ابداع بمبهای هدایت دقیق سبب شد که بمبهای قدیمی نام بمب غیر هدایت شونده یا بمب کودن به خود بگیرند.بمب هدایت شونده باید مواد منفجره کمتری را حمل کند تا با مکانیزم هدایت سازگاری بیشتری داشته باشد. بمب های هدایت شونده در ابعاد کوچک یا مینیاتوری، متوسط و بزرگ امروزه با انواع هدایت مادون قرمز، لیزری، اپتیکی و راداری موج میلیمیتری به صورت گسترده ای به ویژه در ارتش های بزرگ به کار گرفته شده اند.
ایران نیز پیشرفت های بزرگی در این زمینه در سال های اخیر صورت داده و صنایع دفاع وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح توانسته است خانواده بزرگی از انواع مهمات و بمب های هوشمند مینیاتوری هواسُر مجهز به جستجوگر های مختلف را توسعه داده و به نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از ارتش و نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ارائه نماید. با توجه به نیاز ایران به تسلیحاتی سبک‌تر اما کاربردی برای پهپادهای مدرن خود، ایران در ساخت بمبهای هوشمند مینیاتوری از بمب‌ها های کم قطر (SDB – Small Diameter Bomb) الهام گرفت و این تلاش‌ها سرانجام درسال ١٣٩٣با معرفی بمبهای هوشمند مینیاتوری SMB (Smart Miniature Bomb) خانواده «سدید» به ثمر نشست.
بدین ترتیب بمب هوشمند سدید٣۴٢ را می‌توان اولین بمب مینیاتوری ایران دانست که بعدها در خانواده قائم به تکامل رسید. خانواده بمب های هوشمند قائم یکی از مهمترین بمب های هدایت شونده مینیاتوری ساخته شده در ایران است که دقت نقطه زنی کمتر از نیم متر دارد. بمب های هوشمند قائم و سدید از جمله مهمات مینیاتوری محسوب می شوند که کاربر اصلی آنها پهپادها هستند.
نگاهی کلی
بمبهای هواسُرش هوشمند قائم، مجموعه‌ای سه عددی از بمبهای مینیاتوری هوشمندی است که توسط وزرات دفاع جمهوری اسلامی ایران تولید و عرضه می‌شوند.این بمب‌ها دومین خانواده بمبهای مینیاتوری بعد از خانواده سدید محسوب می‌شوند که از طراحی تکامل یافته‌تری بهره می‌برند. بمب های هوشمند سری قائم در مقایسه با سری سدید دارای تغییراتی است. در بمب قائم برخلاف بمب سدید از دو سری بالک های بسیار بزرگتر و زاویه دار به سمت عقب استفاده شده است.
دومین تفاوت هم اضافه شدن حالت جستجوگر فروسرخ به این بمب در کنار بمب های مجهز به جستجو گر اپتیکی است که این بمب را قادر می کند در شب و روز و آب و هوای بد نیز با اهداف ثابت و متحرک درگیر شود.البته سرجنگی کوچک و دقت بالا باعث می شود تا این مهمات را بتوان حتی در شرایط نزدیک بودن نیروهای خودی یا غیرنظامیان به هدف مورد نظر نیز استفاده کرده و نگران بروز تلفات جانبی نبود. برای اولین بار بمب هوشمند قائم1 در 16 بهمن 1396 و مراسم افتتاح خط تولید پهپاد مهاجر6 رونمایی شد. این بمب با دو جستجوگر اپتیکی مرئی (تلویزیونی) و حرارتی مشاهده شد.
موشک های هوشمند قائم ۵ و قائم 9 نیز در مراسمی در ١۵ مرداد ١٣٩٨ با حضور امیر حاتمی وزیر دفاع وقت رونمایی شدند.بر اساس سخنان او در مراسم رونمایی از بمبهای قائم، این محصول به‌صورت مشترک توسط دو سازمان صنایع دفاع و صنایع الکترونیک ایران (صا ایران) تولید شده است. حداقل ارتفاع عملکردی این بمب‌ها ۴ تا ١٠ هزار پا (١٢١٩ تا ٣٠۴٨ متر) و برد آن ١٢ تا ۴٠ کیلومتر است و قابلیت نصب سرجنگی مختلف نفوذی و ترکشی با بردهای مختلف و قدرت تخریب متنوع نیز در این بمب‌ها وجود دارد.
