نبرد‌های زرهی و مقابله با تانکها و سایر تجهیزات زرهی با استفاده از انواع تسلیحات ضد زره از سابقه تاریخی طولانی برخوردار است. از این‌رو ارتش‌هایی که تمایل به ارتقای قابلیت ماندگاری در صحنه نبرد داشته‌اند در هر دو این عرصه ها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی کرده‌اند. در این راستا پس از تثبیت ادوات زرهی به خصوص تانک در ارتشها سلاحهای ضدتانک نیز توسعه یافتند.
هر چند در گذشته ادوات زرهی در مسیر توسعه میزان مقاومت زره‌ها، اغلب یک قدم جلوتر از تسلیحات ضد زره قرار داشته‌اند، اما این سلاح‌ها به دلیل هزینه‌های به نسبت کم در چرخه طراحی تا کاربری، در کشور‌های مختلف دنیا به سرعت متناسب با تهدیدات روز توسعه یافته‌اند و می‌توان گفت حداقل از سال ۲۰۰۰ به بعد روند بالعکس شده و در نتیجه سامانه‌های دفاع فعال و غیرفعال برای مقابله موشک‌های ضد زره توسعه داده شده است.
موشک‌های ضد زره باید تمامی قابلیت‌های مورد انتظار نیروی عملیاتی از جمله برد و میزان نفوذ در زره را در حجم و وزن پایینی داشته باشند که برای نمونه‌های پرتاب شونده توسط نفر یا پهپاد این موضوع اهمیت دو چندان دارد. در نتیجه توسعه و ساخت این موشک‌ها دشواری بالاتری نسبت به موشک‌های بزرگ‌تر دارد و معمولاً از فناوری‌های سطح بالاتری در نوع مواد و نیز جزئیات طراحی و بهینه‌سازی‌های حداکثری در سازه و سبک‌سازی زیرسامانه‌ها استفاده می‌شود که این توانمندی‌ها در اختیار هر کشوری نیست.
نسل های مختلف
موشک های ضد زره به تدریج جایگاه مهمی در ساختار یگان های ارتش ها پیدا کرده و نسل های مختلف آن توسعه یافته است. درنسل اول هدایت موشک‌های ضد زره مانند مالیوتکا از روش «فرمان به خط دید دستی»، غیرخودکار یا MCLOS (Manual Command to Line- Of- Sight) و در نسل دوم هدایت از روش «فرمان به خط دید نیمه خودکار» یا SACLOS (Semi- Automatic Command to Line- Of- Sight) استفاده می‌شود که موشک‌های تاو، میلان و حتی کورنت در این دسته قرار می‌گیرند.
شیوه ارتباط پرتابگر با موشک در این نسل‌ها متنوع بوده است.نسل سوم هدایت در موشک‌های ضد زره هدایت به سبک «شلیک کن- فراموش کن»Fire and Forget هستند. هلفایر (مدل L) با هدایت راداری موج میلیمتری و جاولین با هدایت تصویری فروسرخ از جمله موشک‌های نسل سومی هستند که عملکرد شلیک کن- فراموش کن دارند و البته از جست‌وجوگر‌های مختلفی استفاده می‌نمایند.
ویژگی بارز موشک‌های تاپ اتک که نام آنها نیز از آن نشأت می‌گیرد، حمله از قسمت فوقانی به تانکها و زره‌پوش‌ها است چراکه تانکها و خودروهای زرهی معمولا در قسمت فوقانی خود از حفاظت زرهی ضعیف‌تری برخوردار هستند و حمله از بالا آنها را در برابر موشک‌های ضدزره آسیب پذیر خواهد کرد.موشک الماس دستاورد جدید صنایع دفاعی ایران در زمینه موشک های ضد زره نسل سوم است.
رونمایی
موشک هوابه‌زمین و نقطه‌زن «الماس»محصولی مدرن است که در خدمت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. موشک مذکور در فیلم های منتشر شده در حاشیه تحویل انبوه پهپاد به نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران در فروردین 1399 نیز در حال پرتاب از پهپاد سبک ابابیل3 مشاهده شد .
این موشک در رزمایش مشترک پهپادی ارتش در دی ماه ۱۳۹۹ رونمایی و توسط پهپاد ابابیل نیروی زمینی ارتش شلیک شد. برای اولین بار این موشک الماس در جریان رونمایی و تحویل چندین پهپاد شناسایی و رزمی توسط وزارت دفاع به ارتش و در یکی از فیلم‌های مربوط به این رخداد مشاهده شد.
