بمب آرمان؛ نمادی از تلاش موفقیت‌آمیز نیروهای مسلح

تسلیحات هوشمند هواپایه را می‌توان یکی از ارکان اصلی قدرت هوایی در حوزه آفند برشمرد چراکه امروزه با توسعه سامانه‌های نوین پروازی و الکترونیکی، بسیاری از محاسبات مربوط به پرتابه‌های هوایی توسط کامپیوتر‌ها به منظور کاهش خطای انسانی انجام می‌شود. در عین حال مساله هدایت و دقت یکی از مولفه های مهم در زمینه طراحی و ساخت تسلیحات هوا پایه از جمله مهمات هوا به زمین است. با ورود سیستم های هدایتی مختلف در عرصه تسلیحات هواپرتاب، روند تحول و رشد این دسته از تسلیحات تسریع شده و انواع مختلفی از بمب‎ها و موشک های هدایت شونده طراحی، تولید و عملیاتی شده اند.

از اولین سیستم های هدایتی در موشک ها و بمب‎ها می‎توان به هدایت لیزری و هدایت تلویزیونی اشاره کرد، اما این نوع سیستم های هدایتی محدودیت های مختلفی دارند. برای این رفع این محدودیت ها، سیستم هدایت ترکیبی ابداع شده و با استفاده از سیستم هدایت ماهواره ای دقت این تسلیحات افزایش یافته و توانایی هدف قرار دادن اهداف در هر ابعادی با دقت بالا و همه شرایط آب و هوایی فراهم شده است. در ایران نیز از سال ها قبل روند طراحی و ساخت انواع مختلف بمب های هدایت شونده دقیق آغاز شده است. بمب‌های هواپایه و هوشمند که توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده اند، کمک چشمگیری به ارتقاء توان عملیاتی نیرو‌های مسلح خواهد کرد. 

بمب کم قطر آرمان از نمادهای مهم این تلاش محسوب می شود. در نمایشگاهی که به‌مناسبت 31 مردادماه، روز صنعت دفاعی و به‌منظور نمایش برخی از جدیدترین دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برپا شد، بمب‌های هوشمند «آرمان ۱» و «آرمان ۲» در نمایشگاه تجهیزات دفاعی ۱۴۰۲ رونمایی شد. این بمب‌ها بر روی پهپاد مهاجر۱۰ که در این نمایشگاه توسط سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران رونمایی شد، نصب شده بودند.

مشخصات

بمب های کم قطر آرمان  که تاکنون در دو  مدل آرمان 1 و آرمان 2 ساخته شده اند. بمب هوشمند آرمان ۱ با وزن ۳۵ کیلومتر می‌تواند به برد عملیاتی ۲۰ کیلومتر برسد.«آرمان ۱» قادر است از انواع پهپادهای عملیاتی در نیروهای مسلح امکان پرتاب و شلیک شود و از سیستم هدایت آن از طریق سیکر و GPS/INS بهره ‌می‌برد.«آرمان ۲» با وزن ۴۰ کیلوگرم به برد عملیاتی ۱۰۰ کیلومتر می‌رسد. این بمب هوشمند نیز که از پیشران الکتریکی استفاده می‌کند قادر است در انواع پهپادهای عملیاتی در نیروهای مسلح به کارگیری شود. سیستم هدایت «آرمان ۲» از طریق GPS/INS است. بمب های کم قطر آرمان در رده تسلیحات هواپرتاب دورایستا طبقه‌بندی می‌شوند.

در حالی که بمب‌های یاسین و بالابان به‌جهت جرم حدود 300 و 125 کیلوگرمی خود تنها توسط پهپاد کرار و هواپیماهای جنگنده سرنشین‌دار قابل استفاده بودند در ادامه توسعه این دسته از تسلیحات، بمبهای آرمان1 و 2 با تعریف اولیه برای ایجاد امکان به‌کارگیری توسط پهپادهای مختلف معرفی شده‌اند. بمب‌های دورایستای یاسین با برد 60 تا 90 کیلومتر از سوخو22های نیروی هوافضای سپاه پرتاب می شوند. به‌طور کلی این بمب‌ها با دریافت مختصات هدف پس از رها شدن از وسیله حامل به‌سمت آن تغییر جهت می‌دهند.

آرمان 1 و 2 از هدایت و ناوبری تلفیقی GPS/INS بهره می‌برند که در آن سامانه ناوبری اینرسی یا INS (که در نسخه‌های جدید داخلی مبتنی بر ژیروسکوپهای نوری به خطای در حد چند ده متر می‌رسد) با کمک سامانه مکان‌یابی جهانی (GPS) خطاهای خود را کاهش داده (اصطلاحاً خطا را صفر کرده) و مانع از انباشت خطا شده است تا در نهایت به‌راحتی به خطای کمتر از 30 متر برسد.

