دستگاه گوارش لوله پر پیچ و خمی است که از دهان شروع شده و به مقعد ختم می شود. به همین علت بیماری های گوارشی طیف زیادی از بیماری ها را شامل می شوند و از تعدد و فراوانی زیادی برخوردارند.
«اسهال» diarrhea به معنای داشتن مدفوع شل و آبکی و یا تکرر زیاد در دفع مدفوع می‌باشد. تقریباً تمامی کودکان، در زمان‌هایی دچار مشکل اسهال می‌شوند.
اسهال به خودی خود یک بیماری نیست بلکه نشانه ابتلا به بیماری‌های دیگر است. هرچند اسهال مشکلی شایع است و به ندرت جدی و خطرناک می‌شود، اما با این حال بسیار مهم است که بدانید چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید.
اسهال، یکی از مشکلات بسیار شایع در بین کودکان
اسهال می‌تواند موجب بی آبی بدن کودک شود و بی آبی نیز موجب برهم خوردن تعادل آب و الکترولیت‌های بدن (سدیم، پتاسیم، کلراید) می‌شود و این وضعیت در صورتی که به خوبی درمان نشود می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
اسهال یکی از مشکلات بسیار شایع در بین کودکان است. این مشکل ممکن است یک یا دو روز طول بکشد و سپس به خودی خود بهبود پیدا کند. در صورتی که اسهال بیش از دو روز ادامه پیدا کند ممکن است کودک شما با مشکلات جدی مواجه شود. کودکانی که برای سه یا چهار روز متوالی است که اسهال دارند و به اندازه کافی مایعات نمی‌نوشند و همچنین کودکانی که برخی علائم هشداردهنده را دارند لازم است که توسط متخصص گوارش مورد ارزیابی قرار گیرند.
اگر اسهال کمتر از دو هفته ادامه داشته باشد و همراه با هیچ علائم هشداردهنده دیگری نباشد، به احتمال زیاد علت آن یک ویروس گوارشی است و نیازی به انجام تست‌های بیشتر نیست اما در صورتی که متخصص گوارش با توجه به علائم کودک حدس بزند که علت اسهال ممکن است چیز دیگری باشد، انجام تست‌های بیشتر را برای بررسی این موضوع تجویز می‌کند.
در صورت وجود سایر علائم هشداردهنده تست‌هایی چون شمارش کامل گلبول‌های خون، آزمایش ادرار، آزمایش و ارزیابی کامل مدفوع، رادیولوژی از شکم و یا ترکیبی از این تست‌ها انجام می شود. روش درمان اسهال به علت اصلی بروز آن بستگی دارد.
اسهال به دو صورت حاد و مزمن پیش می آید:
اسهال حاد یا کوتاه مدت که یک یا دو روز طول می‌کشد و می‌تواند بر اثر خوردن غذا یا آب آلوده به باکتری یا بیماری ویروسی باشد.
اسهال مزمن، اسهالی که بیش از یک هفته طول بکشد. این مورد می‌تواند بر اثر سایر مشکلات و بیماری‌ها یا اختلالات روده‌ای چون عفونت با ویروس مانند روتاویروس یا باکتری مانند سالمونلا و در موارد نادری مانند ژیاردیا (1) باشد.
شایع‌ترین علل ابتلای کودکان به اسهال
عامل‌های ویروسی شایع‌ترین علل ابتلای کودکان به اسهال هستند. داروهایی مانند مسهل‌ها و داروهای آنتی بیوتیک نیز می‌توانند هم در کودکان و هم در بزرگسالان ایجاد اسهال کنند. مسمومیت‌های غذایی نیز ایجاد اسهال می‌کنند. سندرم روده تحریک پذیر، آلرژی و حساسیت‌های غذایی و بیماری از علل دیگر اسهال هستند.
علائم اسهال
علائم اسهال تا حدودی در هر کودک متفاوت هستند. دل پیچه، تورم شکم یا نفخ، حالت تهوع، احساس اضطرار زیاد برای رفتن به دستشویی، از دست دادن آب بدن و بی اختیاری مدفوع از این علائم هستند.
