مرگ بر اثر سادهترین بیماریها که در نتیجه فقدان مراقبت‌های بهداشتی بود، اتفاقی معمول به شمار می رفت و آمار مرگ و میر کودکان و نوزادان بسیار بالا بود. روند درمانی در بسیاری از نقاط کشور به صورت طب سنتی بود و افرادی که مشغول به مداوا میشدند، اصولاً علم آن را نداشتند و دوره‌‌های آموزشی را نگذرانده بودند.
«حکیم» اصولاً کسی بود که بر اساس تجارب شخصی و مطالعه‌های محدود پزشکی به مداوای بیماران می‌پرداخت. مرگ و میر مادران و نوزادان در هنگام زایمان به دلیل فقدان شدید علم مامایی در کشور نیز بسیار زیاد بود.
فقدان پزشک کافی و تخصص های مربوط به آن باعث شده بود تا پای پزشکان بنگلادشی و پاکستانی و دیگر کشورها به ایران باز شود و نیاز ایران به دانش و خدمات پزشکی دیگر کشورها کاملاً مشهود بود. کم بودن تعداد پزشکان عمومی و متخصص در کشور یک امر بسیار بدیهی به شمار می رفت و مراکز و دانشگاه های آموزش پزشکی نیز بسیار اندک بودند.
امروزه، اما پس از 4 دهه، ایران به یکی از قطب های تحقیقات، فناوری، سلامت، آموزش بهداشت و پزشک در منطقه تبدیل شده است و در بسیاری از عرصه های پزشکی و بهداشتی در رده های بالای جهانی قرار دارد.
طی چهار دهه مراکز و دانشگاه‌‌های آموزش پزشکی در ایران چند برابر شد. هم اکنون 44 دانشگاه دولتی پزشکی در کشور و در شهرهای مختلف وجود دارد. بر اساس آمار، تعداد دانشگاه های علوم پزشکی و زیرساخت های آموزش علوم پزشکی بعد از انقلاب ۷ تا ۱۰ برابر شده و ساختارهای جدیدی به حوزه پزشکی کشور اضافه‌شده است.
افزایش شمار پزشکان و متخصصان
طی 4 دهه گذشته، جمهوری اسلامی ایران به لحاظ کمّی، در حوزه پزشکان و متخصصان رشد قابل ملاحظه ای داشته است. پیش از انقلاب اسلامی در کل کشور، تنها ۵ هزار و ۸۹۰ متخصص وجود داشت که ۶۸ درصد آنان در تهران بودند، اما در حال حاضر بر اساس آمار نظام پزشکی، ۷۸ هزار نفر پزشک عمومی، ۳۶ هزار نفر پزشک متخصص و فوق تخصص، ۲۴ هزار نفر دندانپزشک عمومی، ۲ هزار نفر دندانپزشک متخصص، ۱۹ هزار نفر دکتری داروسازی، یک هزار و ۲۰۰ نفر دکتری علوم آزمایشگاهی، ۳۵ هزار نفر ماما و ۱۵ هزار نفر گروه های پروانه دار در جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کنند.
همچنین در حال حاضر، معادل ۳۰ هزار نفر دانشجو در رشتۀ دکتری پزشکی عمومی در حال تحصیل هستند و پیش بینی می شود حدود ۴ هزار نفر سالانه به جمعیت پزشکان عمومی اضافه شود.
از سوی دیگر، حدود ۱۰ هزار نفر از جمعیت پزشکان عمومی کشور در حال گذران تحصیلات تکمیلی در رشته های تخصصی هستند. به پشتوانۀ انقلاب اسلامی هر ساله بیش از 4 الی 5 هزار پزشک در رشته‌‌های مختلف علوم پزشکی فارغ التحصیل و جذب سیستم بهداشت و درمان می‌شوند که این آمار در مقایسه با قبل از انقلاب، افزایشی 15 برابری داشته است.
در حال حاضر نزدیک به 100 مرکز تحقیقاتی در تولید سلول های بنیادی، سلول های کبدی، تولید غضروف، مداوای سرطان و درمان ناهنجاریهای استخوان در ایران فعال هستند. پژوهشکده رویان به عنوان مرکزی علمی و شناخته شده در جهان در تولید علم و تکنولوژی های کمک کننده باروری، سلولهای بنیادی جنینی، ترمیم چشم، تولید نای مصنوعی دستاوردهای مهمی داشته است. اینک رتبه ایران در زمینه پیوند اعضای بدن در جهان تک رقمی است. بیش از 80 مرکز پیوند اعضا چون قلب، کلیه، کبد، مغز استخوان، ریه و غیره در ایران فعال هستند.
