عقب ماندگی علمی و فناوری کشور ایران در دوران قبل از انقلاب، برای ایرانیان با سابقه فرهنگی و تمدنی بسیار آزاردهنده بود. غلبه بر این عقب ماندگی، عبور از مرزهای دانش و دستیابی به پیشرفته‌‌ترین فناوری‌‌ها با هدف ایجاد تمدن نوین اسلامی، از آرمان‌‌های انقلاب اسلامی است.
در سال‌‌های گذشته رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، با تمرکز بر روی تولید علم در ایران و مطرح کردن موضعاتی چون جنبش نرم افزاری و جهاد علمی، زمینه‌‌های خوبی را برای پیشرفت در عرصه علوم و فنون نوین در کشور فراهم ساختند.
در حالی که قبل از انقلاب اسلامی، نزدیک به 70 درصد بزرگسالان کشور بی‌‌سواد بودند و کمتر از 40 درصد کودکان می توانستند به مدرسه بروند، اکنون رقم باسوادی در کشور به عدد 100 درصدی در حال نزدیک شدن است.
نهضت سوادآموزی با توجه به تاکید ارزش علم در اسلام، یکی از اقدام‌های بسیار خوب نظام جمهوری اسلامی در ایران بود. بزرگسالان بی سوادی از طریق همین نهضت سوادآموزی، موفق شدند پا به عرصه تحصیلات تکمیلی نهاده و با کسب تخصص ها و مهارت هایی زندگی خود را متحول سازند.
پیش از انقلاب، تعداد ۴۷ هزار مدرسه در سراسر ایران دایر بود، اما امروز بیش از ۱۰۰ هزار واحد مدرسه در کشور به ارائه خدمات آموزشی مشغول هستند.
در دوران قبل از انقلاب اسلامی، تعداد 154 هزار دانشجو در تعداد محدودی دانشگاه یا مراکز آموزش عالی و آن هم در چند کلان شهر کشور تحصیل می کردند.
اکنون تعداد 119 دانشگاه و مرکز آموزش عالی دولتی، 28 مرکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌‌های اجرایی، 295 دانشگاه غیرانتفاعی، 550 دانشگاه پیام نور، 385 دانشگاه آزاد اسلامی، 739 مرکز آموزش عالی علمی و کاربردی، 274 مرکز آموزش فنی حرفه ای و تربیت معلم در کشور فعال است.
در این دانشگاه‌‌ها و مراکز آموزشی، حدود 4/5 میلیون دانشجو به تحصیل اشتغال دارند که افزایش 29 برابری را در مقایسه با قبل از انقلاب نشان می دهد. تا سال ۵۷ تعداد ۳۹۶ رشته تحصیلی در دانشگاه های کشور دایر بود که این تعداد هم اکنون به بیش از سه هزار رشته رسیده است.
گزارش سایگمو
بر اساس گزارش «سایگمو» بین سال های 1996 تا 2015:
- رتبه جهانی تولید علم ایران از 53 به 16 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته انرژی اتمی از 83 به 11 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته نانو و نانو تکنولوژی از 57 جهان به 16 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته بیوتکنولوژی از 56 به 14 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته مهندسی هوا و فضا از 43 به 11 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته پزشکی از 54 به 19 جهان ارتقاء یافته است.
- رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته شیمی از 48 به 11 جهان ارتقاء یافته است.
وزیرعلوم: ایران رتبه نخست سرعت رشد تولیدات علمی جهان را دارد
رتبه اول رشد علمی در جهان
جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۷ در بین ۲۵ کشور برتر تولید کننده علم دنیا، با رشد ۸/۹ درصدی، رتبه اول رشد علمی را کسب کرد. نظام رتبه بندی «سایمگو» در جدیدترین رتبه بندی خود بر اساس مقاله های علمی منتشر شده در سال ۲۰۱۷، ایران را در رتبه نخست در حوزه فیزیک و نجوم در منطقه غرب آسیا و در رتبه ۱۳ جهانی قرار داده است.
طی 20 سال گذشته تعداد 7 کشور اسلامی در لیست 50 کشور برتر تولید کننده علم قرار گرفتند. در این دسته بندی ایران در زمره 20 کشور برتر دنیا و در جایگاه 16 تولید علم قرار گرفت.
