«الشافعی ابتدون» با انتشار مقاله ای تحلیلی در روزنامه العربی الجدید می نویسد، صندوقچه سنگین منطقه شاخ آفریقا مملو از جنگ و نزاع است و هنوز هم مسایل بسیاری در این صندوقچه پنهان است.
با وجود آن که «جیبوتی» به عنوان کشوری مهم و راهبردی در اتحاد میان اریتره، اتیوپی و سومالی حضور نداشته و عمداً و یا سهواً در مذاکرات اخیر میان سران این سه کشور در آدیس آبابا مشارکت نکرده است، اما این اتحاد را می توان تحولی جدید در این منطقه قلمداد کرد.
تقویت همکاری اقتصادی میان «اریتره»، «اتیوپی» و «سومالی»، اصل مهم اتحاد میان سه کشوری است که سال ها از عواقب درگیری های سیاسی و نظامی رنج برده و با بحران های انسانی مانند گرسنگی شدید که جان میلیون ها نفر را در شاخ آفریقا گرفته و بیکاری که گریبانگیر جوانان اریتره ای و سومالیایی است، مواجه بوده اند.
با توجه به عدم مشارکت جیبوتی در اتحاد میان این سه کشور، پرسش‌هایی درباره آینده همکاری میان آنها بدون حضور جیبوتی، مطرح است.
با توجه به این که هر یک از این کشورها از منافع اقتصادی و سیاسی برخوردارند، بدون مشارکت جیبوتی چگونه امکان تحول اقتصادی میان آنها، امکانپذیرخواهد بود؟ زیرا اریتره قصد دارد از طریق تقویت روابط خود با منطقه، به انزوای منطقه ای و بین المللی خود پایان دهد.
اریتره از طریق اعطای امتیازات بسیار به اتیوپی برای استفاده از بنادر خود به ویژه بندر مصوع، در تلاش است تا بنادر جیبوتی را در حاشیه قرار دهد.
اتیوپی نیز کشوری است که به دریاه راه ندارد و به دنبال یافتن گذرگاهی آبی برای دسترسی به اقیانوس هند است و این، نکته ای بود که یک مسوول عالیرتبه اتیوپیایی در گفت وگو با رسانه های خبری به آن اشاره و اظهار داشته بود: با توجه به اهمیت نظامی اتیوپی و تراکم جمعیت این کشور، عاقلانه نیست که اتیوپی بدون بندر باشد.
انتشار خبرهایی درباره تمایل اتیوپی برای ایجاد ناو نظامی دریایی با هدف حمایت از تجارت دریایی این کشور در آینده، هدف اتیوپی را برای دستیابی به گذرگاهی آبی در اقیانوس هند، تایید می کند.
و اما سومالی که غرق در هرج و مرج سیاسی داخلی و تقابل دائمی میان دولت مرکزی و ایالت های فدرال این کشور است، می کوشد تا در سایه فدرالیسم تضعیف شده و ناامنی هایی که هر ماه به کشته شدن افراد بی گناه منجر می شود، یکپارچگی سرزمین خود را حفظ کند.
روز نهم نوامبر وقوع چند انفجار در موگادیشو، پایتخت سومالی که حدود 40 کشته برجای گذاشت، آخرین نمونه ناامنی این کشور است.
«تیپ اونیل» رییس پیشین مجلس نمایندان آمریکا دراین باره می گوید، سیاست خارجی به ملاحظات منطقه ای بستگی دارد؛ اما این فرضیه درباره سومالی صادق نیست و سیاست های نسنجیده ای که به سود این کشور نیست، جایگزین سیاست های صحیح سومالی شده است.
ناتوانی سومالیایی ها در دستیابی به آشتی ملی، معضل جنگ قبیله ای در شمال و جنوب کشورشان، ناتوانی در تکمیل قانون اساسی و برقراری عدالت میان ساختارهای مختلف جامعه، نمونه هایی از بحران های داخلی است که گریبان گیر سومالی است.
در حالی که هنوز چنین مسایل مهمی، که امکان تحقق آنها وجود دارد، درباره سومالی محقق نشده اند، این کشور به برقراری روابط خارجی چشم دوخته است.
به نظر می رسد سومالی از صلح نوید داده شده در شاخ آفریقا، بیشترین بهره را می برد؛ زیرا اتیوپی سیاست های خود برای به شکست کشاندن تلاش های دولت سومالی برای مدت دو دهه را متوقف کرده است؛ البته مشروط به آن که این اهداف صادقانه اجرا شوند.
در این میان اریتره به شکل مستقیم بر سیاست سومالی تاثیرگذار نبوده و فقط از گروه های مسلح مخالف با دولت آدیس آبابا، حمایت می کرده است. نکته غیر قابل انکار این است که اریتره و اتیوپی در مقابل سومالی از منافع زیادی برخوردارند.
