دلیل است که با توجه به سرعت بالایی که این پهپاد دارد، می تواند سوخت خود را برای مدت زمان بیشتری حفظ کرده و در نتیجه مسافت های طولانی تری را پرواز کند. در این پهپاد برای رسیدن به سرعت اولیه جهت روشن شدن موتور و شروع پرواز از بوستر سوخت جامد استفاده شده است. تفاوت بزرگ موتور پهپاد آرش با پهپادهای سری کیان در این است که آرش دارای موتور ملخی است. این نوع موتور صدای مخصوصی را هنگام روشن شدن از خود تولید می کند.
پهپاد آرش دارای سیستم هایی است که توانایی دریافت امواج راداری را دارند. این ویژگی در کنار حالت آشیانه یاب در پهپاد آرش سبب می شود تا این پرنده توانایی نقطه زنی هدف را به دست آورد. مساله مهم دیگر مربوط به قابلیت پرتاب این پهپاد از درون یک پرتابگر جعبه‌ای شکل از پشت یک کامیون است. پهپاد آرش نه فقط از روی سکو‌های نصب شده پشت کشنده‌ها مثل سری کرار، بلکه از یک پرتابگر جعبه‌ای که پشت یک کامیون قرار می‌گیرد نیز پرتاب می‌شود. این قابلیت، شناسایی این پهپاد را سخت‌تر می‌کند و ترکیب این مسئله با تحرک بالای حامل آن بقاء پذیری آن را شدیدا افزایش خواهد داد. چنین مکانیزم پرتابی، به راحتی قابلیت نصب روی شناور‌های متنوع نیروی دریایی ارتش و حتی سپاه پاسداران را نیز دارد که خود، مزیتی بسیار مهم در ماموریت‌های رزمی محسوب می‌شود. این نوع از پرتاب موجب می شود شناسایی این پرنده از سوی دشمن کاهش یابد. علاوه بر وجود چنین مزیت بزرگی در این پرنده بدون سرنشین، می توان این پهپاد را از مکان های مختلف به سوی هدف پرتاب کرد. در واقع پهپاد آرش را می توان هم از خشکی و هم از دریا برای انهدام هدف پرتاب کرد.از مشخصات منحصر به فرد پهپاد آرش این است که توانایی انهدام هدف های ثابت و شناور را نیز دارد. بدین ترتیب پهپاد آرش دارای قابلیت ضد کشتی است. موشک‌های ضد رادار به صورت کلی به دلیل سرعت نه چندان بالای شناور‌های رزمی می‌توانند با قفل کردن روی رادارهای آنها به عنوان یک سلاح ضد کشتی به کار بروند. پهپاد های انهدامی و ضد رادار قبلی نیز این توانایی را دارند، اما مشخصا به دلیل سر جنگی کوچک شاید آنچنان گزینه‌ای مناسب برای این ماموریت نباشند. اما پهپاد انهدامی/ ضد رادار آرش توان وارد آوردن آسیب بسیار بیشتری را به شناور‌های دشمن نیز دارد.همچنین یکی از مهمترین مشخصات این پهپاد برد عملیاتی آن است که نسبت به پهپاد کیان بسیار افزایش یافته وبه دو هزار کیلومتر رسیده است./
نویسنده: سید رضا میرطاهر
