ایران چهل‌سال پس از پیروزی انقلاب؛ جایگاه مردم‌سالاری دینی در قانون اساسی+ صوت

اصل مردم سالاری را از دو بعد می‌توان بررسی کرد:

یکی بعد نظری همراه با بیان تعاریف آن و دیگری بعد جامعه‌شناختی و توجه به ماهیت و چگونگی شکل‌گیری آن در بستر تاریخی است.

از این دیدگاه می توان گفت که جمهوری اسلامی بر دو پایۀ جمهوریت و اسلامیت بنا نهاده شده است؛ یعنی شکل حکومت، ساختار سیاسی و نحوۀ آرایش نهادهای آن، جمهوری است؛ اما محتوای آن، اسلامی است.

قانون اساسی نیز مظهر نگاه دموکراتیک اسلام به حضور مردم در مسائل اجتماعی و از مصادیق بارز نظام مردم سالاری است و در اصول خود از جمله اصل چهارم، به محتوای حکومت جمهوری اسلامی اشاره می کند.

مردم سالاری دینی، ذات اندیشۀ سیاسی اسلام

مردم سالاری دینی جزء ذات و خمیر مایۀ اندیشۀ سیاسی اسلام است و در قانون اساسی ایران این اصل مورد توجه ویژه ای قرار گرفته است.

دراصل دوم قانون اساسی برنقش مردم در مردم سالاری دینی تاکید شده است که منطبق بر مبانی و موازین و آموزه های دینی است.

مطابق این اصل، مردم در تمام امور دست به انتخاب می زنند؛ یعنی رئیس جمهور و نمایندگان خود را در قوۀ مقننه انتخاب می کنند و با انتخاب نمایندگان مجلس خبرگان، رهبر نظام که عالیترین مقام کشور است انتخاب می شود. 

اصل ششم قانون اساسی، رکن مردمی بودن و مردم سالاری نظام را چنین بیان می کند: "در جمهوری اسلامی ایران، امور کشور باید به اتّکای آرای عمومی اداره شود، از راه انتخابات، انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها یا از راه همه پرسی، در مواردی که در اصول دیگر این قانون معیّن می شود."

مردم سالاری دینی، مبتنی بر اصولی است که ملاکها و معیارهای اساسی توسعۀ سیاسی و شاخصه های آن را در بر دارد.

اصول مردم سالاری دینی 

اولین اصلی که «مردم سالاری دینی» بر آن استوار است، کسب رضایت مردم است و برای این کار، نظام باید بتواند خالصانه به پیگیری امور مردم بپردازد و از این طریق، تصویری زیبا از نظامی خدمتگزار را به نمایش گذارد.

در سخنان رهبری در این خصوص در مناسبت های مختلف مطالب مهمی عنوان و بر آنها تأکید شده است.

رهبر معظم انقلاب در این خصوص خدمتگزاری را به مثابۀ یک اصل از «مردم سالاری دینی»، مکرر مورد توجه قرار داده و در جایی به صراحت اظهار داشته اند: "در نظام مردم سالاری دینی، رسیدگی به امور مردم، تأمین رفاه و آسایش و حل مشکلات آنان،... یک اصل مهم است."

اهمیت این اصل تا آنجاست که ایشان در تقسیم بندی وجود دوگانۀ مردم سالاری دینی به دو وجه تأسیسی و تحلیلی، خدمتگزاری را تجلّی عینی و واقعی وجه تحلیلی دانسته، از آن به عنوان عاملی مهم در تقویت پیوند بین ملت و دولت یاد کرده و حتی بر وجه تأسیسی راجح می دانند:

"وجه دیگر نظام مردم سالاری دینی، وظایف جدّی مسئولان و دولتمردان در قبال مردم است. تبلیغ و جنجال برای گرفتن رأی از مردم و سپس به فراموشی سپردن آنان و عدم پاسخگویی به مردم، با مردم سالاری دینی سازگار نیست."

یک نظام مردم سالار از دید گاه اسلام، سازو کاری است که علاوه  بر اتّکای بر آرای عمومی، نسبت به تعهداتش در قبال مردم، وفادار بوده و به صرف «وعده دادن»، بسنده نکند.

چنین خط مشی ای رضایتمندی مردم را به ارمغان آورده، رضایت خالق را نیز کسب می کند. اجتماع این دو رضایتمندی (خالق و مخلوق) است که جوهرۀ منحصر به فرد مردم سالاری دینی را شکل می دهد. در مردم سالاری دینی درحقیقت  اصول و ارزش های اسلامی معنا و مفهوم می یابد. 

مقام معظم رهبری در تبیین این نکته نیزدر بیاناتی  در  خصوص اهمیت «نقش مردم از دیدگاه امام قدس سره» خاطرنشان می کنند: 

"... ادعای «مردم گرایی» در همه نظام ها - حتی استبدادی ها - وجود دارد اما مهم این است که حقیقتا در کجا برای مردم شان و منزلت و حق و نقش قائل می شوند. امام به معنای حقیقی کلمه به اصالت عنصر «مردم » در نظام اسلامی معتقد بود و مردم را در چند عرصه مورد توجه دقیق و حقیقی خود قرار داد: عرصه اول، عرصه تاکید نظام به آراء مردم است. تکیه نظام به آراء مردم یکی از میدان هایی است که مردم در آن نقش دارند. حضور مردم و اعتقاد به آنها باید در اینجا خود را نشان بدهد. در قانون اساسی ما، درتعالیم و راهنمایی های امام، همیشه بر این نکته تاکید شده که نظام بدون حمایت و رای و خواست مردم در حقیقت هیچ است. باید با اتکا به رای مردم کسی بر سر کار بیاید. باید با اتکا به اراده مردم نظام حرکت کند. انتخابات ریاست جمهوری، انتخاب خبرگان، انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات های دیگر، مظاهر حضور رای و اراده و خواست مردم است. درحقیقت انتخاب و حضور مردم در صحنه انتخاب رئیس جمهور و نمایندگان مجلس و یا سایر انتخابات هایی که می کنند، هم حق مردم است و هم تکلیفی بر دوش آنها."

از اینروست که می توان  گفت، در نظام مردم سالاری دینی در ایران که امروز با گذشت چهل سال همچنان پویا و شاداب است؛ معیارهایی نقش دارند که پایه های آن بر اساس منافع حقیقی مردم و ارزش های حاکم بر جامعه نهاده شده واستمرار مردم سالاری را تضمین می کند و به آن دوام و استحکام می بخشد.

تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی

116/110