پس از مدت ها اسارت، اهانت، سختی و غربت، اینک بازماندگان آن قیام حماسی و قهرمانانه، بر مزار پاک عزیزانشان حاضر شده بودند تا بار دیگر صحنه آن جنایت بی رحمانه را ببینند و برای آنان عزاداری کنند.
با این وصف، این به ظاهر اسیران که جلودار آنها امام زین العابدین (ع) فرزند و حضرت زینب (س) خواهر سیدالشهدا قرار داشتند، نزد شهیدانشان سربلند بودند، چراکه با هوشیاری و شجاعت و درایت، در این مدت توانسته بودند پیام روشنگرانۀ این قیام الهی را به گوش مردم برسانند.
این روز، یعنی بیستم صفر سال 61 هجری قمری، «اربعین» به معنای چهلم خوانده می شود، زیرا چهل روز از قیام حسینی در کربلا گذشته بود. همه ساله علاقه مندان به اهل بیت (ع) و رهروان آن قیام سرنوشت ساز، در سالگرد اربعین مراسم سوگواری و عزاداری برگزار می کنند که بدون شک، مهم ترین و باشکوه ترین آنها ، راه پیمایی عظیم عاشقان و عزاداران حسین (ع) به سوی کربلاست.
میلیون ها زائر پرشور، مشتاق و آزاده، از کشورهای مختلف از شهرهای عراق، به ویژه شهر مقدس نجف، آرامگاه حضرت علی (ع)، با پای پیاده عازم کربلا می شوند تا در روز اربعین ، مزار باشکوه و منور حسین بن علی (ع) را زیارت کنند.
کاروان اسیران کربلا چهل روز پس از عاشورا به این سرزمین مقدس بازگشتند و شیعیان نیز این روز را تحت عنوان اربعین، می شناسند و در آن عزاداری می کنند. اصولاً عدد چهل، عددی پر رمز و راز و مهم در میان اعداد است.
در قرآن و روایات اشارات مختلفی به این عدد شده که از مجموع آنها می توان نتیجه گرفت که عدد چهل، نماد تکامل و پختگی و آغاز مرحله ای جدید است.
قرآن در سورۀ اعراف، آیۀ 142 می فرماید: «و ما با موسی سی شب وعده گذاردیم؛ سپس آن را با ده شب تکمیل نمودیم. به این ترتیب میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد... » در این آیه ، خداوند یک دورۀ چهل روزه را برای نزول تورات بر موسی ، لازم می داند.
همچنان که قوم او، پس از آنکه حاضر به ورود به بیت المقدس نشدند ، به سرگردانی در زمین به مدت چهل سال، محکوم شدند تا در این مدت به اشتباه خود پی ببرند و توبه کنند. در اسلام ، چهل سالگی سن تکامل و بلوغ فکری انسان شمرده می شود، چنان که حضرت محمد (ص) نیز در چهل سالگی به رسالت برگزیده شد. آن حضرت در حدیثی زیبا در مورد اخلاص در عمل می فرماید: «هر کس چهل روز (ایمان و اعمالش) را برای خدا خالص گرداند ، خداوند چشمه های حکمت را از قلب بر زبانش جاری می کند.» این حدیث نورانی، رهنمودی مهم برای عارفان و پویندگان راه سعادت شده تا کوشش کنند طی 40 روز معین، اعمال و گفتار خود را برای پروردگارشان خالص کنند تا به درجات عالی معنوی و روحانی برسند. حدیث معروف دیگر از پیامبر که در آن عدد چهل برجسته شده، آن است که: «هرکس از امت من چهل حدیث مورد نیاز مردم را در امور دین حفظ کند، خداوند او را در روز قیامت فقیه و دانشمند برمی انگیزد.» این سخن گران قدر باعث شده تا ده ها کتاب مشتمل بر توضیح چهل حدیث توسط عالمان بزرگ دینی چون امام خمینی (ره) بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، نگاشته شود.
اربعین هر سال، روز عزا و ماتم محبان اهل بیت (ع) و زیارت امام حسین (ع) در کربلاست. اصولاً بزرگداشت یاد و شهیدان، به هر صورت، از جمله زیارت قبور آنها، زنده نگه داشتن راه پرافتخارشان در مبارزه علیه ظلم و بی عدالتی است.
