آوارگان سوریه
سوریه از سال 2011 شاهد جنگ تروریستی است. تروریست‌هایی که در سوریه علیه نظام این کشور می‌جنگیدند، از اتباع بیش از 80 کشور جهان عضو داشتند. هنوز برخی از این گروه‌ها به خصوص در ادلب با نظام سوریه و متحدانش می‌جنگند. طی یک دهه گذشته، حدود 12 میلیون سوری در داخل و خارج از این کشور آواره شدند.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه اخیراً اعلام کرد بیش از شش و نیم میلیون پناهجو در خارج از سوریه وجود دارند که اکثریت قریب به اتفاق آنها شهروندان توانمندی هستند که می‌توانند در بازسازی کشورشان مشارکت کنند.
آوارگان عراق
عراق دو دهه اخیر بیش از هر چیز شاهد جنگ، عملیات تروریستی و انفجاری و جنگ با تروریست‌های داعشی بود. اطلاع دقیقی از شمار آوارگان عراقی وجود ندارد، اما آمارهای رسمی در سال‌های گذشته از وجود 5 میلیون آواره در عراق به علت حملات تروریست‌های داعش به سکونتگاه‌های مردم عراق خبر می‌دادند.
با این حال، «کریم النوری»، قائم مقام وزارت امور مهاجران وآوارگان عراق اخیراً اعلام کرد: «اکنون شمار آوارگان 50 هزار خانوار است که اگر به طور متوسط جمعیت هر خانوار را 5 نفر حساب کنیم 250 هزار آواره در عراق وجود دارد که اکثر آنها در اقلیم کردستان هستند.»
این در حالی است که «ایفان فائق جابرو»، وزیر مهاجرت و امور مهاجران عراق روز 8 نوامبر 2020 گفت: «با تعطیلی همه اردوگاه‌های آوارگان عراقی در ابتدای سال ۲۰۲۱، حدود یک و نیم میلیون آواره به مناطق اصلی زندگی خود بازگردانده می‌شوند.»
آوارگان یمن
یمن از 26 مارس 2015 تا کنون شاهد جنگ ائتلاف سعودی علیه این کشور است. حدود 68 ماه از این جنگ نامتقارن که ائتلاف سعودی تحت حمایت آمریکا و برخی کشورهای اروپایی نیز قرار دارد، می‌گذرد و مطابق آخرین برآوردها دست کم 4 میلیون یمنی در اثر این جنگ آواره شده‌اند. اغلب جمعیت آواره یمنی در داخل این کشور هستند.
یک پنجم آوارگان جهان از سه کشور سوریه، عراق و یمن
به طور کلی حدود یک درصد جمعیت جهان را آوارگان تشکیل می‌دهند که معادل حدود 80 میلیون نفر است. سه کشور سوریه، عراق و یمن بیش از یک پنجم جمعیت آواره جهان را دارند و بدون تردید این موضوع برآیند و برونداد سیاست غرب به خصوص آمریکا و نایبانش به ویژه عربستان سعودی در جهان عرب محسوب می‌شود.
معضل‌های آوارگان
آوارگان هم خود معضل‌هایی دارند و هم برای کشورهای میزبان معضل ایجاد می‌کنند.
آوارگان چه در درون کشور خود و چه خارج از کشور خود با مشکلات مهمی در حوزه‌های معیشت، بهداشت، کرامت انسانی و آموزش مواجه هستند. به لحاظ معیشتی، کمبود غذا مشکل اصلی است و صدها هزار نفر به کمکهای غذایی فوری نیازمند هستند. این وضعیت به خصوص در میان جمعیت آواره یمنی مشاهده می‌شود.
کمبود لباس و آب آشامیدنی نیز دیگر مشکلات مهم معیشتی جمعیت آواره است. به این مشکلات باید کمبود مسکن و مکان مناسب برای اقامت این آوارگان را نیز اضافه کرد. اغلب جمعیت آواره سوری در کشورهای لبنان، ترکیه و اردن در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند. بخش زیادی از جمعیت آواره به دلیل مشکلات اقتصادی به گروه‌های افراطی می‌پیوندند و در صفوف شبه‌نظامیان قرار می‌گیرند و این موضوع نیز سبب می‌شود شمار زیادی از این جمعیت جان خود را از دست دهند.
به لحاظ بهداشتی نیز آوارگان با دشواریهای زیادی مواجه هستند که از مهم‌ترین آنها میتوان به مشکلات پوستی در اثر نداشتن استحمام به موقع، استفاده از مواد غذایی نامناسب و غیربهداشتی و همچنین نداشتن آب آشامیدنی سالم اشاره کرد.
در عین حال، بخش زیادی از آوارگان به ویژه زنان و دختران در کشورهای دیگر از کرامت انسانی برخوردار نیستند و مورد تجاوز جنسی و هتک حرمت توسط جمعیت کشور پذیرنده به ویژه توسط سربازان در مناطق مرزی قرار می‌گیرند. دختران آواره مانند کالا در برابر مشتریان برای فروش و همچنین به عنوان همسر و برده مبادله می‌شوند.
