از مهم ترین موارد این مداخله، کودتای 28 مرداد 1332 است. وزارت امور خارجه آمریکا خرداد 1396 پس از 64 سال اسناد دخالت این کشور در کودتای 28 مرداد علیه دکتر مصدق را منتشر کرد.
در این اسناد که مربوط به مکاتبات محرمانه سفارت آمریکا در تهران با وزارت امور خارجه این کشور و سازمان جاسوسی سیا است، به وضوح از نقش مستقیم آمریکا در مدیریت این کودتا و کنار زدن دولت منتخب دکتر مصدق پرده برداری شده است.
این اسناد که 375 قطعه سند را شامل می شود نشان می دهد که آمریکا مستقیماً در سرنگونی دولت منتخب محمد مصدق و حمایت از دولت زاهدی ایفای نقش کرده است. بر اساس این اسناد، واشنگتن برای سرنگون کردن دولت مصدق برنامه ریزی داشته و کودتا را مستقیماً مدیریت کرده است.
پس از این کودتا، حضور آمریکا در امور داخلی ایران روند صعودی قابل ملاحظه ای داشته است، به گونه ای که پیش از انقلاب اسلامی، 60 هزار مستشار نظامی آمریکا در ایران حضور داشته و عمدتاً سیاست های ایران نیز توسط این مستشاران تعیین می شد.
آمریکا کودتای 28 مرداد و مداخله های پس از آن را با هدف حفظ نظام شاهنشاهی ایران انجام داد، اما مداخله های آمریکا در امور داخلی ایران پس از انقلاب اسلامی با هدف سرنگون کردن جمهوری اسلامی ایران انجام شد.
به طور کلی می توان گفت، آمریکا طی چهار دهه گذشته 7 راهبرد درباره جمهوری اسلامی داشته است که عبارتند از: فشار اقتصادی و تحریم، عملیات نظامی و کودتا، جنگ غیر مستقیم، بسیج گروههای تروریستی، استحاله از درون، ایران هراسی و جنگ نیابتی.
فشار اقتصادی و تحریم
نخستین اقدام خصمانه دولت آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، در حوزه اقتصادی بود.
سید جلال دهقانی فیروزآبادی، استاد دانشگاه در این خصوص نوشت: "اولین اقدام خصمانه اقتصادی آمریکا علیه ایران، توقیف کلیه دارایی ها و اموال ایران در آمریکا بود که پس از اشغال سفارت این کشور در تهران انجام شد.
«جیمی کارتر» رئیس‌جمهوری وقت آمریکا طی دستور اجرایی 12170 مورخ 23 آبان 1358 تمام اموال و منافع دولت ایران، سازمان های تابعه، نهادهای تحت پوشش و بانک مرکزی ایران را که در قلمرو صلاحیت ایالات متحده قرار داشت و یا تحت تصرف یا کنترل اشخاص مشمول صلاحیت آمریکا بود، مسدود اعلام کرد."
به دنبال این دستور، آمریکا 12 میلیارد دلار از دارایی های دولت ایران را مصادره کرد. پس از آزادی گروگان ها توسط دولت ایران، این مصادره پایان نیافت و دارایی های ایران تا به امروز ضبط است.
دومین اقدام خصمانه اقتصادی آمریکا علیه ایران، وضع تحریم بود. دولت آمریکا نخستین بار 13 ژانویه 1980 از شورای امنیت سازمان ملل خواست مجازات های اقتصادی را علیه ایران تصویب کند، اما شوروی سابق قطعنامه پیشنهادی آمریکا مبنی بر تحریم اقتصادی علیه ایران را وتو کرد.
در نتیجه، آمریکا به طور یکجانبه تحریمهای اقتصادی را علیه ایران اعمال کرد که مواردی نظیر قطع همه واردات آمریکا از ایران، قطع کلیه نقل و انتقال‌های ارزی جز درباره خبرنگاران و خانواده گروگان ها و همچنین کلیه محموله های نظامی که قبلاً توسط ایران از آمریکا خریداری شده و توقیف بودند به مشتری جدید فروخته یا در اختیار ارتش آمریکا گذاشته شود، را شامل می شد.
تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران در چهل سالگی انقلاب
تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران طی چهل سال بعد همچنان ادامه یافته و حتی شدیدتر نیز شده است. در طول جنگ ایران با عراق، دولت ریگان حرکت بین المللی گسترده ای را برای جلوگیری از فروش تجهیزات نظامی به ایران سامان داد تا مانع از پیروزی ایران در جنگ علیه عراق شود.
در ژانویه 1984 دولت آمریکا با ادعای دست داشتن ایران در بمب گذاری در نیروگاه نظامی آمریکا در لبنان، جمهوری اسلامی ایران را در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار داد. این امر موجب منع صادرات و فروش کلیه تجهیزات نظامی به ایران (از سال 1986)، کنترل صادرات کالاهایی که دارای مصارف دوگانه نظامی و غیرنظامی می باشند و قطع کلیه کمک‌های مالی به ایران از جمله مخالفت با اعطای وام توسط بانک جهانی شد.
پس از پایان جنگ عراق علیه ایران، آمریکا دور جدیدی از تحریم ها را برای تحقق نظم جدید بین المللی خود در منطقه خاورمیانه و سیاست مهار ایران در سال 1993 میلادی به اجرا درآورد.
