ویروس کرونا و انتشار آن، در حوزه‌های مختلف زندگی تأثیر جدی گذاشته و البته در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی نمود بیشتری داشته است.
بیماری‌های فراگیر از دیرباز زیست و جهان انسانی را تهدید کرده و تأثیرات گسترده ای در حیات بشر بر جای گذارده است. این پدیده های شوم و بحران زا، از سویی ترس، اضطراب، ضعف و نیستی را بر زندگی تحمیل کرده و از سوی دیگر، در گسترش دانش و شناخت انسان نسبت به هستی و بقایش مؤثر بوده است.
آنچنان که بانی و باعث تقویت بازاندیشی نسبت به طبیعت و هستی شده است. بیماری های عارض شده در این بحران ها، به مقتضای وسعت تأثیر و عملکرد خود، تأثیرات گاه شگرفی بر نویسندگان، فلاسفه و هنرمندان جهان هم گذاشته و الهام بخش آنان در خلق آثار هنری، فلسفی و ادبی مهم شده است.
بسیاری از هنرمندان و ادیبان، بیماری‌های فراگیر را سوژه ای جذاب برای خلق اثر هنری و ادبی یافته و از دریچه آن به طرح معانی ژرف حیات بشر مانند هستی و مرگ پرداخته و ارزش‌های انسانی را با وضوح بیشتری نمایش داده اند. برخی از فلاسفه با بیماری‌های عالم گیر، مواجهه ای استعاری و تمثیلی داشته و از آن به منظور تبیین مفاهیم فلسفی بهره ها برده اند.
گسترش و شیوع بیماری کرونا، در اواخر سال 2019 در سراسر جهان، بار دیگر بشر را با وضعیتی مواجه کرد که دامنه تأثیرات آن از مرزهای پزشکی و بهداشتی فراتر رفت. ظهور ویروس کرونا، بر اغلب حوزه های معرفتی و علمی سایه افکند و مطالعات فلسفی، دینی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، هنری و علوم اجتماعی را دگرگون کرد.
در واقع کرونا، انسان امروز را با چالش های جدی روبرو ساخته است؛ از ساده ترین قراردادهای مراودات اجتماعی گرفته تا انتزاعی ترین مفاهیم بشری نظیر زندگی و مرگ و هویت.
شیوع ویروس کرونا موجب تعطیلی بسیاری فعالیت و رویدادهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از جمله جشنواره‌ها، نمایشگاه ها و بسته شدن سینماها، سالن های تئاتر و کنسرت و کتابفروشی‌ها شد و تأثیرات منفی زیادی بر بازارهای جهانی و اقتصاد کشورها در بخش های گوناگون از جمله فرهنگ گذاشت.
تعطیلی سینما
روزنامه «گاردین» چاپ لندن در این زمینه نوشت: "براساس یک گزارش جدید، حوزه‌های فرهنگی اروپا از جمله سینما، تلویزیون، رادیو، موسیقی، نشر، بازی های ویدئویی و هنرهای نمایشی و تجسمی سال گذشته در مقایسه با سال 2019 میلادی، 31 درصد کاهش درآمد داشتند. حوزه گردشگری هم که 27 درصد از درآمد خود را از دست داد، از کرونا خسارت فراوانی را متحمل شد."
این گزارش که براساس نتایج یک پژوهش به سفارش سازمان‌های فعال در حوزه حقوق مولفان و هنرمندان اروپا تالیف شده، نشان می‌دهد در روزگار کرونا تنها صنعت هواپیمایی اروپا که در یک ساله گذشته به دلیل محدودیت‌های مسافرتی 31/4 درصد کاهش درآمد داشت، از حوزه فرهنگ و هنر اروپا بیشتر متضرر شده است.
براساس این گزارش در سال 2019 یعنی قبل از شیوع کرونا، بخش فرهنگ و هنر اروپا مثل یک نیروگاه در حال توسعه بود که با بیش از هفت میلیون و 600 هزار نفر نیروی کار و گردش مالی 643 میلیارد یورویی حدود 4/4 درصد از درآمد ناخالص داخلی اتحادیه اروپا را تشکیل می‌داد.
«مارک لرمیت» مولف ارشد این پژوهش می‌گوید: "با شیوع کرونا شاهد عواقب سنگین و قابل توجه ناشی از تعطیلی هزاران مرکز فرهنگی و هنری بودیم. فرهنگ اولین بخشی بود که پس از آغاز این همه‌گیری فعالیت های خود را به حال تعلیق درآورد و احتمالاً آخرین بخشی خواهد شد که می‌تواند بدون محدودیت کار خود را از سرگیرد."
به گفته لرمیت، درآمد بخش هنرهای نمایشی و موسیقی به ترتیب 90 و 76 درصد کاهش یافت. حوزه‌هایی چون هنرهای تجسمی، کتاب، مطبوعات، سینما و تلویزیون کاهش درآمدی بین 20 تا 40 درصد را تجربه کردند و فقط بخش بازی های رایانه ای با افزایش 9 درصدی در گردش مالی، در برابر این موج ایستادگی کرد.
تعطیلی زودهنگام سینماها، موزه‌ها و سالن‌های تئاتر و کنسرت و لغو جشنواره‌های تابستانی که لازمه معرفی هنرمندان و استعدادهای جوان هستند، ضربه سنگینی به این صنعت در سراسر جهان زده است که تاثیرش تا چند سال آینده حس خواهد شد.
در این گزارش و بررسی های کارشناسان دیگر آمده است که اگر تولید و توزیع فیزیکی و برگزاری رویدادهای زنده در اولین فرصت از سر گرفته نشود، خطر از بین رفتن سرمایه‌های به اشتراک گذاشته شده در پروژه‌های جدید و نوپا وجود دارد.