به لحاظ آموزشی نیز با توجه به ترکیب سنی جمعیت آواره که حدود نیمی از آنان زیر 17 سال سن دارند، وضعیت وخیم است. بخش زیادی از این جمعیت از تحصیل محروم هستند و کودکانی که توانایی تغییر شرایط تحمیل شده به خود را ندارند مجبور هستند از انتظارات اولیه خود در حوزه آموزشی دست بکشند.
آوارگان بری کشورهای میزبان نیز به عنوان یک مشکل محسوب می‌شوند. برای مثال، جمعیت آواره به خصوص در مناطق مرزی سبب افزایش اجاره منزل و قیمت غذا و خدمات شهری مثل آب و برق می‌شوند و در عین حال، مشکلات اجتماعی زیادی نیز برای کشورهای میزبان ایجاد می‌کنند.
از این رو، کشورهایی نظیر لبنان و اردن بارها خواستار بازگشت جمعیت آواره سوری به کشورهای‌شان شدند. در همین راستا، «شربل وهبه»، وزیر خارجه لبنان، وجود آوارگان را بار سنگینی بر لبنان در سطح اجتماعی و اقتصادی دانست و خواستار افزایش تلاش‌های بین‌المللی برای بازگشت امن آوارگان به کشورشان شد.
بهره‌گیری سیاسی از معضل آوارگان
علاوه بر چالش‌های ذکر شده برای آوارگان، این جمعیت با چالش سیاسی نیز مواجه است که حتی تبعات این چالش بیش از موارد ذکر شده است. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در کنفرانس بین‌المللی بازگشت آوارگان سوری توسط مقامات شرکت‌کننده و به خصوص مقامات سوریه مطرح شد، نیز بهره‌گیری سیاسی برخی از کشورها از جمعیت آواره بود.
کنفرانس بین‌المللی بازگشت آوارگان سوری با هدف کمک به سوری‌های خارج برای بازگشت به کشورشان از و با مشارکت ۲۷ کشور و ۱۲ نهاد بین‌المللی طی روزهای 11 و 12 نوامبر در دمشق، پایتخت سوریه برگزار شد. بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در سخنان خود در این کنفرانس گفت کشورهای غربی از موضوع آوارگان سوری برای اهداف سیاسی بهره‌برداری می‌کنند. وی افزود: این کشورها از طریق تطمیع و ارعاب، مانع بازگشت آوارگان به کشورشان می‌شوند.
در همین حال، «شربل وهبه»، وزیر خارجه لبنان نیز گفت: نبود اراده فراگیر بین‌المللی و مقاصد صادقانه مانع بازگشت آوارگان شده است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه نیز پیش از آغاز این کنفرانس در نشست ویدئویی با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه از استفاده سیاسی برخی کشورها از آوارگان انتقاد کرده بود. «ایمن سوسان»، معاون وزیر امورخارجه سوریه نیز گفت، امارات پیشتر اعلام کرده بود در کنفرانس بین‌المللی دمشق درباره بازگشت آوارگان شرکت می‌کند، اما با فشار آمریکا از شرکت در این کنفرانس خودداری کرد.
در واقع، موضوع آوارگان به ابزاری برای باج‌خواهی و اعمال فشار تبدیل شده است. برای مثال، ترکیه با ممانعت از بازگشت آوارگان سوری به کشورشان، کشورهای غربی را بارها تهدید کرده است که در صورت عدم حمایت از ترکیه و همکاری با آن، آوارگان به اروپا فرستاده می‌شوند.
آمریکا و عربستان نیز با مانع‌تراشی در مسیر بازگشت آوارگان سوریه به کشورشان یا به محل زندگی‌شان در داخل کشور و یا با تحت فشار قرار دادن و شکنجه آوارگان، سعی دارند از نظام سوریه امتیاز بگیرند. در واقع، تلاش می‌کنند شکست در عرصه نظامی را با امتیازگیری از طریق موضوع آوارگان جبران کنند.
عربستان سعودی در یمن نیز این الگوی رفتاری را برای تحت فشار قرار دادن انصارالله و متحدانش و همچنین برای تحریک افکار عمومی یمنی علیه انصارالله به کار می‌گیرد. این باج‌خواهی سیاسی به مانع مهمی برای بازگشت آوارگان سوری و یمنی به محل زندگی‌شان تبدیل شده است، موضوعی که در کنفرانس بین‌المللی بازگشت آوارگان سوری نیز مورد تاکید ویژه‌ای قرار گرفت.//114
نویسنده: سید رضی عمادی
بیشتر بخوانید:
بیانیه پایانی اجلاس بین‌المللی بازگشت آوارگان سوری/ تاکید بر حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه
بشار اسد: کشورهای غربی مانع بازگشت آوارگان سوری به سوریه می شوند
