سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان روز پنجشنبه در بیانیه‌ای مشترک با مقصرنمایی ایران، از انحلال سازوکار مالی اینستکس خبر دادند؛ ساز و کار مالی اینستکس قرار بود مراودات تجاری با ایران را در سایه تحریم‌های ایالات متحده تسهیل کند.
در آگوست 2018، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا بیانیه مشترکی صادر کرده و در آن متعهد شدند در شرایط بازگشت تحریم های آمریکا، کانال های مالی موثر با ایران را حفظ کنند و همچینن صادرات نفت و گاز ایران نیز همچنان ممکن باشد.
آنها در بخش هایی از این بیانیه به یک «ابتکار اروپایی برای ایجاد سازوکاری با اهداف ویژه» اشاره کردند که به کمک آن لغو تحریم‌های ایران ادامه پیدا می‌کند و صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی اجازه خواهند داشت تجارت قانونی با ایران را ادامه دهند.
متعاقب آن، اینستکس INSTEX 9 ماه بعد از خروج غیر قانونی آمریکا از برجام، بهمن 1397 (8 مه 2018) از سوی سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران ایجاد شد. بعداً دولت‌های بلژیک، دانمارک، هلند، فنلاند، اسپانیا، سوئد و نروژ هم به اینستکس پیوستند.
با وجود این، در این سازوکار مالی که برای حمایت از میلیاردها دلار تجارت دوجانبه در نظر گرفته شده بود، سرمایه گذاری ناچیزی انجام شد و دولت‌های اروپایی هرگز دسترسی به نقدینگی در اینستکس را تضمین نکردند؛ بنابراین اروپایی ها از همان ابتدا سعی داشتند با ابتکار اینستکس هم برای خود یک ژست سیاسی بگیرند و هم جمهوری اسلامی ایران را به ادامه عمل به تعهدات خود در برجام، به رغم خروج یکجانبه آمریکا از این توافق، ترغیب کنند.
واضح است که این سازوکار بخشی از وعده‌های طرف‌های اروپایی برای جبران خسارت‌های ناشی از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و تحریم‌های غیر قانونی این کشور علیه ایران بود اما سرنوشتی همانند دیگر وعده های اروپایی ها یافت و مقامات اروپایی نیز پیشتر به آن اذعان کرده بودند.
به عنوان مثال، «مایکل باک» مدیر اینستکس در مارس 2021 در این باره گفت: "تحریم‌های آمریکا علیه ایران، بانک‌های بزرگ اروپایی را به شدت محافظه کار کرده و به همین دلیل آنها با اینستکس کار نمی‌کنند."
اکنون اروپایی ها بدون اشاره به این واقعیت که به تعهدات خود عمل نکرده و شرکت‌های تجاری نیز به بهانه ترس از تحریم‌های آمریکا حاضر به همکاری تجاری با ایران نشده اند، ایران را متهم به امتناع از تعامل با اینستکس کرده اند، در حالی خودشان برای عملی شدن این مکانیسم و استمرار منافع اقتصادی ایران از برجام، اقدامی نکردند و فقط از ایران انتظار داشتند به تعهدات برجامی خود پایبند باشد .
این در حالی است که ایران تا 15 ماه پس از خروج غیرقانونی آمریکا از توافق هسته ای،به اجرای کامل تعهدات خود ادامه داد و پس از آنکه طرف های اروپایی به وعده های خود از جمله گشایش های مالی و بانکی عمل نکردند و دولت آمریکا نیز به سیاست فشار حداکثری ادامه داد، ایران به تدریج برخی تعهدات هسته ای خود را کاهش داد.
«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز امروز (جمعه) با اشاره به تداوم بد عهدی های اروپایی ها گفت: "جمهوری اسلامی ایران اگرچه هرگز به این سازوکار تکیه نکرده و دل نبسته بود، اما در کمال حسن نیت، از هیچ همکاری مقتضی برای فعالیت این کانال دریغ نکرد. اما متاسفانه دولت‌های اروپایی در کنار بی عملی در خصوص سایر تعهدات خود، در راه اندازی موثر اینستکس نیز ناکام بودند و اقدامات لازم و ضروری برای فعالسازی آن در قالب انجام تعهدات اروپا ذیل برجام را انجام ندادند."
نویسنده: حسن عقیقی