علائم اسهال می‌توانند شبیه به علائم ناشی از سایر بیماری‌ها و مشکلات نیز باشند. داشتن اسهال شدید، نشانه ابتلا به بیماری جدی و خطرناک است و لازم است که حتماً برای تشخیص صحیح و اقدام درمانی به پزشک متخصص مراجعه کنید.
بزرگ‌ترین عارضه جانبی اسهال
بزرگ‌ترین عارضه جانبی اسهال، از دست دادن آب بدن است. بی آب شدن بدن بیشتر در کودکان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف رخ می‌دهد. بی آبی بدن می‌تواند خفیف، متوسط و شدید باشد. بی آبی متوسط و شدید موجب فشار بر قلب و ریه‌ها می‌شود. در موارد وخیم، این موضوع موجب بروز شوک می‌شود که وضعیتی بسیار خطرناک و جدی است.
در صورتی که خون در مدفوع کودکتان دیدید، یا کودکتان از خوردن و آشامیدن امتناع کرد (برای مدت بیش از چند ساعت در نوزادان و برای بیش از 8 ساعت در کودکان)، وجود بی آبی متوسط تا شدید در بدن، درد شکمی که می‌آید و می‌رود و یا درد شکمی شدید، تغییر در رفتار کودک مانند لتارژی (2) و کاهش پاسخ دهی و واکنش کودک، حتما سریع به پزشک مراجعه کنید.
پزشک در ابتدا در مورد علائم کودک و سوابق پزشکی او سئوال می‌کند و سپس کودک را معاینه فیزیکی می‌کند. ممکن است لازم باشد که کودک آزمایش خون، ادرار و مدفوع بدهد.
عکسبرداری از شکم برای بررسی مشکلات ساختاری در دستگاه گوارش و آزمایشهایی برای بررسی آلرژی یا عدم مقاومت در برابر برخی مواد غذایی سایر آزمایش هایی است که ممکن است پزشک تجویز کند. همچنین به روش سیگموئیدوسکوپی، قسمت داخلی روده بزرگ دیده شود.
روش های درمانی برای اسهال کودکان با توجه به علل ایجاد آن متفاوت است. در این مواقع پزشک بر اساس علت بروز بیماری روش های درمانی متناسب با آن را ارائه می دهد.
روش های پیشگیری
شستن مرتب دستها از گسترش عفونت باکتریایی جلوگیری می‌کند. برای پیشگیری از عفونت با ویروس روتاویروس، می‌توان واکسن روتاویروس را زد. در مورد واکسن‌های مناسب برای کودک خود از پزشک سؤال کنید.
زمانی که در سفر هستید مطمئن شوید که تمامی چیزهای که کودک می‌خورد و می‌آشامد، سالم هستند. برخی نکات ایمنی برای خوردن و آشامیدن ایمن در حین سفر در پیشگیری از اسهال در کودکان موثرند.
عدم استفاده از آب نامناسب نوشیدنی برای خوردن یا مسواک زدن، عدم استفاده از یخی که از شیر آب تهیه نشده است، عدم استفاده از شیری که پاستوریزه نشده است، عدم استفاده از میوه‌ها و سبزیجات نشسته، عدم استفاده از گوشت قرمز یا ماهی که به اندازه کافی پخته نشده است و عدم استفاده از غذای طبخ شده توسط دکه های خیابانی و بین راهی، برخی از این نکات هستند.
یبوست، دیگر بیماری شایع گوارشی
یبوست، حالتی است که حرکات روده سخت یا کمتر از حد طبیعی انجام می شود. تقریبا همه افراد گاهی به یبوست مبتلا می شوند. اگرچه یبوست معمولا بیماری مهمی نیست، اما وقتی برطرف شود و بدن به حالت طبیعی برگردد، فرد احساس بهتری خواهد داشت.
سه روز یا بیشتر دفع نداشتن خیلی زیاد است. پس از سه روز، مدفوع سفت تر شده و دفع آن سخت تر می شود. تشخیص یبوست حاد از یبوست مزمن از اهمیت زیادی برخوردار است.
