وجود سنگ نوشته ها و بناهای تاریخی دوران قبل از اسلام و دیگر دوره های تاریخی در مناطق کردنشین حکایت از سبک زندگی وآداب و رسوم مردمان کرد زبان در گذشته های دور دارد.
قوم کرد با قدمتی دیرینه و کهن، با مردمانی بااصالت، خونگرم و مهمان نواز در بخشی از طبیعت بکر و بی مثال ایران زمین در قسمت های غرب و همچنین شمال شرق ایران زندگی می‌کنند. بخش های کرد نشین ایران شامل استان‌های کرمانشاه، کردستان، ایلام، مناطق کردنشین آذربایجان غربی و خراسان شمالی می شود.
نوروز در میان ساکنان ایران زمین، جشن شکوه و شادمانی است و تمامی اقوام و مردمان این سرزمین با آمدن نوروز، در تکاپوی برپایی مراسم آن با توجه به آداب و سنن خود هستند.
یکی از شایع ترین آداب نوروز در میان تمامی ساکنان ایران زمین، بر تن کردن لباس نو و پوشیدن جامه های رنگارنگ و مناسب در این ایام است. کردهای سرزمین ایران، نیز همچون سایر اقوام ایرانی، مردمانی با لباسهای زیبا ورنگارنگ هستند که در مناسبت های مختلف از جمله نوروز شاهد بر تن کردن بهترین و زیباترین آنها بر تن مردمان این قوم هستیم.
شاید یکی از زیباترین تجلیات نوروز در میان کردها، لباس های آنان باشد. لباس مردم کرد، آمیزه ای از تنوع رنگ و زیبایی است. پوشش کردها به دلیل تنوع در رنگ‌های خاص و شاد آن یکی از جاذبه های فرهنگی این مناطق به شمار می رود و برای گردشگران و مسافران سرزمین کردنشین ایران نیز زیبا و دلنواز است.
قدمت و پیشینه لباس کردی به روزگاران بسیار کهن بر می گردد. بر کتیبه ها و سنگ نوشته های به یادگار مانده از قرن های گذشته، تصاویر زیادی از زنان و مردان مناطق ایران با پوشش سنتی اهالی کرد نشین حک شده است. لباس محلی در این خطه، یک هویت و جزء جدایی ناپذیر از فرهنگشان به حساب می آید که همچنان اصالت و هویت خود را حفظ کرده است.
آداب و رسوم نوروز در ایران هرچند در بعضی از سنت‌ها با تفاوت هایی در مناطق مختلف کشور برگزار می شود اما عمق وجودی همه آنها مشترک ویکسان است واین امر نشان دهنده فراگیری این آیین در گستره ایران زمین است.
نوروز در نام قدیمی و متداول میان مردم کرد به «آگری نوروز» مشهور است و آداب و رسوم آنان در برپایی این آیین پرشکوه، مملو از رسوم شاد و با اصالتی است که گسترش آن باعث شده همگان از مردمان کرد به عنوان افرادی سرزنده و شاداب ودر عین حال غیور و با صلابت یاد کنند.
بهار کردی
مناسب است بدانید در فرهنگ مردم مناطق کرد نشین ایران زمین، میان جشن نوروز و اولین روز بهار تفاوت وجود دارد؛ در میان کردها تقویم دیگری به نام تقویم کردی مرسوم است که اول بهار آن پیش از نوروز است. متنوع بودن آب و هوای نقاط مختلف استان‌های کرمانشاه، ایلام، کردستان و مهاباد از مناطق کردنشین آذربایجان غربی باعث شده که در هر منطقه ای یک تاریخ را برای اول بهار کردی مشخص کنند.
از آنجایی که در دوران گذشته، زمستان ها در مناطق کردنشین به سختی سپری می شده به محض آنکه نخستین نشانه ها از بهار، مانند باد بهاری را حس می کردند آن را نخستین روز از بهار کردی اعلام می‌کردند و اولین نشانه های بهار را به اقوام و اطرافیانشان مژده می دادند و شادی و پایکوبی می کردند. بر همین اساس کردها، پایان چله زمستان را بهار کردی می نامند که در مناطق مختلف از اول بهمن تا اول اسفند متغیر است.
