نظام پادشاهی ریشه بسیاری از مفاسد و مشکلات بود؛ ویژگی های شخص شاه، نحوه انتقال قدرت در خانواده سلطنتی به صورت موروثی، انتخاب نخست وزیر و وزراء و دیگر سران رژیم همگی از معایب اساسی نظام شاهنشاهی بود، در حالی پس از پیروزی انقلاب، همه مسئولان نظام از بالا تا پایین با رأی و نظر مردم انتخاب می شوند.
نظام حکومتی پهلوی منشایی کودتایی، موروثی و غیرمردمی داشت. شاکله ساختار سیاسی رژیم پهلوی نه تنها یک ساختار وابسته به بیگانگان بود، بلکه خصلت استبدادی نیز داشت. استبداد و اختناق در دوران پهلوی فضای بسیار بسته ای ایجاد کرده بود، اما جمهوری اسلامی ایران ساختار بسته استبدادی را شکست و زمینه مساعدی جهت شکل گیری احزاب و جریان های سیاسی، فعالیت مطبوعات آزاد و مستقل و نیز برگزاری انتخابات آزاد فراهم کرد.
در مردم سالاری دینی (که در قالب جمهوری اسلامی متبلور شد) جمهوری شکل و فرم حکومت را تشکیل می دهد، اما محتوای آن اسلامیت و قوانین الهی است.
در نظام مردم سالاری دینی نقش و حضور مردم ابعاد و جلوه های گوناگونی دارد که یکی از آنها، مشارکت در روند فعالیت احزاب سیاسی و فعالیت های انتخاباتی است. برخلاف دوران پهلوی که احزاب و جریان های سیاسی حق فعالیت و مشارکت آزادانه در حوزه سیاسی را نداشتند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد رشد و گسترش احزاب و جریان‌های سیاسی هستیم.
همچنین در دوره پهلوی از فعالیت آزاد و مردمی احزاب ممانعت می شد و چند حزب معروف این دوره نیز از دو ویژگی «دولت ساخته» و «شخصیت سالاری» به جای مردم سالاری برخوردار بودند.
دو حزب دولتی مطرح در دوره پهلوی دوم، «حزب مردم» به رهبری اسدالله علم، نخست وزیر وقت در سال 1336 و «حزب ایران نوین» به دبیرکلی حسنعلی منصور، نخست وزیر وقت و سپس هویدا در سال 1342 تأسیس شد. در سال 1353 دو حزب دولتی «ایران نوین» و «مردم» توسط شاه منحل و حزب شاه ساخته «رستاخیز» تأسیس و هویدا نخست وزیر وقت ایران به دبیرکلی آن منصوب شد.
اما طبق اصل 26 قانون اساسی جمهوری ایران، آزادی احزاب، انجمن ها و جمعیت های سیاسی، صنفی و مذهبی در جمهوری اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است.
همچنین از نظر تنوع و نیز میزان مشارکت مردم در انتخابات، شاهد رشد و گسترش آن هستیم و انقلاب اسلامی مشارکت سیاسی مردم در عرصه‌های گوناگون را به عنوان نماد مردم سالاری دینی تعمیق و تعالی بخشید.
در رژیم پهلوی، تنها یک مورد انتخابات وجود داشت و آن مجلس شورای ملی بود، اما در جمهوری اسلامی علاوه بر همه پرسی تاسیس نظام و همه پرسی قانون اساسی، چهار انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا برگزار می شود که بیانگر تنوع انتخابات و مشارکت مردمی در نظام مردم سالار دینی است.
طی چهل سال گذشته 35 انتخابات در جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است.
«غدیر نصری»، استاد دانشگاه عنوان می کند: "بررسی ها نشان می دهد که متوسط حضور مردم در انتخابات در طی چهل سال گذشته حدوداً بالای 60 درصد است، حال آنکه در کشورهای مدعی دموکراسی مشارکت مردم زیر 50 درصد و حتی کمتر است."
علاوه بر این، جمهوری اسلامی به مشارکت مردمی به عنوان یکی از منابع قدرت خود می نگرد. بر این اساس، مردم نه تنها به حضور در انتخابات ترغیب می شوند و بسترهای حضور مردم در انتخابات فراهم می شود، بلکه در عین حال، مردم در مناسبت های مختلف نیز پیوند خود با نظام جمهوری اسلامی ایران را نشان می دهند که می توان به مشارکت گسترده مردم در راهپیمایی روز قدس، روز 13 آبان که روز مبارزه با استکبار است و همچنین حضور گسترده مردم در راهپیمایی و جشن سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن ماه هر سال اشاره کرد.
این حضور و مشارکت مردم به حدی برای قدرت های خارجی به خصوص آمریکا نیز اهمیت دارد که در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی بیش از هر زمان دیگری تلاش کردند با اعمال فشار به خصوص از طریق تحریم های اقتصادی، یأس و ناامیدی را در میان مردم ایران ترویج داده و مشارکت مردمی در جشن چهلمین سال پیروزی انقلاب را کاهش دهند، هدفی که با حضور گسترده مردم در راهپیمایی 22 بهمن بار دیگر محقق نشد و ثابت شد علی رغم وجود مشکل های اقتصادی، این مشکل ها بر پیوند مردم با انقلاب اسلامی تأثیر منفی نمی گذارد.