الماس یک موشک هواپرتاب دارای موتور راکتی سوخت جامد و بالهای بازشونده از داخل بدنه بوده و از جستجوگر تصویری حرارتی به عنوان سامانه هدایت خود بهره می برد. برد این موشک در پرتاب از پهپاد به برد ۸ تا 12کیلومتر رسیده و هدایت آن از نوع اپتیکی تصویرساز فروسرخ بوده است و قابلیت حمله از بالا یا تاپ اتک دارد.نکته جالب توجه دیگر این بود که موشک مذکور از یک پهپاد ابابیل ۳ پرتاب شد که نشان می‌داد جرم کلی آن باید حدود ۱۵ کیلوگرم باشد، زیرا میزان بار محموله ابابیل ۳ در مجموع حدود ۳۰ کیلوگرم است.
در جریان تحویل تجهیزات جدید به نیروی زمینی سپاه و یگان صابرین آن در تیر ۱۴۰۰ موشک الماس با پرتابگر زمینی هم مشاهده شد که سبب ارتقای قابل توجه اثرگذاری واحد‌های ضد زره سپاه با در نظر داشتن نکات فوق می‌شود. خصوصاً اینکه به سبب وزن کمتر موشک الماس در قیاس با موشک‌های قبلی یعنی طوفان، توسن و دهلاویه، تحرک واحد‌های ضد زره هم راحت‌تر صورت می‌پذیرد. البته به دلیل قیمت بالاتر الماس در مقایسه با موشک‌های مذکور، این موارد همچنان در خدمت باقی می‌مانند تا به تناسب نیاز موقعیت از هر یک از این موشک‌ها استفاده شود.
موشک الماس زمین پایه از نظر لانچر به مدل LR خانواده اسپایک شباهت هایی دارد ولی یک مسئله و تفاوت مهم در این میان وجود دارد. نوع اصلی موشک اسپایک دارای بردی بین ۴ تا ۵.۵ کیلومتر است در حالی که برد موشک الماس زمین پایه حتی در حالت زمین پرتاب ۸ کیلومتر است. رسیدن به این برد برای موشکی در این اندازه مشخصا یک چالش بزرگ است و می توان این امر ممکن است از طریق تقویت و استفاده از یک سیستم جدید و پیشرفته پیشران است و نیز هدایت موشک در بخشی از راه با نوعی از کابل های فیبر نوری حاصل شده باشد.
در رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۷ که از 29 آذر 1400 به مدت 5 روز برگزار شد موشک الماس به همراه پهپاد مهاجر ۶ مشاهده شد. مهاجر ۶ قبلاً از بمب‌های هواپرتاب قائم با برد‌های متنوع و روش‌های هدایت مختلف استفاده می‌کرد، اما بمب به دلیل نداشتن پیشرانه برای زدن اهداف متحرک چندان مناسب نیست، زیرا احتمال خارج شدن هدف از تیررس و برد مفید بمب وجود دارد، اما به واسطه استفاده از موشک امکان مانور بیشتری وجود دارد و زدن اهداف متحرک برای پهپاد راحت‌تر می‌شود.
موشک الماس در عین حال قابل به کارگیری روی بالگرد‌های نظامی و شناور‌های سبک بوده؛ ضمن اینکه احتمال توسعه نمونه‌هایی از موشک الماس با برد عملیاتی بیشتر وجود دارد.در رزمایش پهپادی بزرگ ارتش در شهریور 1401 استفاده گسترده ای از موشک تاپ اتک الماس در پهپاد های کمان 12 و مهاجر 6 به عمل آمد که از نکات جالب این رزمایش بود.
انواع موشک الماس
موشک الماس 1
نوع اولیه موشک ضد زره الماس تحت عنوان الماس 1 شناخته می شود. مشخصات اعلامی آن به شرح ذیل است. برد موشک الماس 1حداقل۲۰۰متر وحداکثر۴۰۰۰ متر ، طول موشک: ۱۱۰۰ میلیمتر، قطر موشک: ۱۳۰ میلیمتر، وزن موشک: 11.5 کیلوگرم،وزن کامل سامانه(موشک+پرتابگر ):۱۵ کیلوگرم، نوع سرجنگی: دومرحله‌ای با قابلیت نفوذ در ۶۰۰ میلیمتر زره و دارای مقدوراتی مانند امکان تغییر هدف پس از شلیک، امکان انهدام اهداف خارج از دید، امکان انصراف(انهدام موشک توسط اپراتور)، ارسال مستقیم تصاویر کاونده موشک به اپراتورو دارای شکل پروازی حرکت در خط مستقیم یا حرکت قوسی است.