پنجه و تار
یکی دیگر از باورهای مردم کردنشین ایران که نشان دهنده اهمیت تقویم کردی ست، باور پنجه و تار است. بر اساس این باور، در روستاها به ویژه در مناطق عشایری کرد زبان سرزمین ایران، طبق تقویم و روزشمار کردی پنج روز آغازین سال به عنوان پنجه و تار در بین مردمان این خطه مرسوم و رایج است.
طبق تقویم کردی یک سال، دوازده ماه سی روزی دارد که در مجموع می شود سیصد و شصت روز و این در حالیست که یک سال 365 روز است که پنج روز باقی مانده در فرهنگ کردها که همزمان است با عید نوروز به پنجه و تار معروف است. پنجه ازعدد پنج گرفته شده و تار نیز در زبان کردی به معنای جداست، یعنی پنج روز جدا...
باورهای زیادی در بین مردمان کرد درباره پنجه و تار وجود دارد و یکی از این باورها این است که اگر در پنج روز پنجه باران ببارد در پایان سال خشکسالی پیش نمی‌آید، لذا این ایام را جشن می گیرند.
عشایر کرد استان ایلام نیز در گذشته در روزهای نوروز با خمیری روی سیاه چادرها، نقشی را می کشیدند و معتقد بودند در پنجمین روز بهار بارانی خواهد بارید و آن نقش را خواهد شست به این رسم، باران پنجه شور می گفتند.
سنت کوسه گری در روستاها
یکی دیگر از سنت‌های ویژه نوروزی در مناطق کردنشین به ویژه دراستان کردستان، سنت کوسه گری در روستاهاست. کوسه فردی از اهالی روستا و معمولاً چوپان روستا است که قیافه ای مضحک وخنده دار به خود می دهد.
روستاییان با راه انداختن دسته‌ای از این افراد که لباس چوپانی و گاه خنده دار می پوشند شعر میخوانند و به درب خانه اهالی روستا رفته ونوید فصل بهار را می دهند و هدایایی هم از صاحب خانه می گیرند.
سنت کوسه گری نوعی نمایش کوچه بازاری است که از بافت کشاورزی، دامداری و روستایی و نیز طولانی بودن فصل زمستان هنگام زاد و ولد در دام ها در بعضی از مناطق کردنشین نشأت گرفته است.
بازیگران اصلی سنت کوسه گری، چوپانهای روستا هستند که مدت دو تا سه هفته مانده به فصل بهار به هنرنمایی و شیرین کاری می پردازند و زمینه شادی و نشاط مردم را فراهم می آورند.
زمان برپایی این نمایش در مناطق مختلف متفاوت است. اما دامداران به سبب نیاز دام‌ها به علوفه تازه سعی بر آن دارند که موقع زاد و ولد دام ها را به اواخر اسفند بیندازند تا در آغاز فصل بهار از مراتع سرسبز برای تغذیه دام ها حداکثر بهره را ببرند. آمدن کوسه در خانه دامداران وشادی و پایکوبی و کوبیدن در آغل نه تنها فضای آبادی را نشاط می بخشد بلکه از سوی صاحبان دام‌ها نوعی خوش یمنی تلقی می شود
سنت کوسه گری، جایگاه چوپان را در جامعه سنتی و دامداری در ایران را به خوبی نشان می‌دهد. چوپان در چرخه تولید روستا عامل مهمی و کارساز محسوب می‌شده و مثل همه پیشه های شهری و روستایی کارش از احترام زیادی برخوردار بوده است.
سنت کوسه گری نه تنها یک سرگرمی است بلکه زمینه شور و نشاط همگانی را در دو، سه هفته مانده به فصل بهار در روستاها فراهم می‌آورد و دامداران متمکن را موظف می سازد که بخشی از ذخیره های ارزاق زمستانی خود را در اختیار چوپانهای زحمتکش قرار دهد.
رسوم کردها در استقبال از بهار
فصل بهار یکی از فصلهای بسیار زیبا و تأمل برانگیز پروردگار است. پس از رهایی زمین از زمستان سرد، بی شک آمدن گلهای نوروزی و روئیدن گیاهان بهاری در دامنه کوهستانی مناطق کردنشین و حضور پرندگان مهاجر و پرستوهای شاد با صداونواهای دلنشین نوید نوروز و بهار را می دهند.
