فرمان «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان برای اجرای برنامه موسوم به اقدامات توسعه انرژی آبی ازبکستان برای 5 سال آینده حاکی از رویکرد جدید این کشور به صنعت انرژِی ازبکستان است. اهمیت این موضوع از آن روست که ازبکستان به رغم داشتن منابع و ذخایر انرژی نفت و گاز اما در بخش تامین آب و نیروی برق، شدیدا به کشورهای منطقه بویژه تاجیکستان و قرقیزستان وابسته است.
وضعیتی که طی همه سالهای استقلال جمهوریهای اسیای مرکزی محل مناقشه این کشورها بوده است. تاجایی که انرژی گاز برای طرف ازبک و انرژی آب و برق حاصل از نیروگاههای برق آبی برای طرف قرقیز و تاجیک به اهرم فشار یکدیگر برای تغییر رفتار سیاسی دیگری تبدیل شده بود.
کاهش وابستگی به یکدیگر، هدف کشورهای منطقه
از اینرو کشورهای منطقه طی سالهای اخیر با هدف کاهش وابستگی به یکدیگر، طرح ها و پروژه های مختلفی را در دستور کار خود قرار داده اند تا ضمن تامین انرژی مورد نیاز از میزان وابستگی خود به دیگر بازیگران منطقه کاسته، توان چانه زنی و استقلال عمل خود را در عرصه تصمیم گیری و معادلات منطقه ای افزایش دهند.
از اینروست که رئیس جمهوری ازبکستان طی ضرب الاجلی اعلام نشده بر ساخت 42 نیروگاه برق آبی در کشور طی 5 سال آینده تاکید کرده است و طرف تاجیکی نیز در پی تامین منابع مالی توسعه و تقویت صنعت انرژی خود است. موضوع کمک 226 میلیون دلاری بانک جهانی به سیستم انرژی تاجیکستان با هدف تجدید و بازسازی نیروگاه برق آبی «نارک» در تاجیکستان در همین راستا قابل ارزیابی است.
نگاهی به برنامه های توسعه صنعت انرژی ازبکستان وتاجیکستان که از رقبای یکدیگر در موضوع انرژی اعم از انرژی گاز، برق آبی و تامین منابع آب یکدیگرهستند، نشان میدهد که دو طرف در گام اول در پی مدرنیزه‌سازی نیروگاههای برق آبی موجود وسپس ساخت سیستم‌های جدید آبی و نیروگاههای برق آبی کوچک هستند. این طرح برای طرف ازبکی که از منابع محدودتری از آب برخوردار است با احتیاط بیشتری دنبال می شود.
وابستگی ازبکستان به منابع آب کشورهای بالادستی
هرچند که مقامات ازبک در بخش احداث نیروگاههای برق آبی، نیم نگاهی به برنامه های افزایش سهم منابع احیا شونده انرژی در زمینه تأمین انرژی و تکامل و مدرنیزه‌سازی ظرفیت‌های موجود دارند اما وابستگی این کشور به منابع آب کشورهای بالادستی نظیر تاجیکستان و قرقیزستان که به لحاظ دارا بودن منابع عظیم آب، خود را بعنوان ذخیره آب منطقه اسیای مرکزی معرفی کرده اند، می تواند بحث برانگیز باشد.
بویژه که به نظر می رسد ازبکستان در گام اول برای ساخت نیروگاههای برق آبی و قبول هزینه های هنگفت اجرای این طرح ها باید در پی تامین منابع آب مورد نیاز این نیروگاهها باشد. اکنون بخش عمده ای ازمنابع آبی دردسترس ازبکستان صرف تامین نیازهای بخش صنعت کشاورزی این کشور می شود و این در شرایطی است که جریان مبادلات انرژی میان تاجیکستان و ازبکستان تحت الشعاع معادلات سیاسی، اختلافات و رقابتهای منطقه ای دو طرف قرارنگرفته باشد.
ناظران معتقدند شاید انچه ازبکستان و تاجیکستان را به صرف هزینه و دریافت کمکهای خارجی برای احیا، نوسازی و راه اندازی پروژه های تامین منابع انرژی از جمله برق آبی تشویق میکند، رویکرد جدید سیاست خارجی دو طرف باشد که برای تنش زدایی و کاهش اختلافات بایکدیگر تعریف شده است.118/111
استراتژی 5 ساله توسعه در ازبکستان/ تحلیل
