تاثیر انتخابات بر معادلات داخلی قدرت
نخستین دلیل اهمیت انتخابات پارلمانی 10 اکتبر تأثیر فراوانی است که در سمت‌وسو دادن به معادلات داخلی خواهد داشت. با برگزاری انتخابات، فرآیند معرفی رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر آغاز می‌شود که به‌خصوص انتخاب نخست‌وزیر از آن جهت که کابینه را تشکیل می‌دهد، حائز اهمیت زیادی است. علاوه بر این، پارلمان یا مجلس نواب عراق (مَجلس النوّاب العراقی) تنها مجلس قانون‌گذاری در این کشور محسوب می‌شود. این موضوع با توجه به اینکه قانون انتخابات در عراق نیز تغییر کرد، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
نقش پارلمان در مبارزه با فساد
یکی دیگر از دلایل اهمیت انتخابات عراق، برجسته شدن موضوع مبارزه با فساد در این کشور است که پارلمان می‌تواند در این خصوص با توجه به وظیفه قانون‌گذاری نقش مهمی ایفا کند. در واقع، دلیل اصلی برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی در عراق اعتراض مردم به وجود سیستم و ساختار مدیریتی ناکارآمد این کشور بود که از دید مردم عراق با فساد گسترده‌ای مواجه است.
تاثیر پارلمان بر تعاملات خارجی
دلیل مهم دیگر اهمیت انتخابات 10 اکتبر عراق، تأثیر آن بر نوع تعامل این کشور با بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. عراق کشوری است که اهمیت زیادی برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. نخست‌وزیری که پارلمان آینده انتخاب می‌کند در ترسیم سیاست خارجی عراق نقش مهمی دارد. همچنین با توجه به مصوبه 5 ژانویه 2020 پارلمان عراق درباره خروج نظامیان آمریکایی و با توجه به توافق مصطفی الکاظمی و جو بایدن برای خروج نظامیان آمریکایی تا پایان سال جاری میلادی، ترکیب پارلمان آینده در این خصوص حائز اهمیت است.
آرایش سیاسی گروه‌ها در انتخابات
حدود یک هفته تا برگزاری پنجمین انتخابات پارلمانی عراق باقی مانده است. سه موضوع در خصوص آرایش سیاسی گروه‌ها اهمیت دارد: قانون جدید انتخابات، واگرایی میان گروه‌ها و تلاش گروههای برای ائتلاف‌های پساانتخاباتی.
تغییر قانون انتخابات عراق
قانون انتخابات در عراق تغییر کرده و مهم‌ترین تغییر نیز در زمینه شکل برگزاری انتخابات است. در انتخابات پارلمانی عراق سال‌های 2005 تا 2018، هر استان یک حوزه انتخابیه بود، اما قانون جدید همه استان‌های عراق را (18 استان) را به حوزه‌های انتخابیه کوچک‌تر تقسیم کرده است. مطابق با قانون جدید، هر عضو پارلمان نماینده یک حوزه انتخابیه مشخص خواهد بود. در حالی که پیش از این گروهی از نمایندگان، نمایندگی کلّیتِ یک منطقه را بر عهده داشتند و مشخص نبود کدامیک نماینده کدام بخش یا شهرستان هستند. در قانون انتخابات جدید، رای دادن انفرادی است نه لیستی و حزبی. مردم به افراد رای می‌دهند و هر فردی که حائز بیشترین میزان آراء شود فارغ از وابستگی حزبی خود به پارلمان راه پیدا می‌کند.