نوروز در فرهنگ کردها هچون سایراقوام ایران زمین نشانه طراوت، پاکی و زلالی، مهربانی سرسبزی و عشق است. از روزها قبل از فرارسیدن نوروز مردم مهمان نواز این خطه از ایران زمین، انواع خوراکی های محلی مانند نان برنجی با عطر و طعم روغن کرمانشاهی، کاک و شیرینی محلی بژی، برساق و نان کوماج را برای پذیرایی از مهمانان خود آماده می‌کنند و با خانه تکانی و گردگیری و کاشت سبزه و تهیه لباس زیبا و رنگارنگ محلی به استقبال بهار می روند.
داوه هار
در فرهنگ کردها به ویژه استان کرمانشاه، در مناطق روستایی اعتقادی شکل گرفته که شخصیتی به نام «داوه هار» به معنی مادر بهار در آغاز فصل بهاربه خانه های مردم می آید و نوید عید می‌دهد و پیام‌آور بهار است و باعث خیر و برکت آن خانه ها می شود.
مناسب است بدانیم در فرهنگ کردی پیام‌آور بهار، زن است و به نشانه مادری مهربان که دستش برای اهالی خانه برکت می آورد، مادر بهار هم در فرهنگ کردها نماد زایش و رویش و آغاز زندگی است.
شال نه سوزه
یکی ازآیین های شاد و جذابی که درایام نوروز بویژه در مناطق روستایی مناطق کرد نشین ایران انجام می شود، بازی محلی «شال نه سوزه» یعنی شال من نسوزد است.
نوجوانان و جوانان بر روی پشت بام خانه آتشی روشن می کنند و دو شال بلند رو به یگدیگر وصل می کنند و ازپشت بام و ایوان خانه به پایین می اندازند و آوازی با عنوان «گوشه شالم را نسوزان»، یعنی شالم را خالی بر نگردان می خوانند و از صاحب خانه در خواست عیدی می کنند، سپس اهالی خانه خوراکی هایی را داخل شال گذاشته و آن را می بندند و بازی کنندگان هم با شور و شوق شال را به سمت بالا می کشند و در پایان شیرینی های جمع شده را در بین حاضران تقسیم می کنند.
خوراکی هایی که کردها برای استقبال از نوروز آماده می کنند
یکی از خصلت های نیک مردم ایران زمین، مهمان نوازی آنهاست. مردم مناطق کردنشین ایران نیز از دیرباز به این ویژگی شهره هستند. خورشت خلال کرمانشاهی، کوفته، کباب، سیب پلو و آش ترخینه، آش دانه کلانه، آش گزنه، خورش تره کوهی و نان برساق از غذاهای محلی قوم کرد است که در عید نوروز برای پذیرایی از مهمانانشان تهیه می کنند.
در شب سال نو نیز معمولا درمناطق کورد نشین سبزی پلو و یا رشته پلو پخت می‌شود تا برکت و سرسبزی را در سال نو برای خانواده‌ها به ارمغان بیاورد.
همچنین در فرهنگ مردم کرد زبان در روز عید نوروز خانواده هایی که به تازگی با هم وصلت کرده اند برای نوعروس خود که در دوران نامزدی هستند عیدی ویژه ای تدارک می‌بیند و در این روز داماد همراه پدر و مادرش به خانه عروس می رود و با برگزاری مراسمی به نوعروس عیدی می‌دهد.
در فرهنگ مردمان این مناطق، همچون سایر مناطق ایران در اولین روز سال نو اقوام و دوستان برای ادای احترام به خانه صاحبان عزا می روند و برای تازه درگذشتگان فاتحه می خوانند.
مردم با فرهنگ مناطق کردنشین در ایام نوروز به بهترین شکل ممکن حرمت خانواده های عزادار را حفظ کرده و تا حدامکان برای احترام به خانواده درگذشتگان، از شادی و روشن کردن آتش که نماد اول نوروز در بین کردهاست خودداری می کنند.
میرنوروزی یا امیر بهاری
میرنوروزی یا امیر بهاری یکی دیگر از سنت های جالب مردم استان کردستان و شهرستان مهاباد از مناطق کردنشین آذربایجان غربی است. در این نمایش طنز، فردی به عنوان حاکم شهر یا روستا انتخاب می شود و در ایام نوروز، مدیریت امور به او محول می گردد. پس از پایان ایام نوروز پادشاهی او نیز به پایان می‌رسد.