یبوست حاد نیاز به بررسی و معاینه فوری دارد، زیرا ممکن است نشانه هایی از بیماری هایی چون سرطان روده بزرگ باشد. همچنین اگر یبوست حاد با علائمی همچون خونریزی از مقعد، دل پیچه و درد شکم، حالت تهوع و استفراغ و کاهش وزن ناخواسته همراه باشد، بیمار باید فورا به پزشک مراجعه کند.
علل ایجاد بیماری یبوست
عوامل مختلفی باعث یبوست می شوند. تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت های همیشگی، سرطان روده بزرگ، مصرف زیاد لبنیات، اختلال درغذا خوردن، سندرم روده تحریک پذیر، بیماری های عصبی مانند بیماری پارکینسون یا فلج چند گانه، عدم فعالیت، عدم وجود آب و فیبر کافی در رژیم غذایی، استفاده زیاد از داروهای ملین، بارداری، مشکل اعصاب و عضلات دستگاه گوارش، مقاومت در برابر تمایل به حرکت روده ای، که در برخی از موارد به دلیل هموروئید انجام می شود.
مصرف برخی از داروها به خصوص داروهای قوی ضد درد مانند مواد مخدر، داروهای ضد افسردگی یا قرص های آهن، استرس و کم کاری تیروئید، برخی از این عوامل هستند.
علایم بیماری یبوست
هر فرد با توجه به سن، رژیم غذایی و عادات دفعی که دارد، ممکن است علائم مختلفی از یبوست را داشته باشد. مشکل در شروع یا اتمام عمل دفع، عبور مدفوع به سختی و به ندرت و دفع مدفوع سفت، برخی از علائم رایج یبوست است.
ممکن است علائمی چون درد و گرفتگی شکم، نفخ شکم و تغییر در عادات دفع، نیز در موقع ابتلای به یبوست بروز دهد. همچنین ممکن است انسداد روده منجر به ایجاد مشکلاتی چون حالت تهوع و استفراغ، عدم وجود حرکات روده و دفع، متورم شدن شکم، سردرد و کاهش اشتها شود.
تشخیص بیماری یبوست
پزشک برای تشخیص یبوست، علاوه بر یک معاینه فیزیکی کلی، از آزمایش ها و روش های مختلفی برای تشخیص یبوست مزمن استفاده می کنند. آزمایش خون برای کم کاری تیروئید، معاینه سیگموئید و روده بزرگ، بررسی نحوه حرکت غذا در روده و ... برخی از این روش هاست.
درمان بیماری یبوست
برای درمان یبوست از طریق رژیم غذایی می توانید مصرف فیبر را افزایش دهید. شروع مصرف تدریجی و هر روزه میوه و سبزیجات تازه و مصرف نان و غلات کامل یکی دیگر از راه های درمان است.
پزشک به شما خواهد گفت که روزانه باید چند گرم فیبر مصرف کنید. به طور کلی، در ازای هر هزار کالری که مصرف می کنید، باید 14 گرم فیبر بخورید. افزایش ناگهانی مقدار فیبر مصرفی باعث ایجاد نفخ می شود، بنابراین فیبر مصرفی را به تدریج افزایش دهید تا در طول چند هفته به مقدار مورد نظر برسد.
افرادی که زندگی بی تحرکی دارند بیشتر از افراد فعال در معرض ابتلا به یبوست هستند. با این حال، مطالعات انجام شده بر روی تاثیر ورزش در عملکرد روده و عمل دفع نشان داده‌اند که ورزش تاثیری بر تعداد دفعات نیاز به سرویس بهداشتی ندارد.
اکثر عضلات لگن که مقعد و راست روده را در بر گرفته اند، تا حدی قابل کنترل توسط فرد هستند. بنابراین، آموزش بیوفیدبک می تواند به بیمارانی که دچار اختلال در کف لگن هستند یاد دهد که چگونه عضلاتشان را واردار به عملکرد طبیعی کرده و توانایی طبیعی خود برای انجام دفع را بهبود بخشند.