برخی بر این باور هستند که مطابق قانون جدید، افراد مستقل شانس بیشتری برای راه یافتن به پارلمان دارند، اما اغلب تحلیلگران بر این باور هستند که قانون جدید سبب بروز تغییرات جدی در ترکیب پارلمان نخواهد شد زیرا احزاب بزرگ نفوذ زیادی دارند و حتی افراد مستقل هم به احزاب بزرگ وابسته هستند. «حسن توران» رئیس جبهه ترکمن‌های عراق در پارلمان این کشور معتقد است: «ایجاد تغییرات در نقشه سیاسی عراق مطابق قانون جدید انتخابات، جزیی و اندک خواهد بود و دلیل آن هم پیچیدگی‌های زیاد در صحنه سیاسی، تثبیت موقعیت احزاب و ابزارهای تبلیغاتی آنها و همچنین تجاربی است که آن احزاب در مقایسه با نیروهای تازه اوج گرفته دارند.» «جمال کوجر» نماینده اتحادیه اسلامی نیز معتقد است: «قانون جدید انتخابات نقشه سیاسی را تغییر نمی‌دهد و تنها مکانیزم انتخاب نامزدها را تغییر خواهد داد و اکثریت برندگان آن، افراد قبایل و بانفوذ در حوزه‌های انتخاباتی خواهند بود.»
واگرایی گروههای سیاسی
موضوع مهم دیگر، واگرایی گروههای سیاسی در انتخابات 10 اکتبر است. کمیساریای عالی انتخابات عراق اعلام کرده است که در این انتخابات، ۲۱ ائتلاف سیاسی به رقابت می‌پردازند که 16 ائتلاف تازه تأسیس هستند و برخی از آنها اولین بار است که در انتخابات شرکت می‌کنند. تعداد احزاب شرکت‌کننده در این انتخابات را نیز ۱۶۷ حزب اعلام کرده که ۵۸ حزب در چارچوب ائتلاف‌ها هستند. علاوه بر این، در این انتخابات، ۳ هزار و ۲۴۹ نامزد از جمله ۹۵۱ زن با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. از این میان 789 نفر از آنها به صورت فردی، یعنی خارج از لیست‌ها و ائتلاف‌ها، و 959 نامزد از ائتلاف‌ها و 1501 نامزد از احزاب نامزد شده‌اند.
هیچ یک از سه بازیگر اصلی در عراق شامل شیعیان، اهل سنت و کردها با ائتلاف بزرگی وارد انتخابات نمی‌شوند و رقابت درون‌گروهی شدیدی نیز وجود دارد. در واقع، فاکتور اصلی در شکل دادن به ائتلاف‌ها همچنان نگاه فرقه‌ای و مذهبی است، اما در درون فرقه‌ها و گروه‌هایی که با فاکتور مذهبی شکل می‌گیرند نیز اجماع وجود ندارد.
ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری، ائتلاف نیروهای دولت ملی به رهبری عمار الحکیم و حیدر العبادی، ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی، ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر، ائتلاف تصحیح به رهبری همام حمودی و ائتلاف «العقد الوطنی» به ریاست فالح الفیاض رئیس سازمان الحشد الشعبی از جمله ائتلاف‌های انتخاباتی شیعیان در انتخابات 10 اکتبر است. نکته حائز اهمیت این است که به نظر می‌رسد موقعیت جریان صدر مانند انتخابات سال 2018 نیست. صباح زنگنه، کارشناس مسائل غرب آسیا عنوان می‌کند با توجه به اینکه طی یک سال اخیر مواضع سیاسی صدر بسیار متزلزل بوده و وی سه مرتبه از تمامی فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده، ولی بعد از آن پشیمان شده، این مورد در سلب اعتماد مردم عراق از وی بسیار مؤثر است، زیرا مردم در شرایطی که یک فرد سیاسی همچون صدر این‌گونه از خود تزلزل نشان دهد، اقبالی نشان نخواهد داد. بنابراین به نظر می‌رسد طرفداران صدر در انتخابات شاهد کاهش شمار کرسی‌های خود در پارلمان آینده باشند.