در صورت استفاده از یک سامانه مکان‌یابی جهانی که دقت نظامی آن به‌جای دقت عمومی در دسترس باشد، خطای اصابت بسیار کمتر و در حد کمتر از 2 متر خواهد شد. هرچند اتکا به سامانه‌های مکان‌یابی ماهواره‌ای به‌سبب امکان حضور اخلالگر (جمر) در منطقه هدف امکان از دست دادن دقت را به‌دنبال دارد، برای این منظور در صورت صفر شدن خطای INS پیش از رسیدن به منطقه حضور اخلالگر، دقت آن قابل قبول باقی می‌ماند.

استفاده از دماغه نیم‌کروی در بمب‌های آرمان به‌سبب میزان نیروی پسا (Drag) بالاتر در مقایسه با دماغه‌های تیزتر، توجیهی غیر از به‌کارگیری جست‌وجوگرهای اپتیکی ندارد.هرچند تاکنون در مورد بمب بالابان تصویر قطعی از نصب این نوع جست‌وجوگر دیده نشده است اما ادامه همین انتخاب طراحی یعنی دماغه مدور در آرمان 1 و 2 احتمال استفاده از جست‌وجوگر تصویری و ترجیحاً حرارتی در این بمب‌ها را مطرح می سازد.

در این صورت بمب‌های آرمان 1 و 2 به دقت نقطه‌زنی کامل (خطای برخورد زیر یک متر) در شرایط آب‌وهوایی مختلف و بدون نیاز به سامانه‌های مشابه GPS دست پیدا می‌کنند ضمن اینکه به‌واسطه قابلیتهای تحلیل تصویر، امکان استفاده از الگوریتم‌های هوشمند در مورد شناسایی و انهدام هدف هم به‌راحتی وجود خواهد داشت.

آرمان نسخه کوچک شده بالابان

در نگاه اول، بمب آرمان1 شباهت قابل‌توجهی به بمب بادلر دور ایستای بالابان دارد یعنی دارای بدنه‌ای استوانه‌ای، دماغه‌ای نیم‌کروی، بالهای بازشونده با طرح مستطیلی (بدون باریک‌شوندگی) است. اما دقت در جزئیات آن نشان می‌دهد که در آرمان1 اولاً به‌جای چهار بالک کنترلی در انتهای بدنه بالابان، از سه بالک با چیدمان Y استفاده شده که بالک پایینی فقط وظیفه کنترل زاویه سمت (Yaw) را داشته و دو تای بالایی که ترکیب V ایجاد می‌کنند برای کنترل پیچش و غلت استفاده می‌شوند.

حذف یک بالک و البته عملگر دوران‌دهنده آن و برخی اجزای مرتبط سبب کاهش وزن بمب می‌شود که برای سبک‌سازی موردنیاز به‌جهت ایجاد امکان استفاده از بمب آرمان در پهپادهای سبک، ضروری بوده است، هرچند برای این منظور متخصصان طراح دشواری‌های بیشتری در زمینه کنترل با سه بالک را پشت‌سر گذاشته‌اند.بالکهای کنترلی سه‌تایی آرمان در انتهای بدنه قابل مشاهده است.

تفاوت دیگر در بمب آرمان، جمع شدن بالها روی هم به‌جای کنار هم در بالابان است، در واقع به‌سبب قطر بدنه بزرگتر بالابان، بالهای آن امکان جمع شدن کنار هم را داشتند اما در آرمان که با هدف کوچک‌سازی برای استفاده در پهپادهای سبکتر از کرار طراحی شده، با استفاده از راهکار جمع کردن بالها روی هم، بهره‌برداری بهینه‌تری از فضای هندسی در دسترس شده است. ناگفته نماند که این شیوه طراحی، پیچیدگی بالاتری از جهات مختلف نسبت به حالت مرسوم و سنتی استفاده‌شده در بالابان دارد.نهایتاً با تغییرات اعمال‌شده، بمب آرمان1 با جرم 35 کیلوگرم و برد 20 کیلومتر به‌عنوان نسخه‌ای کوچکتر از بالابان 125کیلوگرمی که به برد 25 کیلومتر می‌رسید توسعه داده شده است.

آرمان2 هم نسخه‌ای مجهز به موتور الکتریکی و ملخ‌های کامپوزیتی غیرفلزی است که به‌واسطه تأمین نیروی پیشران به بردی 5 برابر آرمان1 یعنی برد 100 کیلومتر دست پیدا می‌کند، این نسخه آرمان تنها 5 کیلوگرم سنگین‌تر از آرمان1 است.آرمان1 با برد 20کیلومتری خود، به‌راحتی با حد نهایی دورایستایی بمبهای قائم برابری می‌کند. بمبهای نقطه‌زن و هوشمند قائم در نسخه‌های مختلف خود بسته به سرعت و ارتفاع پرتاب به بردهای 8 تا 20 کیلومتر می‌رسند که برد 20کیلومتری قائم به‌راحتی توسط هر پهپادی قابل کسب نیست.

