غده تیروئید، به شکل پروانه در جلوی گردن در پایین حنجره و بالای استخوان های ترقوه قرار دارد.
هورمون های T4 و T3 *، هورمون هایی هستند که تیروئید آنها را ترشح می کند. این هورمون ها، چگونگی مصرف و ذخیره انرژی در بدن را تنظیم می کنند.
در واقع تیروئید مسئول تنظیم سوخت و ساز بدن است. عملکرد تیروئید نیز توسط غده دیگری در بدن به نام هیپوفیز تنظیم می شود. هیپوفیز در مغز قرار دارد و با ترشح هورمون محرک تیروئید، باعث افزایش ترشح هورمون های تیروئید می شود.
انواع تیروئید
در ابتدا لازم است با انواع تیروئید آشنا شویم. مشکلات تیروئید می تواند علایم مختلفی داشته باشد که همه آنها یا به علت ترشح کم این هورمون که «هیپوتیروئیدیسیم» و یا به دلیل ترشح زیاد هورمون تیرویید که «هیپرتیروئیدیسم» نامیده می شود، به وجود می آید.
هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیروئید، هیپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید، بیماری گریوز که نوعی اختلال در سیستم ایمنی بدن است، سرطان تیروئید و تیروئیدیت، از انواع تیروئید محسوب می شوند.
در نوع «هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیروئید»، غده تیروئید دیگر قادر نیست به اندازه کافی هورمون های تیروئیدی تولید کند. میزان ابتلا به کم کاری تیروئید را از هر 100 نفر حدود 2 نفر تخمین می زنند.
البته درجه های خفیف تر کم کاری تیروئید شیوع بیشتری دارد و اگر درمان نشود به طور معمول شدیدتر می شود. در اندکی از موارد عوارض تهدید کننده ای چون نارسایی قلبی و اغما مشاهده می شود. کم کاری تیروئید با انجام آزمایش خون تشخیص داده می شود و به راحتی قابل درمان است.
علت کم کاری تیروئید
«بیماری هاشیموتو»
شایع ترین علت نارسایی غده تیروئید، التهاب آن به دلیل اشکال در سیستم ایمنی خود فرد اسـت که «بیماری هاشیموتو» ** نامیده می شود. به طور معمول سیستم ایمنی بدن ما فقط در مقابل تهاجمات خارجی مانند باکتری ها و ویروس ها وارد عمل می شود و به خود بدن حمله نمی کند.
در التهاب تیروئید به علت خود ایمنی، سیستم ایمنی خود فرد، غده تیروئید را به اشتباه به جای بیگانه مورد تهاجم قرار می دهد و به آن آسیب می رساند؛ به طوری که ظرفیت تولید هورمون کاهش می یابد. بیماری های خود ایمن سرایت کننده نیستند ولی ممکن است در یک خانواده بیش از یک نفر مبتلا شود.
خانم ها استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری ها دارند. بیماری هاشیموتو به عنوان یک بیماری تیروئیدیت مزمن لنفوسیتی نیز شناخته می شود.
التهاب تیروئید پس از زایمان
نوع دیگر علت ابتلا به این بیماری، التهاب تیروئید پس از زایمان است که 5 تا 11 درصد از خانم ها را در فاصله کوتاهی پس از زایمان مبتلا می کند و به طور معمول یک وضعیت موقتی است.
درمان های انجام شده بر روی پرکاری تیروئید
یک علت شایع دیگر نارسایی غده تیروئید، درمان های انجام شده بر روی پرکاری تیروئید است. یعنی وقتی برای کنترل غده تیروئید پرکار از یُد رادیواکتیو یا جراحی استفاده می شود، چند ماه تا چند سال بعد تیروئید ممکن است کم کار شود.
در حدود 100 میلیون نفر در سراسر جهان یُد کافی دریافت نمی کنند. "«یُد» یک ماده شیمیایی است که تیروئید از آن برای تولید هورمون استفاده می کند و کمبود شدید آن با کم کاری تیروئید همراه است. البته این مشکل با استفاده از نمک های ید دار برطرف می شود.
کمبود شدید یُد با کم کاری تیروئید همراه است
علائم کم کاری تیروئید
علائم و نشانه های کم کاری تیروئید، درست برعکس پرکاری تیروئید هستند. به این معنی که چون کمبود ترشح هورمون تیروئید وجود دارد، تمامی واکنش های مربوط به سوخت و ساز بدن آهسته می شوند.
علائمی چون کم اشتهایی، عدم تحمل سرما، آهسته شدن حرکات، خشکی و خشونت پوست، موهای شکننده، ضعف و خستگی، صدای خشن، یبوست و گرفتگی عضلات در این بیماران دیده می شود.
همچنین بیمار ممکن است از مواردی چون کم شدن حافظه، خواب آلودگی در طی روز، مشکل تمرکز، بی حسی دست ها و پاها، افزایش وزن خفیف، صورت پف آلوده به ویژه چشم ها، خون ریزی ماهیانه شدید و نامنظم، ترشح شیر از سینه ها، نازایی، گواتر که نوعی تورم غیرطبیعی در ناحیه جلوی گردن به علت بزرگ شدن غده تیروئید است، شکایت داشته باشد.
ممکن است در هر بیمار یکی از علایمی که بر شمردیم برجسته باشد در حالی که در بیمار دیگر چنین علائمی شدت کمتری داشته باشد و یا اصلاً مشاهده نشود.
در واقع تعدادی از افراد مبتلا به کم کاری تیروئید هیچ شکایتی را عنوان نمی کنند. اگر این علایم را در خود مشاهده کردید و پزشک پس از انجام آزمایش به شما گفت که مشکلی در تیروئیدتان وجود ندارد تعجب نکنید، چون بسیاری از شکایاتی که برشمردیم غیر اختصاصی بوده و علل متعددی دارند.