منظور از “حداقل ارتفاع عملکردی”بمب قائم آن است که اگر این بمب هاکمتر از این ارتفاع پرتاب شوند (زیر ۱۲۱۹ متر)، توان هواسُرشی نداشته وبه سرعت به سمت اهداف سقوط خواهند کرد. در زمینه توسعه و ساخت بمب های هوشمند مینیاتوری تولید جستجوگرهای (Seeker) قابل استفاده در تمام بمبهای هوشمند فعلی و آینده ایرانی بسیار مهم بود. از این رو، وزارت دفاع ،جستجوگرهایی با انواع شیوه هدایت را تولید کرد. دو نمونه از این جستجوگرها با نام جستجوگر حرارتی تصویری RU320ST و جستجوگر تصویری مرئی RU113STبه نمایش درآمده است که تاکنون بر روی خانواده سدید و قائم نصب و مشاهده شده‌اند.
بمب هوشمند مینیاتوری قائم ۵
در نمایشگاه دفاعی بغداد، برخی از مشخصات بمب های قائم ١ و قائم ۵ به نمایش درآمد. با توجه به مشخصات اعلامی در این نمایشگاه، ابعاد قائم ۵ و بمب سدید ٣۴٢ بسیار به یکدیگر نزدیک بوده اما به‌دلیل اضافه شدن بال‌ها بصورت ثابت و افزایش وزن سرجنگی، وزن آن به ٢٠ کیلوگرم رسیده است.امیر حاتمی در زمان رونمایی از این بمب‌ها، برد خانواده قائم را از ١٢ تا ۴٠ کیلومتر اعلام کرده بود. با دقت به بال‌های جلویی و انتهایی قائم ۵ متوجه ابعاد بزرگتر و شکل آیرودینامیک آن با بمبهای خانواده سدید خواهیم شد. احتمالا برد قائم ۵ از سدید ٣۴٢ و ٣۴۵ بیشتر است زیرا وزن کمتر و مساحت بال بیشتری در اختیار داشته که باعث افزایش نیروی برآ و کاهش نیروی پسا و در نهایت افزایش برد آن خواهد شد.
از این رو، با استناد به مطالب گفته شده برد آن را می‌توان ١٢ کیلومتر در صورت رهاسازی از ارتفاع ۵ کیلومتری در نظر گرفت. بمب قائم ۵ امکان نصب بر روی جنگنده را داشته و در صورت رهاسازی ارتفاع بالا می‌توان بردی تا ٢٠ کیلومتر را برای آن در نظر گرفت.بال‌های میانی قائم ۵ بلندتر بوده و دارای انحنایی پسگرا و خمیده هستند که نشان‌دهنده بهبود ویژگی پروازی برای بال‌ها نسبت به سدید ٣۴۵ است.جستجوگرهای مورد استفاده در قائم ۵، تصویری یا اپتیکی (TV)، حرارتی (IR)، لیزر و ترکیبی از اپتیکی و لیزر می باشد.
استفاده از انواع سیکرها در قائم ۵ اجازه انجام عملیات با دقت زیاد و در تمام شرایط آب و هوایی را می دهد.نمونه ای از قائم ۵ نیز دیده شده است که دارای سیکر جستجو فروسرخ و فیوز مجاورتی (احتمالاً از نوع لیزری) می باشد که در نوع خود قابل توجه است. دلیل استفاده از جستجوگر فروسرخ احتمالا برای کاهش هزینه ساخت است؛ اما این موضوع دقت و کیفیت آن را کمتر خواهد کرد. با این وجود استفاده از فیوز مجاورتی در کنار جستجوگر فروسرخ، این نقص را تا حدودی جبران می‌کند.گونه‌ای از بمب قائم ۵ در نمایشگاه دستاوردهای جهاد خودکفایی نیروی دریایی ایران در ٢٣ آذر١۴٠٠ به نمایش گذاشته شد که طول و عرض بال‌ها به شکل محسوسی افزایش پیدا کرده بود.
این امر باعث افزایش مساحت بال و در نهایت افزایش برد می‌شود. البته احتمال افزایش وزن موشک و ثابت بودن برد آن نیز وجود دارد.این گونه از بمب قائم ۵ در زیر بال پهپاد فطرس در پایگاه زیر زمینی ٣١٣ ارتش دیده شده است که احتمال عملیاتی بودن آن را تقویت می‌کند. همچنین با توجه به عملیاتی شدن این گونه جدید از بمب قائم ۵ در پهپاد فطرس ارتش، می‌توان انتظار بکارگیری این بمب بر روی دیگر پهپادهای رزمی نیروهای مسلح کشور را در آینده نزدیک داشت. موضوعی که توان تهاجمی پهپادهای ایرانی را به طرز چشمگیری افزایش خواهد داد.