با این وجود نزدیک به نیمی از کسانی که مورد پرسش قرار گرفته اند (46 درصد) اعلام کرده اند، حتی در صورت بازگشایی سالن‌های کنسرت ترجیح می‌دهند چند ماه و چند سال از حضور در این نوع تجمعات خودداری کنند.
کارشناسان و پژوهشگران هشدار می دهند که کشورهای جهان باید منابع مالی لازم برای بازیابی و احیای صنعت فرهنگ و هنر را تامین کرده و سرمایه‌گذاران خصوصی را به این کار تشویق کنند، چرا که عرصه فرهنگ و هنر هیچ گاه با چنین انهدام اقتصادی روبه‌رو نشده بود و این بحران پیامدهای عمیقی خواهد داشت.
نگاهی مثبت به همه گیری کرونا
اما این ماجرا وجهه دیگری هم دارد و می دانیم که در جهان همواره همه چیز منفی نیست.
کرونا ثابت کرد هر تهدیدی که در این دهکده جهانی و هر گوشه از جهان ایجاد شود، مقابله با آن منجر به تعامل سازنده می‌شود و لازمه این تعامل، همکاری موثر و به دور از برتری جویی و یک جانبه گرایی میان ملت‌هاست.
وقتی صحبت از فرهنگ و هنر و مقوله کتاب و کتابخوانی می شود، همه مرزبندی های سیاسی و تعصبات کنار می رود و قضاوت های منصفانه شکل می گیرد و دریچه ای دیگر رو به جهان گشوده می شود.
زمانی «مارشال مک لوهان» کانادایی، پیش بینی کرده بود که جهان به یک دهکده تبدیل خواهد شد و شاید اکنون شرایط آن فراهم شده است. زیرا ارتباطات باعث شده دهکده جهانی، دهکده ارتباطات و اطلاعات، همراه با گسترش و پیشرفت فناوری، فضاهای الکترونیکی مجازی (اینترنت) و فناوری و شبکه های گسترده، محقق شود و شاهد شکسته شدن محدودیت های زمان و مکان باشیم.
اکنون به واسطه فضای ارتباطی، دهکده ای به وجود آمده و زبانی نو به نام زبان هنر شکل گرفته که موجب می شود همه بدون مرز با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
هیچ کس در ابتدا شاید تصورش را هم نمی کرد که ویروس کرونا این همه یکه تاز شود و تغییر ایجاد کند، تهدید کند و ردی از خود در هرجایی به جا بگذارد، اما همین ویروس منحوس یک فرصت هم ایجاد کرد و آن جهانی بدون مرز برای هنر و فرهنگ و کتاب و کتابخوانی بود، جهانی که در شرایط شیوع ویروس کرونا، گسترده تر و همگانی تر شد.
طی این مدت ارتباط ها به گونه ای شده که همه مردم جهان را به یک زیست فرهنگی و اجتماعی مشترک نزدیک کرده است. راهبردها به سمت بخش بین الملل بیشتر شد و برنامه ها فراتر از تاثیرات کرونا طراحی شد، اگر قبلاً تعدادی از همایش ها و جشنواره ها و برنامه ها در حد یک شهر بود، اکنون فضای ارتباط بین المللی شکل گرفته و بیشتر برنامه ها ملی و بین المللی شده است.
در واقع در زمان بحران، مردم با تغییر سبک زندگی روبرو شدند و یکی از قابل‌توجه‌ترین تغییراتی که مشاهده شد، نحوه تغییر در استفاده از رسانه ها بود.
فرصت دیگری که کرونا ایجاد کرده است، ارتباط با استادان و نویسندگان و ... بزرگ در سراسر دنیا و دعوت از آنها در حوزه تخصصی ایشان بوده است. شکل گیری همایش های متعدد پیرامون موضوعات تخصصی با حضور شرکت کنندگانی از سراسر جهان که از منازل خود در بحث شرکت می کنند، توان شگفت آور فن آوری و ابزار نوین ارتباطی را به همه ما نشان داد.
فعالیت‌های بسیاری از گروه ها و نهادهای اجتماعی، شکل متفاوتی به خود گرفته است. به فضای مجازی نگاه کنید: هر قشری متناسب با علاقه خود موسیقی می نوازد و کنسرت برگزار می کند، کتاب معرفی می کند و ماسک های متفاوت می دوزد و به هم نوعان خود کمک می کند. حتی تجربه زدن واکسن را هم با هم به اشتراک می گذاریم.
والدین با شیوه نوین آموزشی، فرزندان را همراهی می کنند و آنهایی که به دور از فضای مجازی بودند، به دهکده ارتباطی روی آوردند تا از قافله آموزش و تحصیل عقب نمانند.
دیگر همه ما با شنیدن و خواندن کلماتی مانند کلاس درس مجازی، سمینار آنلاین، دوره مجازی، وبینار و… بیگانه نیستیم و طی روز بارها آن را می شنویم. به هر حال جهانی که اکنون داریم، با گسترش ویروس کرونا، با جهان پیش از آن تفاوت دارد. در این شرایط کسب و کارهای اینترنتی ساکنان خلاق دهکده هم رونق گرفته است.
کرونا ثابت کرد در قربانی شدن و یا جان به در بردن از این بیماری، همه اعضای یک خانواده هستیم و همه به یک اندازه سهم داریم، پس تا می توانیم از فرصت های ایجاد شده باید استفاده کنیم و همدلی ها و ارتباط ها را بیشتر کنیم. مقابله با کرونا و همکاری موثر و بدور ازهرگونه تعصب برای نجات جان تک تک انسان ها، راه نجات این دهکده جهانی است.
نسرین مقدم
117
