غدیر، سرچشمه همیشه جوشان ولایت است که از سینه تفتیده «خم» به جام محبت دوست‌داران پیامبر و خاندانش جارى است. غدیر، تفسیر بدر و اُحد و شأن نزول؛ صفین و نهروان است. بَدر، عدالت مى‌خواست؛ اُحد، شجاعت آرزو مى‌کرد؛ خیبر تماشاى صداقت را تمنا داشت و غدیر، آمین آن همه ثنا و دعا بود. غدیر، روز انسان است. غدیر، تداوم رسالت محمد (ص) در ولایت على (ع) است. غدیر، عید پیمان و میثاق و عهد است. غدیر، عید عدالت و رهبرى است. عید امامت و ولایت بر عاشقان مبارک باد.
عید غدیر؛ از بزرگ‌ترین اعیاد شیعیان است. بنابر روایات در روز هجدهم ذی‌حجه سال دهم هجرت، پیامبر اکرم (ص) در راه برگشت از آخرین سفر حج شان (که به «حجه الوداع» مشهور است) به دستور خدا، امام علی(ع) را به مقام خلافت و امامت منصوب کرد.
در احادیث شیعه تعابیری هم چون عیدُاللهِ الاکبر (بزرگ‌ترین عید الاهی)، عید اهل بیت محمد(ص)، و اشرف الاعیاد (والاترین عید) برای این روز به کار رفته است. شیعیان در سراسر جهان این روز را جشن گرفته، مراسم مختلفی در گرامی‌داشت آن برگزار می‌کنند.
برگزاری این جشن خصوصاً در قرن‌های اخیر از شعائر شیعه محسوب می‌شود.
مهر تابان ولایت، شد نمایان در غدیر
پیغمبر اسلام (ص) به امر پروردگار جهان، با شرایط سنگین، قومی را که در گرداب جهل و انحطاط و قساوت فرو رفته بـودند، به ساحل نجات رساند و به شاهراه سعادت آشنا ساخت. ایشان پس از بیست و سه سال رنج و زحمت، قوانین روح بخش اسلام را به جای اوهام و بت پرستی پایه گذاری نمود و شالوده یـک حـکومت عالم گیر را ریخت. ایشان پس از به سرانجام رساندن تکلیف نبوت خود، میدان انجام وظیفه و صحنه فعالیت را به منصب امامت و ولایت می سِپارد و عهده دار و صاحب این مقام شامخ را در چنین روزی معرفی می کند.
پیامبر(ص) در ۲۴ یا ۲۵ ذی‌القعده سال ۱۰ هجری، همراه با هزاران نفر برای به جای آوردن مناسک حج، از مدینه به طرف مکه حرکت کرد. پس از اتمام اعمال حج، پیامبر(ص) همراه مسلمانان مکه را ترک و به طرف مدینه حرکت کرد، آنان در روز ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسیدند، جبرئیل امین از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر نمود تا علی(ع) را به عنوان ولیّ و وصیّ بعد از خود، به مردم معرفی کند و آیه 67 سوره مائده را نازل نمود که به «آیه تبلیغ» مشهور است: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ»، «ای پیغمبر، آنچه از خدا بر تو نازل شد (به خلق) برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده‌ای، و خدا تو را از (شر) مردمان محفوظ خواهد داشت، (و دل قوی دار که) خدا کافران را (به هیچ راه موفقیتی) راهنمایی نخواهد کرد».
لوح: غدیر راه گشاست
بنابر روایات، رسول خدا(ص)، در غدیر خم مردم را گرد آورد و دست علی(ع) را بلند نمود تا همگان او را ببینند و فرمود: «ای مردم، آیا من از خود شما، بر شما بیشتر ولایت ندارم؟» مردم پاسخ دادند: «آری،ای رسول خدا.» حضرت فرمود: «خداوند ولیّ من است و من ولیّ مؤمنین هستم و نسبت به آنان از خود آنان بیشتر ولایت دارم. پس هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست.» رسول خدا(ص) سه بار این جمله را تکرار کرد و فرمود: «خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن، هر کسی که علی را دوست و سرپرست خود بداند و دشمن بدار هر کسی که او را دشمن می‌دارد و یاری نما هر کسی که او را یاری می‌نماید و به حال خود رها کن، هر کس که او را وا میگذارد». سپس خطاب به مردم فرمود: «حاضران؛ این پیام را به غایبان برسانند». پس از آن پیامبر به مردم دستور دادند تا دسته دسته خدمت علی (ع) برسند و به عنوان «امیر مؤمنان» به او تبریک گویند و با ایشان بیعت کنند. این دستور پیامبر (ص) تا جایی اهمیت داشت که حتی زنان با گذاشتن دست خود در تشت آب با امام علی (ع) بیعت نمودند.
روایات مختلفی درباره عید غدیر نقل شده که هر کدام از آنها به نوعی اهمیت این روز بزرگ را نشان می دهد. امام امام رضا (ع) به نقل از جدّش امام صادق (ع) درباره این روز می فرماید: «روز غدیر خم، درآسمان مشهورتر از زمین است». همچنین، امام صادق (ع) از پدر بزرگوارش امام باقرالعلوم (ع) فرمودند: «شیطان چهار بار ناله نومیدی سر داد؛ روزی که مورد لعن خدا قرار گرفت، روزی که از آسمان به زمین هبوط کرد، روزی که پیامبر اسلام به پیامبری مبعوث شد، و روز عید غدیر خم».