مشخصات بمب هوشمند قائم ۵:
طول ١٠٨ سانتیمتر
قطر 15.2 سانتیمتر
نوع جستجوگر تصویری (TV)، حرارتی (IR)، لیزری، ترکیبی از اپتیکی و لیزری
نوع سر جنگی ترکش شونده
نوع فیوز قابل برنامه‌ریزی و زمانبندی
وزن سر جنگی 8.5 کیلوگرم
وزن کلی بمب ٢٠ کیلوگرم
برد: ١٢ تا ٢٠ کیلومتر بر اساس ارتفاع رهاسازی (در گونه ناشناس قائم ۵ برد آن می‌تواند تا ۴٠ کيلومتر نیز افزایش پیدا کرده باشد)
بمب هوشمند قائم ١:
بمب هوشمند قائم ١ عضو دیگر خانواده بمبهای قائم است.با توجه به اینکه بمب هوشمند قائم ۵ در امتداد تغییرات بمب هوشمند سدید به وجود آمده ، قائم ١ نیز به دلیل نیاز به بمبی سبک برای حمل توسط پهپادهای سبک ایجاد شده است. ایران کاربر تعداد بسیار زیادی پهپاد سبک با توان کم در حمل مهمات مانند ابابیل ٣ و ۴ است. از آنجا که این پهپادها توان زیادی برای حمل مهمات ندارند؛ بمب سبک و هوشمند قائم ١ می‌تواند در راستای دکترین “هر هدف یک تیر” بر روی پهپادهای سبک ایرانی به نحو موثری بکار گرفته شوند.
قائم ١ نیز از سیکر های تصویری یا اپتیکی (TV)، حرارتی (IR)، لیزری، ترکیبی از اپتیکی و لیزری استفاده می‌کند. اما قائم ١، در نوع سرجنگی با تنوع بیشتری معرفی شده است. تاکنون سر جنگی‌های ترکش شونده، آتش زا، برخورد مستقیم (انرژی جنبشی) برای این بمب معرفی شده است. البته ذکر این نکته قابل توجه است که امکان استفاده از این سرجنگی‌ها برای تمام خانواده قائم وجود دارد. فیوز قابل برنامه‌ریزی و زمانبندی این امکان را به بمب می‌دهد تا آن را با فاصله از زمین یا در یک ارتفاع مشخص منفجر کرد و تأثیر سرجنگی را متناسب با اهداف افزایش داد. قائم ١ با وزن کم و قطر کم و بال‌هایی که دقیقاً شبیه به قائم ۵ است می تواند برد قابل توجهی داشته باشد.
به‌نظر می‌رسد نسبت بال‌ها به بدنه در قائم ١ کمی بیشتر از قائم ۵ باشد. اما احتمالا بردی معادل با قائم ۵ یعنی ١٢ کیلومتر درصورت رها شدن از ارتفاع ۵ کیلومتری و برد ٢٠ کیلومتری در صورت رهاسازی از ارتفاع بالا را خواهد داشت. حداقل ارتفاع رهاسازی برای این بمب نیز ۴ هزار پا یا ١٢١٩ متر است.
مشخصات بمب هوشمند قائم 1:
طول موشک 90 سانتیمتر
قطر موشک 12.5 سانتیمتر
نوع جستجوگر تصویری (TV)، حرارتی (IR)، لیزری، ترکیبی از اپتیکی و لیزری
نوع سر جنگی ترکش شونده، آتش زا، برخورد مستقیم (انرژی جنبشی)
نوع فیوز قابل برنامه‌ریزی و زمانبندی
وزن سرجنگی 1.5 کیلوگرم
وزن کلی 12.5 کیلوگرم
برد اعلامی 12 تا 20 کیلومتر
بمب هوشمند قائم ٩:
بمبهای سری قائم به‌صورت گسترده بر روی انواع پهپادهای ایرانی مشاهده شده است، اما تاکنون تصاویری از نصب بمب قائم ٩ مشاهده نشده است. بمب قائم ٩ هیچ نمایشگاهی عرضه نشده و تصاویر بسیار کمی از آن در دسترس است. با توجه به اظهارات وزیر دفاع وقت ایران در زمان رونمایی از بمبهای قائم مبنی بر اینکه این بمب ها بر روی پهپاد و جنگنده قابل استفاده هستند و از آنجا که تاکنون بمب قائم ۹ بر روی پهپادها مشاهده نشده است، این برداشت را می‌توان داشت که بمب قائم ٩ به‌صورت اختصاصی برای جنگنده ها توسعه یافته است.