در حالی که سومالی هنوز به دنبال راهی برای حل مشکلات ارتش خود است، آیا اکنون می تواند با دو قدرت نظامی منطقه توافقنامه امضا کند؟ سومالی برای برنده شدن در این رابطه، چه برگه برنده ای در اختیار دارد؟
به نظر می رسد که سیاستمداران سومالیایی برای ورود به چنین معاملاتی که چه بسا ممکن است بر سرنوشت سومالی و آینده آن تاثیر منفی بگذارد، تعجیل دارند. سومالی هنوز از پیامدهای جنگ داخلی رنج می برد و نفوذ دولت موگادیشو درایالت های آن، کاهش یافته است و این دولت از حمایت روسای ایالت های فدرال سومالی برخوردار نیست. اقدام برای تحت کنترل قرار دادن این روساء، آسان نیست و به زمان و تلاش بسیار نیاز دارد.
با وجود جنگ پوچ میان دولت مرکزی و ایالت های سومالی، دوره فعالیت دولت کنونی این کشور پایان می یابد و در حالی که عمر آن پایان می یابد، این دولت می کوشد تا باردیگر به صحنه کشور بازگردد. این مساله برای دولت سومالی در دوره های مختلف، مشکل ساز بوده است.
از سوی دیگر در اتیوپی مشاهده می کنیم که تعیین چشم اندازها و اهداف دولت، استراتژی «ابی احمد علی» از ابتدای نخست وزیری وی در سال 2018 بوده است.
چنین به نظر می رسد که ابی احمد بر اساس برنامه های از پیش تعیین شده خود، حرکت می کند. اگر نخست وزیر اتیوپی بتواند به 10 درصد از وعده های خود به مردم کشورش جامه عمل بپوشاند، به این معناست که وی مردی باهوش و سیاستمداری توانمند است؛ اما نخست وزیر اتیوپی برای تحقق اهداف خود، باید موانع بسیاری را که بیشتر آنها اقتصادی و امنیتی هستند، پشت سر بگذارد.
ایجاد راه ابریشم میان آدیس آبابا و موگادیشو، به سهولت امکانپذیر نیست زیرا گروه الشباب کنترل راه های اصلی را به دست دارند و بیشتر شهرهای جنوب سومالی را به محاصره خود درآورده اند.
تقویت روابط اقتصادی میان دو کشور در وهله نخست به نابودی گروه الشباب و در وهله دوم به گشودن گذرگاه های امن برای تجارت با اتیوپی بستگی دارد زیرا تجارت با اتیوپی، به بازبودن راه های منتهی به بنادر سومالی بستگی دارد.
از سوی دیگر در جیبوتی می بینیم که «عمر جیلی» رییس جمهوری جیبوتی صحنه تحولات سیاسی و متغیرات ژئوپلتیک منطقه را نظاره می کند؛ اما وی به خوبی می داند که تدبیر همه این تحولات و طرح ها از کشورهای عربی خلیج فارس یعنی عربستان سعودی و امارات صورت می گیرد.
در این میان جیبوتی باید کشور همسایه خود یعنی اتیوپی را متقاعد سازد تا برای تجارت به طور کامل به بنادر اریتره، وابسته نشود زیرا این اقدام سبب تضعیف بنادر جیبوتی خواهد شد و خزانه این کشور حجم زیادی از ارز خارجی را از دست خواهد داد.
نقشه موازنه های منطقه ای در شاخ آفریقا برای هر ناظر سیاسی در سومالی تردید برانگیز است. غیبت جیبوتی در منطقه نشانه خوبی نیست زیرا این کشور درباره چگونگی تعیین سیاست های کنونی، متقاعد نشده است.
برخی از این ناظران نیز به خوبی می دانند که ورود چین به منطقه شاخ آفریقا، محاسبات برخی از کشورهای بزرگ به ویژه آمریکا و فرانسه را تغییر داده است؛ زیرا غرب برای دور ساختن چین از شاخ آفریقا به هر بهایی، تلاش می کند.
این در حالی است که چین می کوشد تا در مقابل طوفان های منطقه ای و بین المللی بایستد؛ از این رو در نشست اقتصادی چین، آفریقا که در سپتامبر گذشته برگزار شد، حضور قدرتمند خود را به نمایش گذاشت.
چین هنوز هم در اقتصاد بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای شرق آفریقا نفوذ دارد. بنابراین منطقه شاخ آفریقا چه آینده و سرنوشتی خواهد داشت؟ آیا اتیوپی و سومالی از امنیت و آرامش و اریتره نیز از روابط خارجی آزاد و اقتصادی قدرتمند، برخوردار خواهند شد؟
اینها اهدافی هستند که به سرعت محقق نخواهند شد و برای تحقق آنها، به تلاش های سیاسی و اتحاد منطقه ای نیاز است و کشوری مانند جیبوتی نباید در این زمینه کوتاهی کند.118/110
مترجم: زهرا محب احمدی
بیشتر بخوانید:
تبدیل شدن جیبوتی به پادگان نظامی جهانی
امضای توافق نامه از سرگیری روابط بین اریتره و سومالی