اما آرمان1 به‌واسطه داشتن بال بازشونده و ضریب سرش (گلاید) بهتر به‌راحتی به برد 20 کیلومتر می‌رسد، در نتیجه پهپادهایی همچون کمان12 و مهاجر6 که از نظر وزنی توان حمل دست‌کم 100 کیلوگرم محموله را دارند به‌راحتی می توانند با دو بمب آرمان1 پرواز کنند و خارج از برد اکثر سامانه‌های پدافند هوایی موشکی لایه آخر به شکار اهداف خود بپردازند. از نظر برد، آرمان1 جزو بهترین تسلیحات در اختیار پهپادهای غیرسنگین در مقایسه با نمونه‌های خارجی محسوب می‌شود.

ارزش برد دورایستایی هرچه بالاتر تسلیحات پرتاب‌شونده از پهپادها، در نبردهای یک دهه اخیر در سوریه، لیبی، قفقاز و اوکراین که پدافندهای مشهوری همچون تور‌ـ‌ام1 و پنتسیر‌ـ‌اس‌ـ‌1 و بوک در برابر پهپادها صف‌آرایی کرده‌اند به‌خوبی مشخص شده است.در عین حال آرمان2 با برد 100کیلومتری خود امکان سرنگونی زودهنگام پهپادهای مسلح توسط پدافندهای موشکی لایه آخر و حتی بسیاری از پدافندهای میان‌برد را از میان برده است. پره‌های موتور الکتریکی در انتهای بدنه آرمان2 قرار دارد.

در حالی که پدافندهای مذکور با موشکهای جدید نهایتاً در آستانه افزایش 100درصدی برد خود بودند تا بتوانند از 20 تا 40 کیلومتری به مقابله با پهپادها قبل از رها کردن بمبهایشان بپردازند، آرمان2 با افزایش جهشی در برد دورایستایی، پهپاد حامل را از گزند این سامانه‌ها و نیز سامانه های پدافند هوایی دوربردترشان هم حفظ می‌کند. پهپادهای ایرانی با تجهیز به بمب‌های آرمان و نمونه‌های مشابه آن به‌راحتی می‌توانند خارج از برد اکثر سامانه‌های پدافند هوایی موشکی لایه آخر به شکار اهداف خود بپردازند.

بکارگیری در انواع پهپادها

در حال حاضر پهپادهای شاهد 129، مهاجر 6 و کمان12 با توجه به جرم 40کیلویی آرمان2، می‌توانند به‌راحتی 2 تیر از این بمب کم قطر دور ایستا را حمل کنند. پهپادهای ابابیل 5، مهاجر10، کمان22 و شاهد 149 (غزه) هم با توجه به بالاتر بودن میزان وزن محموله از 4 تا بیش از 10 تیر از بمب های آرمان2 را ضمن طراحی آویزگاه‌های مناسب می‌توانند با خود حمل کنند.اما پهپاد موتور جت کرار که به‌واسطه سرعت بالاتر خود، قابلیت واکنش بسیار سریع‌تری نسبت به پهپادهای مورد اشاره دارد از نظر وزنی و صرف‌نظر از چینش جایگاه‌های حمل سلاح می‌تواند تا 6 بمب آرمان2 را حمل کند که با توجه به برد بیش از 700کیلومتری کرار، امکان مناسبی را برای حمله به اهداف دشمن فراهم می کند.

پهپادهایی همچون انواع پهپادهای بال پرنده شاهد هم صرف‌نظر از چگونگی تطابق آرمان با جایگاه‌های حمل بمب آنها امکان حمل 1 تا 2 بمب آرمان را خواهند داشت که در نمونه‌های موتور جت آنها همچون کرار با توجه به برد بالا و سرعت پروازی بهتر می‌توانند در یورش به‌سمت لایه‌های پدافندی دشمن برای اشباع و انهدام آنها بسیار مؤثر باشند.

بکارگیری در بالگردها وهواپیماهای رزمی

با توجه به روند تسلیح بالگردهای ترابری و رزمی هوانیروز ارتش و سپاه پاسداران به تسلیحات جدید که در چند سال اخیر با شتاب قابل‌قبولی در حال اجرا است، بمب های کم قطر دور ایستای آرمان 1 و 2 نامزدهای مناسبی برای به‌کارگیری در بالگردها هستند.این بمب ها با توجه به وزن کم و ابعاد کوچک و نیز  به‌علت برد دورایستایی زیاد، با شرایط مورد نیاز بالگردها برای انجام حملات هجومی تطابق مطلوبی دارند.

هم چنین در صورت به هم نخوردن شرایط تریم (Trim) بمبهای آرمان در پرتاب از سرعتهای بالاتر یا عدم از بین رفتن کارایی بالکهای کنترلی به‌واسطه جابه‌جا شدن مرکز فشار آنها در سرعت پرواز بالاتر امکان استفاده از بمبهای آرمان خصوصاً آرمان2 از هواپیماهای جنگنده  هم وجود دارد.دراین‌صورت به‌واسطه وزن محموله بسیار بالای قابل حمل توسط آنها (با طراحی آویزگاه‌های واسط جدید)، تعداد بسیار زیادی بمب آرمان2 توسط هواپیماهای  رزمی ایران قابل حمل  است.

نویسنده: سید رضا میرطاهر

116