البته باید یادآور شد که قطعاً امکان نصب بمب قائم ٩ بر روی پهپادها نیز وجود دارد.هر چند ابعاد قائم ٩ در دسترس نیست اما مشخصا از قطری مشابه با قائم ۵ یعنی ١۵٢ میلیمتر بهره می‌برد. با توجه به اینکه مکان نصب بال در این مدل تغییر کرده و طول و وزن آن نیز دستخوش تغییرات شده است، به‌طور قطع مرکز ثقل قائم ٩ نیز نسبت به قائم ۵ تغییر کرده است. با بررسی تصاویر موجود، افزایش چشمگیر طول بمب قابل مشاهده است.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، طول این بمب باید در حدود ١۵٠ سانتیمتر باشد. همچنین در این بمب قابلیت استفاده از انواع سرجنگی و سیکرهای مورد استفاده در قائم ١ و ۵ وجود دارد.مسأله بعدی تعیین وزن بمب است. برای این منظور با توجه به افزایش طول بمب قائم ۹ و با مبنا قرار دادن بمب قائم ۵، وزن بمب قائم ۵ را به میزان تقریباً ۵٠ درصد افزایش داده و وزن ٣٠ کیلوگرم را برای قائم ۹ در نظر گرفت.با توجه به ابعاد بمب قائم ٩، این بمب گزینه بسیار مطلوبی برای استفاده از سرجنگی ترموباریک است.
زیرا این نوع از سرجنگی دارای وزن بیشتر و نیازمند فضای بیشتر است.ابعاد و طول بال‌ها در قسمت جلو و عقب برای قائم ٩ افزایش پیدا کرده است که این موضوع خصوصیات آیرودینامیک آن را بهبود بخشیده و برد آن را افزایش می‌دهد. برد این بمب را می‌توان ٢٠ کیلومتر در صورت رهاسازی از ارتفاع ۵ کیلومتری و ۴٠ کيلومتر در صورت رهاسازی از جنگنده یعنی ارتفاع بیش از ٨ کیلومتری برآورد کرد. همچنین ذکر این نکته قابل توجه است که بمبهای قائم ٩ را نمی‌توان از ارتفاع کمتر از ٣ کیلومتری رها کرد.
مشخصات بمب هوشمند قائم ٩:
طول ١۵٠ سانتیمتر
قطر 15.2 سانتیمتر
نوع جستجوگر تصویری (TV)، حرارتی (IR)، لیزری، ترکیبی از اپتیکی و لیزری
نوع سر جنگی ترکش شونده، آتش زا، برخورد مستقیم (انرژی جنبشی) و ترموباریک
نوع فیوز قابل برنامه‌ریزی و زمانبندی
وزن سرجنگی ٨ تا ١۵ کیلوگرم
وزن کلی بمب ٣٠ کیلوگرم
برد ٢٠ تا ۴٠ کيلومتر بر اساس ارتفاع رهاسازی
عضو ناشناس خانواده قائم:
نوعی بمب هوشمند از خانواده قائم در نمایشگاه دستاوردهای سازمان جهاد خودکفایی نیروی دریایی ایران در ٢٣ آذر ١۴٠٠ به نمایش درآمد که ابعاد بسیار بزرگتری نسبت به دیگر اعضای این خانواده دارد. به‌نظر می‌رسد قطر این بمب با بمب های دیگر یکسان باشد ولی طول آن افزایش یافته است. ابعاد بال‌ها نیز به مقدار قابل توجهی بزرگتر شده است. قطعاً این بمب ناشناس دارای وزن و برد بیشتری است، اما اطلاعات دقیقی درباره آن موجود نیست.
این بمب ممکن است برای رها سازی از پهپادهای بزرگ یا جنگنده‌ها طراحی شده باشد. همچنین ممکن است این بمب به‌دلیل شباهت بیشتر با ساختار اصلی بمب قائم ۵ که بیشترین میزان تولید در خانواده قائم را دارد، به‌جای قائم ٩ انتخاب شده باشد و دارای همان مشخصات باشد. دلیل این موضوع را می‌توان ارزان‌سازی در تولید سلاح و عدم نیاز به زیرساخت‌های جدید در زنجیره تولید دانست. با عدم تغییر در قطر بمب، تمامی سیکرهای مورد استفاده در قائم ۵ بر روی این نمونه نیز قابل استفاده خواهند بود.
مشخصات احتمالی بمب هوشمند ناشناس خانواده قائم:
طول ١۵٠ سانتیمتر
قطر 15.2 سانتیمتر
نوع جستجوگر تصویری (TV)، حرارتی (IR)، لیزری، ترکیبی از اپتیکی و لیزری
نوع سر جنگی ترکش شونده، آتش زا، برخورد مستقیم (انرژی جنبشی) و ترموباریک
نوع فیوز قابل برنامه‌ریزی و زمانبندی
وزن سرجنگی ٨ تا ١۵ کیلوگرم
وزن کلی بمب ٣٠ کیلوگرم
برد ٢٠ تا ۴٠ کيلومتر بر اساس ارتفاع رهاسازی
116