نحوه تشخیص کم کاری تیروئید
لازم است مراقب علایم اولیه هشدار دهنده کم کاری تیروئید باشید. در صورتی که پزشک شما پس از اخذ شرح حال و معاینه، احتمال دهد که دچار کم کاری تیروئید هستید، تنها با انجام یک آزمایش خون که شامل TSH و در صورت لزوم T4 و T3، می تواند به طور قطعی این بیماری را در شما تشخیص دهد.
درمان بیماری تیروئید
پس از تشخیص، با توجه به این که در این بیماری، غده تیروئید قادر به تولید هورمون به اندازه لازم نیست، درمان استاندارد، تجویز قرص های حاوی هورمون تیروئید هستند. این قرص ها هورمون مورد نیاز بدن را تامین می کنند.
در اکثر موارد از «لووتیروکسین» استفاده می شود. بیمار ممکن است مدت 1 الی 2 هفته پس از شروع درمان، بهبودی اندکی را حس کند، اما پاسخ کامل به درمان با هورمون تیروئید اغلب با تاخیر همراه و ممکن است چندین هفته طول بکشد.
به طور معمول 2 الی 3 ماه پس از شروع درمان، انجام آزمایش خون برای اندازه گیری هورمون ها تکرار می شود تا مقدار لووتیروکسین براساس آن تعدیل شود.
این روند درمان ممکن است چندین بار تا رسیدن به سطح طبیعی هورمون در خون تکرار شود. پس از این که مقدار مناسب دارو برای هر فرد مشخص شد، پزشک شما ممکن است دستور دهد تا آزمایش های هورمونی سالی یک بار انجام شود.
لووتیروکسین، به طور روزانه یک بار و اغلب در اول صبح مصرف می شود. این که بیمار مقدار صحیح دارو را دریافت کند بسیار مهم است.
گاهی بیماران برای سرعت بخشیدن به بهبودی خود و یا به دلیل این که می خواهند کاهش وزن داشته باشند، مقدار بیش از حد نیاز از این قرص ها مصرف می کنند.
این نحوه مصرف خودسرانه دارو ممکن است منجر به بروز علایم پرکاری تیروئید شود که در آن بیش از نیاز بدن، هورمون در خون وجود دارد و در طولانی مدت ممکن است مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان یا بیماری قلبی ایجاد شود.
در ادامه به برخی سوال هایی که ممکن است برای اغلب ما پیش بیاید و پاسخ های مربوط به آنها خواهیم پرداخت:
سوال اول اینکه در صورت ابتلا به کم کاری تیروئید تا چه مدت زمانی باید دارو مصرف کنیم؟
جواب اینست که اکثر بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید لازم است مصرف دارو را برای باقی عمر ادامه دهند، اما مقدار دارو در سال های بعد ممکن است نیاز به تعدیل داشته باشد.
سوال دیگری که ممکن است ذهن ما را به خود مشغول کند این است که در چه صورتی ممکن است نیاز به مصرف دارو افزایش و یا کاهش یابد؟
اگر وزن بیمار بیشتر شود، در صورتی که خانم مبتلا به کم کاری تیروئید باردار شود، بعضی بیماری های گوارشی که منجر به اختلال جذب لووتیروکسین می شوند، رژیم غذایی پرفیبر و کلستیرامین (داروی پایین آورنده کلسترول خون)، آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم یا قرص های آهن می توانند در جذب لووتیروکسین مشکل ایجاد کنند؛ بنابراین باید مقدار مصرف لووتیروکسین افزایش یابد.
و یا در مورد داروها لووتیروکسین در زمان های دیگری از شبانه روز مصرف شود. همچنین داروهای ضد تشنج و ریفامپین با تسریع دفع لووتیروکسین ممکن است نیاز به آن را افزایش دهند. با بالا رفتن سن، پس از نوزادی و در صورتی که وزن بیمار کم شود نیاز به دارو ممکن است کاهش یابد.
برای خانم های باردار مبتلا به کـم کاری تیروئید نیز ممکن است سوالاتی در مورد مصرف لووتیروکسین پیش بیاید.
جواب این است که ابتدا لازم است که با پزشک متخصص مشورت شود ولی به گفته برخی پزشکان، مصرف لووتیروکسین در دوران بارداری بی خطر است و خانم باردار مبتلا به کم کاری تیروئید نباید دارو را قطع کند.
ممکن است در طی بارداری مقادیر بیشتری از دارو مورد نیاز باشد. به طور معمول مراقبت ها در فواصل کوتاه تری باید انجام شود. پس از باردار شدن در مراحل اولیه ممکن است هر چهار هفته بررسی انجام شود.
پس از این که مقدار مناسب لووتیروکسین در بارداری مشخص شد، فواصل مراقبت ها تقریباً هر سه ماهه یک بار می شود. زنان مبتلا به کم کاری تیروئید که در طی بارداری سطح هورمون های تیروئید خونشان با دقت تنظیم شده باشد، فرزندان طبیعی خواهند داشت. پس از زایمان مجددا باید مقدار دارو تعدیل شود.
* غده تیروئید دو هورمون مهم تری یدو‌تیرونین (T3) و تیروکسین (T4) را می سازد که در رشد و نمو سلول های جنینی و همچنین تنظیم متابولیسم بدن در بالغین نقش بسیار دارند.
** بیماری هاشیموتو برای اولین بار توسط متخصص ژاپنی هاشیموتو Hakaru در آلمان در سال 1912 توصیف شد.
117