گزارش روند تولید علم ایران بر اساس داده‌‌های پایگاه استنادی نشان می دهد، مدارک و مقاله های علمی ثبت شده توسط پژوهشگران کشور در 20 سال اخیر از 983 مدرک در سال 1997 به 49 هزار و 696 مدرک تا پایان سال 2017 رسیده است که این عدد افزایش بیش از 50 برابری را نشان می دهد.
مؤسسه «نیچر ایندکس» نیز ژانویه 2018 در گزارشی نوشت: "جمهوری اسلامی ایران در دهه گذشته با 22 درصد نرخ رشد سالانه در مقایسه با سایر کشورهای جهان، بزرگترین جهش علمی را در حوزه های علوم و فنی مهندسی داشته و مقام نخست را در حوزه های علوم و فنی و مهندسی در سطح جهان کسب کرده است."
توسعه سهم ایران در فناوری‌‌های جدید
سهم ایران در توسعه فناوری‌‌های جدید مانند بیو، نانو، علوم شناختی، انرژی‌‌های تجدیدپذیر، هوافضا، میکروالکترونیک و سلول‌‌های بنیادی به طور شایان توجهی افزایش یافته است. ایران اکنون در حدود 5/7 درصد از علم نانوی جهان را در اختیار خود دارد.
حضرت آیت الله خامنه ای در خصوص پیشرفت چشمگیر ایران در فناوری نانو فرمودند: "در بعضی از علوم نو مثل فنّاوری نانو - که اینها جزو فنّاوری‌‌های جدید دنیا است- هیچ کس در دنیا به ما در این زمینه‌‌ها کمک نمی‌‌کند و کمک نکرده است، بعد از این هم کمک نخواهند کرد، ما جلو هستیم، عناصر ما، جوان های ما، محقّقین ما، دانشمندان ما در این زمینه ها دارند کار می کنند، تلاش می کنند، پیشرفت های چشمگیری پیدا کرده اند."
رهبر معظم انقلاب همچنین فرمودند: "... کشور ما با وجود سابقه درخشان در زمینه علم، متأسفانه در دوران سلطه بیگانگان از قافله علم عقب افتاد که باید این عقب افتادگی جبران شود. نباید به این حد از پیشرفت قانع بود، زیرا تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم."
«حسن روحانی» رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز سپتامبر 2017 طی سخنانی در جمع سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در آستانه، پایتخت قزاقستان، با اشاره به رشد فزاینده شرکت های دانش بنیان در حوزه فناوری های جدید، گفت صادرات محصولات با فناوری متوسط و بالا در ایران از 1/5 میلیارد دلار به 12/1 میلیارد دلار جهش پیدا کرده است.
بومی سازی دانش ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا
یکی از مهمترین دستاوردهای علمی جمهوری اسلامی ایران، بومی سازی دانش ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا است.
«مرتضی براری»، رئیس سازمان فضایی ایران در این خصوص گفت: "ایران جزو 9 کشور اول دنیا در دستیابی به چرخه کامل فضایی و در حال گذر از ماهواره‌های تحقیقاتی به ماهواره‌های عملیاتی است که نشاندهنده اقتدار دانشمندان و متخصصان ایرانی است."
ورود به باشگاه فضایی جهان از دیگر آثار و نتایج دستاوردهای علمی و فناوری کشور در دوران پس از انقلاب است. دانش و فناوری فضایی در اختیار تعداد محدودی از کشورهای جهان است. اکنون جمهوری اسلامی در زمره کشورهایی قرار دارد که دانش و فناوری فضایی در اختیار دارند. تاکنون چند ماهواره با ماهواره بر تولید داخل در مدار زمین قرار گرفته اند.
جمهوری اسلامی ایران در طول سال های اخیر در فهرست ۵ کشور نوظهور فضایی دنیا جای گرفته است. این امر از آن جهت مهم و دارای جنبه استراتژیک است که ماهواره ها در دنیای امروز کارکرد‌های غیرقابل انکار و پیش برنده ای دارند و مجموعه وسیعی از امکانات را در اختیار بشر قرار می دهند. امروزه در دنیا، ماهواره ها «چشم سوم بشر» هستند و کشورهایی که از این صنعت بی بهره اند، «کشورهای کور» نامیده می شوند.
موفقیت دانشمندان ایران در پرتاب موجود زنده به فضا و پرتاب ماهواره های مخابراتی و تصویربرداری و ایجاد پایگاه رصد فضایی از جمله دیگر دستاورد‌هایی است که ایران در یک دهه اخیر به آن دست یافته است.
نویسنده: سيد رضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/120
