ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو گزارش اجرای «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو و برنامه توسعه فناوری‌های میکرو» در سال گذشته را منتشر کرد. بر اساس این گزارش ایران رتبه پنجم جهان را با توجه به تعداد مقالات منتشرشده در پایگاه وب «آوساینس» دارد و فروش شرکت‌های فعال در این زمینه طی بازه زمانی چهار ساله، ۵۰ برابر افزایش یافته است.
در این گزارش جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو به‌وسیله سه شاخص کلان «کمیت مقالات فناوری نانو»، «کیفیت مقالات فناوری نانو» و «تعداد اختراعات فناوری نانو» ارزیابی شده است.
برای ارزیابی جایگاه ایران در علم نانو از پایگاه داده Science of Web (WoS) به‌عنوان منبع آمار و اطلاعات استفاده شده و مقالات پژوهشی مرتبط با فناوری نانو با استفاده از یک عبارت جستجوی معتبر، استخراج و اندازه‌گیری شده است.
در حوزه فناوری نیز تعداد اختراعات فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت معتبر جهان از جمله اداره ثبت پتنت آمریکا (USPTO) و اداره ثبت پتنت اروپا (EPO) اندازه‌گیری می‌شوند.
در سال ۲۰۲۳ میلادی، ۱۱ هزار و ۱۷۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل ۴.۶ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۲۳ است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، در رتبه پنجم جهان قرار گرفت. این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران در سال ۲۰۰۰ و قبل از تأسیس ستاد توسعه فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند، با انتشار ۸ مقاله نانو در رده «پنجاه و هشتم» جهان و «ششــم» منطقه خاورمیانه قرار داشت.
ایران در سال‌های بعد همواره یک روند صعودی را در انتشار علوم نانو طی کرد، به طوری که متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانوی ایران در این ۲۳ ســال ۴۴.۹۴ درصد بوده است. تعداد مقالات نانوی ایران در ســال ۲۰۲۳ به ۱۸.۹ درصد از کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS را شامل می‌شود، در حالی که ســهم مقالات نانو از کل مقالات جهان در ســال ۲۰۲۳ میلادی ۸.۹ درصد بوده است.
سهم مقالات نانوی مشترک ایران با کشورهای دیگر در ســال ۲۰۲۳ میلادی ۳۲.۶ درصد بود و ۵ کشور «چین»، «آمریکا»، «ترکیه»، «عراق» و «کانادا» به ترتیب بیشترین سهم را در انتشــار مقالات مشترک با ایران دارند. همچنین ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه بیستم در سال ۲۰۲۲ و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP) در رتبه اول جهان در سال ۲۰۲۲ قرار داشت.
در سال ۲۰۲۳ در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار ۷۹۵ مقاله نانو (۷ درصد) از کل مقالات نانوی ایران در این سال در رده اول قرار دارد. پس از آن به‌ترتیب دانشگاه علم و صنعت با انتشار ۵۴۲ مقاله نانو (۴.۸ درصد)، دانشگاه تبریز با انتشار ۵۳۷ مقاله نانو (۴.۸ درصد)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با انتشار ۴۹۱ مقاله نانو (۴.۴ درصد) و دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتشار ۴۸۲ مقاله نانو (۴.۳ درصد) در رده‌های بعدی قرار دارند.مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی نیز با انتشار ۲٬۱۷۹ مقاله نانو نزدیک به یک‌پنجم از کل مقالات نانوی ایران در سال گذشته را منتشر کرده است که البته این آمار متعلق به تمامی واحدهای این دانشگاه است.
سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده نیز به‌عنوان یک شاخص دیگر از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می‌شود. مجلات Q۱ مجلاتی هســتند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی (Reports Citation Journal یا JCR) از نظر ضریب اثربخشی (factor Impact) جزء مجلات چارک اول به‌حساب می‌آیند.
سهم این مقالات از کل مقالات نانوی ایران نیز نسبت به سال ۲۰۲۲ نزدیک به یک درصد بیشتر شده است. ایران تا پایان سال ۲۰۲۳ در مجموع ۳۵۴ اختراع مرتبط با فناور ی نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است.
نانوفناوری استفاده از مواد در ابعاد اتمی، مولکولی و فرامولکولی در کاربردهای صنعتی و از فناوری‌های نسبتا جدید است که از زمان ظهور فراگیر آن نزدیک به ۳۵ سال می‌گذرد و در ایران نیز از ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی مطالعه پیرامون آن آغاز شد و سپس با تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری این تلاش‌ها شکل سازمان‌یافته‌تری گرفت. فناوری نانو یکی از پایه‌های انقلاب صنعتی چهارم است و پیش‌بینی می شود این فناوری تا سال ۲۰۵۰ همچنان پیشرفت کند.
ایران برای رسیدن به جایگاه سوم در مقالات منتشرشده حوزه فناوری نانو راهی طولانی را طی کرده است و نگاهی گذرا به گزارش‌های ستاد ویژه توسعه فناوری نانو چشم انداز این راه را بسیار روشن نشان می‌دهد.تب علم‌آموزی در کشور ایران باعث شد تا حوزه نانو به عنوان یکی از حوزه‌های علمی فعال در مرز دانش به بلوغ و شکوفایی برسد. نانوتکنولوژی مطالعۀ ذرات در مقیاس اتمی برای کنترل آنهاست.
هدف اصلی بیشتر تحقیقات نانوتکنولوژی شکل‌‌دهی ترکیبات جدید یا ایجاد تغییراتی در مواد موجود است. رشد و بلوغ این حوزه از دانش همزمان با پیدایش جهانی آن در ایران هم شکوفا شد.
ورود تخصصی به حوزه نانو توانست کاربردهای مختلفی از جمله تولید و انباشت دارو، تشخیص بیماری‌ها، سم‌زدایی از آب، افزایش بهره‌‌وری در کشاورزی، انباشت و نگهداری محصولات کشاورزی و مواد غذایی و همچنین کنترل آفات و سالم‌سازی هوا داشته باشد.
هدف از توسعه فناوری نانو، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم است، بنابراین تلاش برای دستیابی به اهداف سند راهبردی در شاخص‌های فناوری و بازار ادامه دارد و در این راستا، برنامه های حمایتی متنوعی برای کمک به تبدیل یافته‌های پژوهشی به محصول و حمایت از نوآوران، در کارگروه‌های مختلف ستاد درحال اجراست که این حمایت ها با توجه به ظرفیت های داخلی از ارتقاء مجدد موقعیت و جایگاه ایران در این عرصه حکایت دارد.
نویسنده: احمد کاظم زاده
117
بیشتر بخوانید:
ساخت حسگرهای نانویی برای تشخیص بیماری عفونی سپسیس توسط پژوهشگران ایران
کاربردهای گسترده نانو برای بهبود زندگی در صنایع مختلف