در درون اهل سنت عراق نیز واگرایی سیاسی آشکار است. ائتلاف «العزم» به ریاست خمیس الخنجر رئیس طرح عربی و مشارکت شخصیت‌هایی مانند سلیم الجبوری و خالد العبیدی و جمال الکربولی (اخیراً به دلیل مظنون بودن به فساد بازداشت و سپس آزاد شد) و قاسم الفهداوی وزیر سابق برق از جمله ائتلاف‌های مهم است که برای نخستین بار با این نام در انتخابات شرکت می‌کنند. ائتلاف «تقدم الوطنی» به ریاست محمد الحلبوسی رئیس پارلمان کنونی عراق دیگر ائتلاف مهم اهل سنت است که این ائتلاف نیز برای نخستین بار با این نام در انتخابات شرکت می‌کند. سومین ائتلاف مهم اهل سنت نیز ائتلاف «طرح ملی برای نجات» به ریاست اسامه النجیفی و مشارکت شخصیت‌های سیاسی از استان نینوا است که سرشناس‌ترین آنان خالد سلطان، فرزند سلطان هاشم وزیر دفاع زمان رژیم سابق عراق است.
کردها نیز در انتخابات 10 اکتبر با ائتلاف واحدی شرکت نمی‌کنند. اتحادیه میهنی کردستان و جنبش تغییر ائتلاف واحدی تشکیل داده‌اند، اما حزب دموکرات کردستان به طور مجزا در انتخابات زودهنگام پارلمانی شرکت خواهد کرد که همچنان مهم‌ترین گروه سیاسی کردی نیز است.
علاوه بر بازیگرانی که در قالب ائتلاف یا حزب در انتخابات آتی شرکت می‌کنند، افراد مستقل نیز حضور پررنگی در انتخابات دارند. 789 نامزد مستقل در انتخابات آینده رقابت می‌کنند که در میان آنها شخصیت‌هایی از طیف‌های مختلف شامل عشایر، چهره‌های دانشگاهی و از شوراهای منحل شده استان‌ها و نیز چهره‌های ورزشی و برخی وزیران و نمایندگان سابق و کنونی و برخی سیاستمداران مستقل در بیشتر استان‌های عراق حضور دارند. علاوه بر این، نیروهای اکتبر (نیروهای جنبش مردمی) که در تظاهرات اکتبر 2019 نقش مهمی داشتند نیز در انتخابات 10 اکتبر حضور دارند. جریان‌های سکولار که متشکل از همه فرقه‌ها هستند نیز در انتخابات زودهنگام پارلمانی حضور دارند. اگرچه این جریان‌ها شانسی برای کسب اکثریت کرسی‌ها ندارند، اما توان کسب چند کرسی برای ورود به پارلمان را دارند.
رقابت‌های پسا انتخاباتی
موضوع مهم دیگر رقابت‌های پساانتخاباتی است که حتی می‌توان گفت اهمیتی بیشتر از رقابت‌های پیش از انتخابات دارد. پس از برگزاری انتخابات، مهم‌ترین موضوع تشکیل «کتله اکبر» یا فراکسیون بزرگ‌تر است که با حمایت 50 درصد به علاوه یک نماینده یعنی 165 نماینده پارلمان شکل می‌گیرد و هیچ ائتلافی نیز نمی‌تواند به تنهایی این تعداد کرسی را به دست آورد. کتله اکبر فرصت معرفی نخست‌وزیر و تشکیل کابینه را خواهد داشت. بنابراین، ائتلاف‌های پسا انتخاباتی اهمیت زیادی پیدا می‌کند، موضوعی که سبب می‌شود معرفی نخست‌وزیر جدید حتی تا چند ماه به طور انجامد.
ائتلاف‌هایی که کتله اکبر را تشکیل می‌دهند می‌توانند سرنوشت سیاسی مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر کنونی عراق را نیز تعیین کنند. اگرچه هنوز اکنون الکاظمی شانس نخست تصدی پست نخست‌وزیری است، اما این احتمال نیز وجود دارد که الکاظمی حتی کمتر از حیدر العبادی پست نخست‌وزیری را در اختیار داشته باشد. حیدر العبادی پس از 4 سال موفق نشد برای بار دوم به نخست‌وزیری برسد و الکاظمی نیز از ماه می 2020 تاکنون پست نخست‌وزیری عراق را بر عهده دارد. // 114
نویسنده: سید رضی عمادی
بیشتر بخوانید:
تاکید مرجعیت و مقامات عراق بر مشارکت در انتخابات پارلمانی