استقلال سیاسی
تا قبل از انقلاب اسلامی، کشور ایران کاملاً در دست ابرقدرت‌ها بود، تا آنجا که مورد مداخله و تاخت و تاز بریتانیا، شوروی و آمریکا قرار داشت و این کشورها نیز ضمن اینکه سرنوشت کشور را تعیین می کردند، تصمیم سازی های مهم کشور را بر عهده داشته اند.
رضاخان و پسرش محمدرضا با دخالت بریتانیا روی کار آمدند. محمدرضا شاه در سال 1332 نیز با پشتیبانی آمریکا و بریتانیا مجدداً قدرت را تصاحب کرد.
رژیم پهلوی به دلیل برخوردار نبودن از پایگاه مردمی و مشروعیت به عنصری وابسته و دست نشانده تبدیل شده بود که برخی اظهارات مقامات غربی خود گواهی بر این مدعاست. کارتر، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا در زمینه وابستگی رژیم پهلوی به آمریکایی ها گفته بود: «شاه تسلیم پیشنهادهایی بود که از سفارت ما انشاء می شد.»
«فردوست» از دوستان و نزدیکان محمدرضا شاه در کتاب خود با عنوان «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» می نویسد: "محمدرضا در تمام طول سلطنتش با مقامات اطلاعاتی بریتانیا و آمریکا تماس و بهتر بگویم ملاقات منظم داشت. این ملاقات ها در سطوح مختلف بود. حدوداً هر 15 روز یک بار سفرای آمریکا و انگلیس را جداگانه ملاقات و هر 15 روز یک بار نیز کارمند ارشد اطلاعاتی سفارت انگلیس را به تنهایی می دید."
انقلاب اسلامی بر خلاف انقلاب های رایج دنیا که به یکی از دو ابرقدرت آن زمان وابسته بودند، با اتکا به قدرت لایزال الهی و پشتیبانی مردم مسلمان، مستقل و رو پای خود ایستاد و وابستگی به هیچ یک از دو بلوک شرق و غرب را نپذیرفت.
مقام معظم رهبری علت دشمنی ها و توطئه ها در طول چهل سال انقلاب را همین مسئله استقلال می‌دانند و فرمودند: "تمام حرکات ناکام دشمن در این چهل سال، در واقع پاتک به انقلاب است، زیرا انقلاب حضور سیاسی دشمن را ریشه کن کرد."
در واقع، مهمترین ویژگی نظام بین الملل کنونی، هژمون گرایی ایالات متحده آمریکا است. مهمترین سرچشمه این هژمونی، قدرت نظامی آمریکا و اشغالگری های رسمی و غیررسمی کشورها است. اکنون 3 میلیون نظامی آمریکایی در سراسر جهان حضور دارند.
جمهوری اسلامی ایران از انگشت شمار کشورهایی است که هیچ شکلی از حضور نظامی آمریکا در آن وجود ندارد و کشوری کاملاً مستقل است. این ویژگی در منطقه خاورمیانه که اغلب حکومت ها، وابسته هستند و بقای حکام در قدرت نیز وابسته به حمایت قدرت های خارجی است، یک ویژگی ممتاز و انحصاری برای جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه است.
تدوین قانون اساسی متکی به اصول و ارزش های اسلامی
یکی دیگر از دستاوردهای برجسته سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تدوین قانون اساسی متکی به اصول و ارزش های اسلامی است. تا قبل از مشروطیت، ایران قانون اساسی مدونی نداشت.
قانون اساسی مشروطه به عنوان اولین قانون اساسی در ایران 51 اصل داشت و تا سال 1357 که انقلاب به پیروزی رسید، پابرجا بود. با پیروزی انقلاب اسلامی، اسلام به عنوان یک مکتب جامع به جهانیان معرفی شد. در زمینه تشکیل حکومت و مملکت داری، لازمه کار تدوین قانون اساسی جامعی بود که در تمام زمینه ها و جزئیات متکی به اصول و مبانی اسلام باشد. لذا قانون اساسی مستقل با اتکاء به اصول اسلامی تدوین و تنظیم شد.
اگرچه بین قانون اساسی مشروطه و قانون تدوین شده پس از پیروزی انقلاب اسلامی شباهت هایی وجود دارد، اما می توان گفت مهم ترین تفاوت قانون اساسی جمهوری اسلامی و قانون مشروطه، نظام اعتقادی و حکومتی اسلامی است.
نوع نگاه حاکم بر روح قانون اساسی مشروطه برگرفته از مدرنیته و با رویکردی غربی مابانه و متاثر از آن بوده است، ولی در قانون اساسی جمهوری اسلامی و نیز به گواهی اصل دوم این قانون، نوع نگاه آن اسلامی و مبتنی بر قوانین شریعت بوده و تمام نظامات را بر این اساس پی ریزی کرده که این از دستاوردهای بزرگ جمهوری اسلامی ایران است که با هویت مذهبی مردم ایران نیز سازگاری و تطابق دارد.
نویسنده: سیدرضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116
