«علی باقری کنی» رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی اظهار داشت که طی هفتمین دور مذاکرات پیشرفت خوبی حاصل شد. وی گفت: اروپایی‌ها ابتدا مقاومت کردند، اما نهایتا پذیرفتند که مذاکرات برمبنای دو طرح پیشنهادی ایران ادامه یابد.
از طرف دیگر دیپلمات‌های سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس نیز در این زمینه اظهار داشتند: "در این دور از مذاکرات مقداری پیشرفت تکنیکی حاصل شده چون مذاکرات با تیم جدید هسته ای ایران به نقطه ای نزدیک شد که با تیم قبلی هسته ای ایران متوقف شده بود."
«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا هم درباره این دور از مذاکرات گفت: "مذاکرات خوب پیش نمی‌رود چون ما هنوز راهی برای بازگشت به برجام نیافته ایم. تنها چیزی که خوب پیش می‌رود اتحاد ما با اروپا و اشتراک موضع بیشتر با روسیه و چین است."
اما واقعیت این است که خروج «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری پیشین آمریکا از برجام، منشاء اصلی همه مشکلات فعلی پروسه احیاء برجام است ضمن اینکه شرایط درمورد برنامه هسته ای ایران در مقایسه با 2015 که برجام توافق شد، بطورکلی تغییر کرده است.
تحریم‌های وحشیانه
پس از 12 سال گفت وگوهای هسته ای، برجام بعنوان جامع‌ترین سند تاریخ عدم اشاعه مورد توافق گرفت. باوجودیکه ایران درحال اجرای کامل توافق بود، ترامپ از برجام خارج شد و گسترده ترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد.
چون تحریم‌های ترامپ شامل تحریم‌های ثانویه آمریکا بود، بقیه کشورها قادر به همکاری اقتصادی با ایران نبودند، زیرا توسط آمریکا مجازات می‌شدند. طبق ماده 29 برجام آمریکا، اروپا، چین و روسیه متعهد شده اند که مانع روابط عادی بازرگانی و اقتصادی ایران و سایرکشورها نشوند.
درس مهمی که ایران گرفت این بود که به آمریکا نمی‌شود اعتماد کرد. حتی اگر آمریکا یک سند بین المللی را امضاء کند که به تایید شورای امنیت سازمان ملل هم رسیده باشد، بازهم ضمانتی وجود ندارد که آمریکا به عهدش عمل کند.
تجربه خروج ترامپ از برجام و اعمال بی‌سابقه ای از تحریم‌ها، حدود یک تریلیون دلار خسارت اقتصادی به ایران زد. لذا ایران درخواست بحقی از کشورهای غربی دارد برای اینکه تضمین بدهند که خروج از برجام تکرار نخواهد شد و همه تحریم‌های ترامپی هم باید برداشته شود، تا ایران به برجام برگردد.
ترامپ در می 2018 از برجام خارج شد. با این وجود ایران تا می 2019 برجام را بطور کامل اجرا کرد به امید اینکه اروپا و روسیه و چین بتوانند به تعهداتشان عمل کنند تا ایران هم از منافع اقتصادی برجام بهره مند شود.
بعد از ناامیدی، ایران نیز اقدام به کاهش تعهداتش نمود و برنامه هسته ای خود را فراتر از برجام توسعه داد، بطوریکه امروز نقطه گریزهسته ای را از یکسال به دوماه کاهش داده، غنی سازی زیر 5% را به 60% رسانده، انواع سانتریفیوژهای پیشرفته و پرسرعت را تولید و فعال کرده است.
اکنون ایران بخاطر بی عقلی ترامپ در اعمال فشار حداکثری، به نقطه ای رسیده که با یک کشور در آستانه هسته ای که با میزان فعلی اورانیومش بتواند حداقل یک بمب هسته ای بسارد، فاصله ندارد. درحقیقت هزینه این دارایی ایران، یک تریلیون دلار خسارت اقتصادی است که ترامپ به ایران وارد کرده است.
درصورت احیاء برجام، تعهدات هسته ای ایران ظرف یکی دوماه قابل انجام است، زیرا صدور اورانیوم غنی شده 60% و 20% و اورانیوم مازاد بر 5% می‌تواند سریع صورت گیرد و توقف سانتریفیوژها پیشرفته هم نیازمند زمان طولانی نیست.
یعنی ظرف یکی دوماه نقطه گریز هسته ای ایران از دوماه می‌توان به یکسال افزایش پیدا میکند.
بسادگی قابل پیش بینی است که به محض اینکه ایران این امتیاز را از دست بدهد، کنگره و دولت آمریکا سیل جدیدی از تحریم‌ها تحت عنوان موضوعات منطقه ای و موشکی و حقوق بشر و تروریسم براه بیاندازند و درعمل منافع اقتصادی ایران از برجام را نابود کنند. بهمین دلیل ایران اجرای پایدار برجام را طلب میکند.
سه سناریوی مطرح
نهایتا امروز از سه سناریو حرف زده می‌شود.
سناریوی اول آنچه که مقامات اسرائیل تبلیغ می‌کنند که درغیاب برجام به ایران حمله نظامی صورت گیرد. این سناریو یک بلوف تبلیغاتی برای فشار روانی روی ایران بیش نیست. آمریکا در شرایطی نیست که آلوده جنگ جدید در خاورمیانه شود.
سناریو دوم در غیاب برجام، استمرار همان سناریوی دوره ترامپ یعنی جنگ تمام عیار اقتصادی و سیاسی بهمراه جنگ سایبری ازجمله عملیات تخریب در تاسیسات هسته ای و ترور دانشمندان هسته ای و غیره است.
این سناریویی است که در چهار سال گذشته تجربه و شکست خورده است. البته در صورت شکست مذاکرات برجام، قابل پیش بینی است که آمریکا و اروپا بانی قطعنامه های شورای حکام آژانس علیه ایران شوند که درصورت تصویب، احتمالا عکس العمل ایران هم خروج از برجام است.
درادامه این بحران، ممکن است مثل دوران ریاست جمهوری «محمود احمدی نژاد» پرونده ایران با فشار آمریکا و اروپا به شورای امنیت سازمان ملل ببرند و قطعنامه در قالب فصل منشور علیه ایران صادر کنند که احتمالا در این حالت، ایران هم از معاهده «ان پی تی» خارج خواهد شد.
سناریو سوم که عاقلانه ترین سناریوست، احیاء برجام از طریق دیپلماسی است. ماجرای برجام تفاوت جالب عملکرد ایران و آمریکا به تعهداتشان را نشان داده است.
ترامپ بعد از انتخاب، برجام را بعنوان میراث «باراک اوباما» پاره کرد، اما «سیدابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری جدید ایران، که از جناح سیاسی مخالف «حسن روحانی» رئیس جمهوری پیشین است، بدنبال احیای برجام بعنوان میراث روحانی است.
بطور خلاصه لازمه موفقیت دیپلماسی منوط به رفع کامل و پایدار تحریم‌های مغایر با برجام توسط آمریکا است تا متقابلا ایران هم به تعهدات کامل هسته ای برجامی بازگردد.
مقاله سیدحسین موسویان دیپلمات سابق و استاد دانشگاه پرینستون آمریکا در «میدل ایست آی»