موشک الماس 2
این موشک توسعه یافته از پروژه موشک تاپ اتک الماس۱ است .موشک الماس۲ در صورت شلیک هواپایه ( از پهپاد یا بالگرد ) بیش از ۲۵ کیلومتر برد دارد و با استفاده از یک جستجوگر تصویر ساز فروسرخ (IIR) همراه با ارسال آنلاین تصاویر ، می تواند به صورت شلیک کن -فراموش کن یا هدایت مستقیم اپراتور ، به طیف وسیعی از اهداف ثابت یا متحرک اصابت کند.
این موشک با اصابت مستقیم به صورت حمله از بالا( تاپ اتک) مهمترین و پیشرفته سلاح پهپاد های ایرانی برای استفاده علیه تجهیزات زرهی و سرکوب پدافند است. نوع دیگر از پروژه الماس۲ در حال توسعه برای استفاده از دهلیز های داخلی حمل سلاح پهپاد های بال پرنده سری شاهد است.
ویژگی ها
موشک الماس درون تیوب قرار دارد و به صورت دو مرحله ای پرتاب می شود که از کاربرد های آن می توان به استفاده در مکان های بسته که آتش راکت موشک می تواند به کاربر و اطرافیان او آسیب برساند اشاره کرد. ویژگی حمله از بالا یا تاپ‌اتک موشک الماس قبلاً به نوع دیگری در موشک ضد زره طوفان ۳ دیده شده بود، اما این موشک از نوع برخورد مستقیم نبوده بلکه با یک سرجنگی خاص از نوع EFP تجهیز شده بود که با پرتاب تعداد زیادی پرتابه کوچک پرسرعت هنگام عبور از روی هدف عمل می کرد. اما موشک الماس با داشتن سرجنگی مرسوم موشک‌های ضد زره یعنی دارای بخش نفوذگر با ضربه مستقیم از بالا روی زره، تانک را از ضعیف‌ترین بخش آن یعنی روی برجک شکافته و سپس منفجر می‌شود.
ویژگی حمله از بالا در موشک الماس سبب می‌شود که کار دفاع در برابر آن حتی برای سامانه‌های دفاع فعال «نرم»مبتنی بر فریب موشک و دفاع فعال «سخت» مبتنی بر انهدام موشک هم دشوار باشد، زیرا اغلب این سامانه‌ها برای زوایای روبه‌رو و جانبی تانک بهینه شده‌اند، در نتیجه احتمال مورد اصابت قرار گرفتن الماس یا فریب و انحراف آن توسط سامانه‌های فعلی دفاع فعال کمتر می‌شود.
ویژگی بسیار مهم دیگر الماس داشتن هدایت از نوع تصویرساز فروسرخ است که دلیل کارآمدی آن در شب و حتی آب و هوای نامناسب می‌شود. با به کار گیری جستجوگر تصویر ساز در موشک الماس با قابلیت با مخابره آنی تصاویر این موشک می تواند به صورت کاملا خودکار به سمت هدف خود پرواز و اصابت کند و هم در صورت نیاز اپراتور به صورت دستی آن را هدایت کند .
صرف نظر از دقت ذاتاً بالای روش‌های هدایت اپتیکی، این روش هدایت سبب می‌شود که الماس به موشکی از نوع شلیک کن- فراموش کن تبدیل شود که آن را در دسته موشک‌های نسل سوم ضد زره قرار می‌دهد. به این ترتیب پس از شلیک موشک نیاز به هرگونه دخالت عامل شلیک کننده شامل پهپاد یا نفر زمینی نبوده و می‌تواند موقعیت پرتاب را ترک کند.
برد موشک الماس1 یعنی ۸ تا 12کیلومتر هم برای یک سلاح ۱۵ کیلوگرمی بسیار خوب بوده و پهپاد و بالگرد شلیک‌کننده را از تیررس موشک‌های دوش پرتاب پدافند هوایی و عمده تسلیحات توپخانه‌ای این رسته که حتی تا کالیبر ۴۰ میلیمتر را هم شامل می‌شوند دور می‌کند.در مدل الماس 2 این مساله یعنی احتراز سامانه های پدافند هوایی دشمن با توجه به برد قابل توجه 25 کیلومتری آن بسیار جالب توجه تر است.
نویسنده: سید رضا میرطاهر
112