در دوره حکومت، حق هرگونه خندیدن ویا تبسم از میرنوروزی سلب می شود، او نباید به حکایت های شیرینی که خودش تعریف می کند بخندد و اهالی آن منطقه نیز در صورت مشاهده کمترین خنده میرنوروزی را از مقام خلع می کنند. دستورهای میر نوروزی نیز که بسیاری از آنها در جهت فراهم ساختن شادی و نشاط و سرگرمی مردم است، به بهترین نحو اجرا می شود.
نوروز خوانی
نوروز خوانی از دیگر مراسم نوروزی کردهای ایران است که امروزه بیشتر در مناطق روستایی برگزارمی شود. در این سنت، رسم بر این است که افراد خانواده در ایام نوروز شب را در خانه یکی از اهالی روستا دورهم جمع می شوند و نقال نوروز نامه را مانند خواندن شاهنامه نقالی می کند.
گردهم آیی در طبیعت یا هوره و هَلپرکه
گردهم آیی در طبیعت یکی دیگر از جشن های رایج میان اقوام ایرانی در روزهای فصل بهار است. این طبیعت گردی در میان کردها با پایکوبی و آواز نیز همراه است که در اصطلاح محلی «هوره و هَلپرکه» نامیده می شود.
هَلپرکه همان پایکوبی کردی ست که با ساز و دهل همراه است و هوره نیز نوایی باستانی ست که افراد خاصی در اجرای آن مهارت دارند. در این گردهمایی های مردم در طبیعت، پخت انواع نان‌های محلی توسط زنان کرد مانند نان ساجی، نان کوماج، برساق وبژی و بازی های بومی و محلی مانند روزان، پَلان، یک قل دو قول و طناب کشی مرسوم است.
سیزده بدر
مردم مهمان نواز و کرد زبان ایران زمین، در پایان نوروز و فرا رسیدن روز سیزده بدر، همچون سایر اقوام ایرانی، به دامان طبیعت می‌روند و با پخت کوفته کرمانشاهی و انواع نان های محلی این روز را جشن گرفته و در پایان نیز سبزه های نوروز خود را به آب تقدیم می کنند که در فرهنگ کردها علاوه بر زیبایی و دور کردن ناپاکی ها از زندگی به معنای همکاری بشر با طبعیت و احترام به آب است.
نوروز، جشن کهن کُرد
حال که به جایگاه نوروز در میان قوم کرد به عنوان یکی از اقوام ایرانی پرداختیم، نگاهی مختصر به جایگاه نوروز در میان کردهای ترکیه، سوریه و عراق خواهیم انداخت چون در میان آنان نیز جشن نوروز هرسال با شکوه تمام برگزار می شود.
کردهای شمال عراق نوروز را با اسطوره کهن ایرانی که درآن کاوه آهنگر و بر ضحاک پیروز شده گره زده و این روز را با برافروختن آتش جشن می گیرند و مردم کرد سوریه نوروز را به دو معنای عید آزادی و عید بهار تفسیر می کنند.
در مناطق کرد نشین کشور ترکیه نیز زنان لباس‌ها و روسری‌های رنگارنگ می‌پوشند و مردان جوان نیز پرچم‌های سبز، زرد و قرمز رنگ در دست می‌گیرند وجشن باستانی نوروز را با روشن کردن آتش و پایکوبی گرامی می‌دارند و به یکدیگر فرا رسیدن سال نو را تبریک می‌گویند. نوروز همچنان به‌عنوان یک نماد و سمبل بالقوه هویت کردی در ترکیه محسوب می‌شود.
بدین سان کردها اگر چه از نظر گویش و مذهب ممکن است به گروههای مختلفی تقسیم شوند ولی همه آنها نوروز را جشن می گیرند. نوروز بزرگترین جشن کردهاست و آنها نوروز را جشن کهن کُرد می دانند و هر سال با پوشیدن لباسهای نو وبرگزاری برنامه های مختلف هنری و فرهنگی و حضور در طبیعت و برافروختن آتش و پایکوبی به استقبال نوروز باستانی می روند.
117
بیشتر بخوانید:
نوروز اقوام؛ آذری‌ها
نوروز اقوام؛ ترکمن‌ها
نوروز اقوام؛ استان‌های جنوبی کشور
نوروز اقوام؛ لرستان
نوروز اقوام ایرانی؛ بلوچستان
نوروز اقوام؛ گیلکی‌ها