دولت بیل کلینتون در 30 آوریل 1995 اعلام کرد که آمریکا تمامی ارتباط های تجاری و سرمایه گذاری با ایران، از جمله خرید نفت را قطع خواهد کرد. تحریم جامع اعلام شده، به نوعی مهر تأییدی بر عدم تأثیر تحریم های گذشته بود. بیل کلینتون همچنین در 6مه 1995 با امضای دستورالعمل اجرایی 12957، تقریباً تمامی معاملات تجاری با ایران و سرمایه گذاری در این کشور را ممنوع اعلام کرد.
در 20 سپتامبر 1995، با تصویب طرح «داماتو»، رئیس‌جمهوری آمریکا اجازه یافت شرکت های غیرآمریکایی را که فن آوری صنعت نفت را در اختیار ایران می گذاشتند، تحریم کند. قانون داماتو پس از آمیختگی با طرح «بنیامین گیلمن»، رئیس کمسیون روابط بین الملل مجلس نمایندگان آمریکا، در قالب قانون مجازات ایران و لیبی در 5 اوت 1996 (با عنوان قانون ایلسا) به تصویب کنگره و امضای کلینتون رسید. مطابق این قانون، از سرمایهگذاری بیش از 40 میلیون دلار در بخش نفت و گاز ایران ممانعت به عمل می آمد.
مدت اعتبار این قانون 5 سال بود که در سال 2001 (دوره جورج بوش پسر) تمدید شد، و سطح سرمایه گذاری 40 میلیون دلار به 20 میلیون دلار کاهش یافت. در سال 2006 نیز نام لیبی از این قانون حذف و قانون ایلسا به «قانون آیسا» تغییر نام یافت. قانون آیسا در سال 2011 (دوره اوباما) برای 5 سال دیگر و در سال 2016 (دوره ترامپ) نیز برای مدت 10 سال تمدید شد.
دولت باراک اوباما که برخلاف شعار انتخاباتی اش که اعلام کرده بود آمادگی دارد بدون هیچ قیدوشرطی با ایران مذاکره کند، در اولین اقدام خود، تحریم های اقتصادی را علیه ایران تمدید کرد (در 12 مارس 2009).
در ژوئن ۲۰۱۰، کنگره آمریکا، «لایحه جامع تحریم ها، پاسخگویی و عدم سرمایه گذاری ایران ۲۰۱۰» معروف به قانون «سیسادا» (CISADA) را تصویب کرد. این لایحه، محدودیت ها بر ایران را شدیداً افزایش داد. این محدودیت ها شامل فسخ مجوز واردات از ایران برای مواردی چون فرش، پسته و خاویار بود. باراک اوباما نیز در سپتامبر ۲۰۱۰ فرمان اجرایی۱۳۵۵۳، در مه ۲۰۱۱ فرمان اجرایی ۱۳۵۷۴ و فرمان اجرایی ۱۳۵۹۰ را در نوامبر ۲۰۱۱ صادر کرد.
دولت باراک اوباما در اول ژانویه 2012، قانون مجازات بانک مرکزی و مؤسسات مالی ایران را امضا کرد و پس از آن نیز 50 شرکت و مؤسسه مالی ایران با هدف مقابله با برنامه موشکی ایران مورد تحریم قرار گرفتند. این مؤسسات بیشتر تابعه وزارت دفاع نیروهای مسلح و سازمان صنایع فضایی، شرکت خطوط کشتیرانی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران بودند.
ادامه دشمنی آمریکا با ایران بعد از برجام
پس از امضای توافق هسته ای (برجام) در 2015، دولت آمریکا با بهانه های مختلف همچون تلاش ایران برای دستیابی به سلاح های موشکی، تحریم های جدیدی را در دستور کار خود قرار داد.
بارزترین نمونه آن، تمدید قانون تحریم های دهساله ایران همان «قانون ایسا» بود که نقض فاحش برجام به حساب می آمد. علاوه بر این، دولت آمریکا در دوره ترامپ در 25 ژوئیه 2017 قانون تحریم های «کاتسا» را علیه ایران به اجرا گذاشت که در برگیرنده تحریم های تسلیحاتی، حقوق بشری، موشکی و مهم تر از همه فعالیت های منطقه ای ایران بود. این قانون به دلیل گستردگی و شمول آن به قانون «مادر تحریم ها» معروف است.
برای نخستین بار در این قانون، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به عنوان ذیل گروه تروریستی اضافه شد. دولت آمریکا همچنین با خروج یکجانبه از برجام در ماه مه 2018 ضمن نقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، شدیدترین اقدام های خصمانه خود را علیه ایران به اجرا گذاشت.
«دونالد ترامپ» پس از خروج از برجام، طی دو مرحله، تحریم های هسته ای ایران را که به موجب برجام لغو شده بود، دوباره برگرداند. تحریم های کشتی رانی، بیمه، بانکی، حمل و نقل بهویژه صنعت هواپیمایی از مهم ترین تحریم های آمریکا در دور جدید بود.
به طور کلی دولت آمریکا طی چهل سال گذشته، 21 فرمان تحریمی توسط رئیس جمهور علیه ایران صادر و 13 قانون تحریمی را توسط کنگره علیه جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد تا اوج دشمنی خود را با نظام اسلامی در ایران نشان دهد.
نویسنده: سید رضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/118