حال اگر این شهید، حسین بن علی (ع) نواده ارجمند رسول خدا (ص) باشد که به همراه یاران شجاع و حق جوی خود با وضعی فجیع و ناجوانمردانه به شهادت رسید، زیارت مرقد او بسیار مهم تر و ثواب بیشتری دارد. به همین دلیل، امامان بزرگوار همواره بر این اقدام پسندیده و تأثیرگذار تأکید داشتنند.
امام صادق در این باره می فرماید: «هر که می‌خواهد در جوار پیامبرش و علی و فاطمه (علیهم السلام) باشد، زیارت امام حسین را ترک نکند » اما جالب است بدانیم که سوگواری در چهلمین روز شهادت، تنها مختص امام حسین (ع)است و برای وفات پیامبر و شهادت هیچ یک از امامان از نسل ایشان و دیگر اولیای الهی ، برگزاری چنین مراسم مهمی توصیه نشده است. بنا بر این بی تردید در این مراسم پرشور و جانگداز، حکمت و مصلحتی خاص، وجود دارد.
یکی از مهم ترین این دلایل، قیام سرنوشت ساز و الهی آن حضرت به منظور احیای اسلام و افشای جنایات و فساد حکومت بنی امیه است. در متن زیارات مختلف سید الشهدا این موضوع با عناوین گوناگون بیان شده است.
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «روز اربعین که فرا رسید بدانید که چرا ما در پیشگاه حسین بن علی(ع) خاضع هستیم، ... خدایا! حسین بن علی(ع) نصیحت کرد، سخنرانی کرد، موعظه کرد، نامه نوشت، دستور داد اما اثری نکرد، وقتی دید هیچ چاره ای ندارد، (و این کار) فقط به خون نیاز داشت و او نیز در راه خدا خون داد. »
شیخ طوسی از بزرگ ترین علمای جهان اسلام ، علت برپایی مراسم اربعین را مراسم تدفین و برپایی سوگواری و عزاداری و نوحه خوانی و تجدید خاطره مصائب جانسوز و جانگداز عاشورا توسط خاندان امام حسین (ع) می داند.
وی همچنین به روایت امام صادق اشاره می کند که در آن آمده است که پس از عاشورا، آسمان تا چهل روز بر حسین (ع) خون گریست و زمین چهل روز با سیاهی و تیرگی گریه کرد و خورشید چهل روز با کسوف و سرخی خود گریست و فرشتگان آسمان چهل روز گریه کردند. از این منظر، می توان گفت که خاندان امام حسین (ع) با برگزاری مراسم عزا و بزرگداشت شهدای کربلا در اربعین، بار دیگر آرمان ها و اهداف آنان را زنده کردند و اجازه ندادند که مرور زمان آن را به فراموشی بسپارد.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر انقلاب اسلامی، در تکمیل این دیدگاه می فرماید : « اساساً اهمیت اربعین در آن است که در این روز، با تدبیر الهی خاندان پیامبر(ص)، یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد و این کار پایه‌گذاری گردید.
اگر بازماندگان شهدا و صاحبان اصلی، در حوادث گوناگون - از قبیل شهادت حسین‌بن‌علی(علیه‌السّلام) در عاشورا - به حفظ یاد و آثار شهادت کمر نبندند، نسلهای بعد، از دستاورد شهادت استفاده‌ی زیادی نخواهند برد.»
ایشان معتقد است در طول چهل روز پس از شهادت مظلومانۀ حسین بن علی (ع) و یاران بزرگوارش در کربلا، امام سجاد، حضرت زینب و دیگر اعضای خاندان آن امام شهید، پیام والا و الهی این نهضت بزرگ را به گوش همه مردم رساندند و اگر چنین نبود ، فداکاری ها و از جان گذشتگی های شهدای کربلا، تأثیر چندانی بر مردم و نسل های آینده نداشت.
پس اربعین از این جهت مهم است که این مرحلۀ حساس و دشوار، تا آن زمان تا حد زیادی به ثمر نشسته بود. با این وصف، با توجه به جایگاه عدد چهل در فرهنگ اسلامی و اهمیت فراوان قیام عاشورا در احیای دین اسلام ، مشخص می شود که اربعین نقش مهمی در معرفی و تبلیغ این نهضت روشنگرانه دارد.
نویسنده : حمیدرضا محمد
112