همچنین مُلَیِن‌های مختلفی برای درمان یبوست وجود دارند. هر کدام به روشی متفاوت عمل می کنند تا حرکات روده را آسان تر سازند. اگر این موارد تاثیری در بهبود یبوست مزمن نداشته باشند، پزشک برای بیمار دارو تجویز خواهد کرد، به خصوص اگر بیمار به سندرم روده تحریک پذیر مبتلا باشد.
همچنین داروهای متعددی برای درمان یبوست مزمن وجود دارد. از جمله لوبیپروستون (Lubiprostone-آمیتیزا) و لیناکلوتید (Linaclotide - لینزس) که آب را به سمت روده ها کشیده و باعث افزایش سرعت حرکت مدفوع می شوند.
در بیمارانی که یبوست به خاطر بیماری‌های مقعد یا استفاده بیش از حد از داروهای ملین، مشکل ساز شده باشد، آخرین راه حل جراحی است. در حین جراحی، بیشتر قسمت‌های کولون برداشته می‌شود. انتهای بریده شده روده کوچک به قسمت باقیمانده کولون سیگموئید پیوند زده می شود.
در بیمارانی که به تنبلی روده بزرگ مبتلا هستند، فقط در صورتی که هیچکدام از روش های دیگر موثر نباشد، جراحی انجام خواهد شد. در این بیماران، اگر پزشک مجبور به انجام جراحی شود، عضلات روده کوچک باید کاملا سالم باشند.
روش درمان یبوست در نوزادان و کودکان
روش درمان یبوست در نوزادان و کودکان با روشی که برای بزرگسالان استفاده می شود متفاوت است، زیرا نحوه حرکات روده ای از زمان تولد تا وقتی کودک 3 یا 4 ساله شود مرتب تغییر می کند.
اکثر کودکان مبتلا به یبوست، هیچ مشکل یا اختلال پزشکی که منجر به یبوست شده باشد ندارند. در موارد بسیار نادر ممکن است یک اختلال پزشکی باعث ایجاد مشکل در عمل دفع در کودکان شود.
اگر یبوست کودک پس از دو تا سه هفته برطرف نشد و اگر نوزاد یا کودک مرتب به یبوست مبتلا می شود، با متخصص گوارش مشورت کنید تا دلیل ایجاد یبوست را تشخیص داده و روشی برای درمان به شما توصیه کند.
اگر کودکی یبوست را تجربه کرده باشد، و دفع سخت و دردناکی داشته باشد، از آن به بعد سعی می کند حرکات روده را کنترل کند تا دوباره آن سختی و درد را تجربه نکند. این کار باعث تداوم یبوست و حتی بدتر شدن آن می شود. برخی از اختلالات پزشکی باعث یبوست مزمن می شوند. کم کاری غده تیروئید باعث کاهش فعالیت عضلات روده ای و ایجاد علائم دیگر می شود. در تمام نوزادان باید تست هیپوتیروئیدیسم به عنوان بخشی از آزمایش خون غربالگری نوزاد (آزمایش خون پاشنه پا یا تست گوتری) انجام شود.
همچنین دیابت می تواند باعث یبوست شود. تغییر در مواد معدنی و سطح الکترولیت های خون به خصوص پتاسیم و کلسیم نیز عادات دفع روده ای را تغییر می دهد. اگرچه دیگر علائم مسمومیت با سرب کاملا آشکار هستند، اما یکی از علائم پنهان مسمومیت با سرب در کودکانی که مرتب در معرض سرب قرار دارند نیز یبوست است. سیستیک فیبروزیس - Cystic Fibrosis نیز توسط مکانیسم های بسیار منجر به ایجاد یبوست در کودکان می‌شود.
1- ژیاردیازیس یک بیماری اسهالی است که به وسیله تک یاخته انگلی به نام ژیاردیا لامبلیا (Giardia lamblia) ایجاد می‌شود.
2- لتارژی (lethargy) در کودک نوعی حالت گیجی و خواب آلودگی می باشد.
لیدا مکتبی
117