آنچه می‌توانست همه نقشه‌های منافقان را یک جا خنثی، و اسلام را در چنان برهه حساسی حفظ کند، تعیین جانشین پیامبر و اعلان رسمی آن بود، چنانکه حضرت زهرا(س) در این باره می‌فرمایند: «پیامبر در روز غدیر، عقد ولایت را برای علی (ع) محکم کرد». غدیر خم، منافقان را فلج کرد و مانع اجرای نقشه ها و توطئه های شیطانی شان شد.
«غدیر»؛ جشن باشکوه ولایت
ناامیدی شیطان و خنثی شدن نقشه های شوم هم پیمانان شیطان که در این روایت از آن سخن به میان آورده شده، در «آیه اکمال» که یکی از مهمترین آیات مرتبط با ولایت امیرالمؤمنین در روز عید غدیر است، به صراحت ذکر شده است. در بسیاری از تفاسیر، مفسران شیعه و تعداد معدودی از تفاسیر اهل سنت، آیه 3 سوره مائده، واقعه غدیر خم و حال و روز افرادی را که در آن واقعه دخیل بودند به تصویر می کشد، چنانکه خداوند در این آیه می فرماید: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا : امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند؛ بنابر این، از آنها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم». آری، در روز غدیر، دین کامل شد، ادامه خط امامت و ولایت ترسیم شد؛ نعمت کامل شد، زیرا با وجود ولایت است که مسیر خوشبختی و سعادت امت اسلامی طی می شود.
رهبر انقلاب اسلامی، آیت الله خامنه ای (مدّ ظلّه)، در خصوص اهمیت عید غدیر و ناامیدی دشمنانی که سعی در خاموش کردن چراغ نورانی اسلام داشتند، می فرماید: «امروز روزی است که دشمنان -کفّار- از دین شما مأیوس شدند. چه چیزی مگر بر دین اضافه شد که دشمن را مأیوس کرد؟ تعبیر «ناامید کردن دشمنان» درباره نماز نیامده است، درباره زکات نیامده است، درباره جهاد نیامده است؛ درباره هیچ یک از احکام فرعی الهی نیامده است که «اَلیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم»؛ پس این یک قضیّه دیگری است؛ غیر از این احکام فرعی است. آن قضیّه چیست؟ قضیّه رهبری جامعه اسلامی؛ قضیّه نظام حکومت و امامت در جامعه اسلامی. بله، ممکن است تخلّف کنند -کما اینکه کردند؛ چند قرن بنی‌امیّه و بنی‌عبّاس و امثال اینها با نام امامت و خلافت و مانند اینها، پادشاهی کردند؛ سلطنت کردند- [امّا] این لطمه‌ای نمی زند به فلسفه غدیر. ماجرای تعیین غدیر، ماجرای تعیین ضابطه است، تعیین قاعده است».
گذشته از سخنان و اظهارات نقلی عالمان اسلامی درباره واقعه غدیر خم، اسناد موثق تاریخی نیز در این باره وجود دارد. از مهم ترین منابع قابل استناد در خصوص واقعه غدیر خم، کتاب الغدیر نگاشته علامه امینی است. کتاب «اَلْغَدیر فِی الْکِتابِ وَ السُّنّة وَ الْاَدَب»، مشهور به «الغدیر» ، کتابی به زبان عربی است که به اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی(ع) در واقعه غدیر می پردازد که در ۱۱ جلد تنظیم شده و جلد نخست، به بررسی سند حدیث غدیر اختصاص دارد. علامه امینی (ره) حدیث غدیر را یقین‌آورترین و متواترترین حدیث منقول از پیامبر(ص) می‌داند. وی بدین منظور سند حدیث را از صحابه و تابعان تا علمای سده ۱۴ قمری با تکیه بر منابع اهل سنت ذکر می‌کند. او در جلد نخست نام ۱۱۰ تن از صحابه پیامبر و ۸۴ تن از تابعانِ روایت‌کننده واقعه غدیر را گردآورده است. امینی در ۶ جلد بعدی، شاعران غدیر را معرفی و اشعار آنها را نقل کرده است.
علامه امینی برای نوشتن این کتاب به کتابخانه‌های کشورهای مختلف از جمله هند، مصر و سوریه سفر کرده است. چنانکه علامه امینی گفته، او بیش از ۱۰۰هزار کتاب را دیده و بیش از ۱۰ هزار کتاب را مطالعه کرده است. نوشتن کتاب الغدیر بیش از ۴۰ سال طول کشیده است.
«غدیر»، عصاره و نتیجه خلقت و چکیده تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است و صرفا واقعه‌ای تاریخی نیست. غدیر، ثمره نبوت و میوه رسالت است. غدیر، تعیین کننده خط‌مشی مسلمانان تا آخرین روز دنیاست.
پریسا عسکرسمنانی