توسعه شبکه‌های بهداشتی در سراسر کشور
پیش از انقلاب اسلامی ایران، شبکه های بهداشتی صرفاً محدود به چند شهر بزرگ بود و اغلب شهرهای کوچک و تقریباً همه روستاها از شبکه های بهداشتی محروم بودند، اما این وضعیت پس از انقلاب اسلامی به طرز چشمگیری تغییر کرده است. اکنون بیش از 18 هزار خانۀ بهداشت در سراسر ایران وجود دارد و 35 هزار «بهورز» نیز در سراسر کشور فعال هستند که اساسی ترین خدمات بهداشتی را به محروم ترین و دور افتاده ترین روستاهای کشور ارائه می دهند.
در همین راستا، صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف) در گزارشی سیستم مراقبت های اولیۀ ایران را ستوده و اعلام کرده است: "ایران سیاست هایی را به منظور برطرف کردن نیازهای مردم در سطح کشور در پی گرفته است. ایران از زمان انقلاب اسلامی تاکنون شبکۀ بهداشتی را در تمام کشور و در هر شهر و روستا گسترده کرده است.
ایران شاخص های بهداشتی خوبی دارد؛ بیش از 85 درصد از جمعیت روستایی و مناطق محروم ایران، به خدمات مراقبت های اولیه دسترسی دارند. شاخص های بهداشت و درمان در جمهوری اسلامی بهبود فروانی یافته است و در حال حاضر از میانگین های منطقه ای آن بالاتر است. با توجه به گسترش خانه های بهداشت در سراسر کشور، این شاخص ها در مناطق شهری و روستایی ایران، با یکدیگر برابر است."
برای مثال، دسترسی به آب بهداشتی در ایران پس از انقلاب شدیداً افزایش داشته و امروز اغلب مناطق جمهوری اسلامی ایران به آب آشامیدنی دسترسی دارند. در سال 1355 فقط 51 درصد مردم ایران به آب بهداشتی سالم دسترسی داشتند، اما بر اساس گزارش بانک جهانی، در حال حاضر 90 درصد مردم ایران به آب سالم و بهداشتی دسترسی دارند و پس از ایران، کشورهایی مانند مکزیک با 85 درصد، چین 77 درصد، روسیه 72 درصد، اندونزی 61 درصد، هند 40 درصد، نیجریه با 29 درصد و سودان جنوبی با 7 درصد قرار گرفته اند.
توسعه صنعت دارویی و پیوند اعضا
یکی از مهمترین حوزه های پیشرفت پزشکی جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهه گذشته، حوزه صنعت دارویی است. صنعت دارویی در ایران سابقۀ ۸۰ ساله دارد، اما شکوفایی این صنعت پس از انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس اتفاق افتاد و با تأسیس ۵ تا ۶ کارخانۀ مهم داروسازی، پس از دو دهه، صنعت دارویی ایران به حوزۀ تولید داروهای بیوتکنولوژیک وارد و فرآورده های بیوتکنولوژیک مورد نیاز بیماران خاص تولید شد؛ تا جایی که اکنون ۳۴ داروی بیوتکنولوژیک تمام ایرانی در کشور تولید می شود.
تارنمای خبری «الرای التونسیه» در گزارشی درباره پیشرفت پزشکی ایران نوشت: "ایران اکنون رتبه نخست تولید دارو را در میان کشورهای خاورمیانه دارد و 97 درصد داروهای مورد نیاز خود را در داخل تولید کرده و مقادیر زیادی از این داروها را صادر می کند و حتی در زمینه تولید داروهای ضد سرطان نیز پیشرفت قابل توجهی داشته است."
این تارنمای تونسی همچنین با اشاره به پیشرفت پیوند اعضا در ایران نوشت: "ایران در خصوص پیوند اعضا نیز رتبه نخست را در منطقه دارد و در پیوند کلیه نیز رتبه پنجم جهانی را داراست."
در همین حال، دکتر «سیدعلی ملک حسینی»، پدر پیوند کبد ایران نیز با اشاره به اینکه امروز شاهد پیشرفت های علمی زیادی در تمامی علوم پزشکی در کشور هستیم، گفت: "افتخار می کنیم که در زمینه پیوند اعضاء شاهد پیشرفت های نوین و خودکفایی هستیم و تمامی این اعمال نتیجه تلاش های طولانی مدتی است که به لطف خدا به بار نشسته است."
دست برتر ایران در حوزه پزشکی در منطقه
مجموع پیشرفت ها در حوزه پزشکی سبب شد مراکز تحقیقاتی و رسانه های مختلف گزارش های متعددی در خصوص پیشرفت پزشکی ایران منتشر کنند. در همین راستا، سایت المانیتور در گزارشی می نویسد: "ایران بعد از انقلاب اسلامی در سال 1979 میلادی تاکنون گام های قابل ستایشی را در بسیاری از حوزه ها برداشته است. از سال 1980 تا 2012، شاخص توسعۀ انسانی که به بررسی طول عمر، دسترسی به آموزش و استانداردهای زندگی می پردازد، در ایران رشد 67درصدی را تجربه کرده که این میزان دو برابر میانگین جهانی است."
نویسنده: سید رضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/120
