مرگ الیزابت دوم ملکه بریتانیا و دوره طولانی سلطنت 70 ساله او از 1952 تا 2022 میلادی که حدود نیمی از آن در دوره مبارزات ملل تحت استعمار بریتانیا برای رهایی از سلطه لندن سپری شد یادآور میراث استعماری بریتانیا در جهان است که چند صد سال به طول انجامید.
روند استعمار گری توسط بریتانیا با گسترش نیروی دریایی این کشور در قرن شانزدهم آغاز شده و به تدریج به سراسر جهان از آسیا تا اقیانوسیه ، آفریقا و قاره آمریکا توسعه پیدا کرد. به نحوی که در آستانه جنگ جهانی دوم امپراتوری بریتانیا به حداکثر گسترش خود رسیده بود.اساسا امپراتوری بریتانیا به مجموعه قلمروها، مستعمرات، متعلقات و مناطق تحت حکومت پادشاهی متحد بریتانیای کبیر که بنیان آن از قرن شانزدهم آغاز شد و تا پایان قرن بیستم ادامه داشت، گفته می‌شود. مساحت نواحی تحت حکومت امپراتوری بریتانیا در سال ۱۹۲۲ به بیش از ۳۳ میلیون کیلومتر مربع و جمعیت امپراتوری به بیش از ۴۵۰ میلیون نفر رسید و بدین ترتیب، امپراتوری بریتانیا بر بیش از یک‌چهارم از خشکی‌های کره زمین و یک‌چهارم جمعیت جهان در آن دوران، تسلط یافت. سرزمین‌های تحت فرمان این امپراتوری در سراسر جهان پراکنده بود و گفته می‌شد که «خورشید هیچگاه در امپراتوری بریتانیا غروب نمی‌کند».
تاریخ آغاز استعمار بریتانیا را می‌توان از قرن 16 میلادی با تاسیس کمپانی هند شرقی در سال 1599 دانست. این کمپانی پایه های سلطه استعماری بریتانیا بر مناطق زرخیز جنوب آسیا را تحکیم کرد و از آن پس، کلیه عملیات استعماری و روابط سلطه گرانه بریتانیا با ملل جنوب آسیا، از طریق کمپانی هند شرقی انجام می شد. نفوذ و سلطه عمیق بریتانیا بر هند، پس از گذشت سه قرن از تأسیس این کمپانی، موجب شد تا هند به عنوان بخشی از امپراتوری بریتانیا اعلام شود و ملکه ویکتوریا به عنوان امپراتوریس هند و بریتانیا ، تاج گذاری کند. این دوران، دوران غارت مردم هند توسط انگلستان محسوب می شود که در پوشش روابط اقتصادی و تجارت و بازرگانی، زمینه ساز نفوذ سیاسی در این سرزمین شد.به طور کلی هندوستان را می توان مهمترین مستعمره بریتانیا تا زمان استقلال آن در سال 1947 دانست.
روند استعمار گری بریتانیا در مراحل بعد با تصرف مناطق مهمی در آمریکای شمالی و دریای کارائیب ، قاره آفریقا ، آسیای غربی و آسیای شرقی واقیانوسیه با شتاب زیادی گسترش پیدا کرد به نحوی که کشورهای معدودی از تهاجم مستقیم بریتانیا مصون ماندند. «استوارت لایکوک» (1) در کتاب «همه کشورهایی که مورد حمله قرار گرفته اند» که ثمره دو سال کار و تحقیق است می گوید: در جهان 200 کشور وجود دارد و و از این میزان تنها 22 کشور مورد تهاجم انگلستان واقع نشده اند.در بخشی از این کتاب آمده است :«بریتانیا در زمان ملکه ویکتوریا با افتخار نام خود امپراتوری که در آن آفتاب هرگز غروب نمی کند نام گذاری کرده است . با این حال تاثیر این گستردگی در جهان بسیار زیادتر از آن است که بر روی نقشه های جغرافیایی به سادگی بتوان آن را مشاهده کرد چرا که عموم کشورها در طول تاریخ خود مورد حمله بریتانیا قرار گرفته اند و بسیاری از کشورها به مستعمرات رسمی آن تبدیل شده اند .» لایکوک می گوید: «مطالعه بر روی نقشه جهان نشان می دهد که امپراطوری بریتانیا در روزهای اوج خود، بر یک چهارم جمعیت جهان حکومت کرده است.»
استعمارگری بریتانیا در مناطق تحت سلطه خویش همراه با اقدامات وحشیانه ، سرکوب گسترده مردم بومی ، به بردگی گرفتن مردم آفریقا ، استثمار و بهره کشی و غارت گسترده منابع طبیعی و معدنی ، استفاده از نیروی کار ارزان مستعمرات و بسیاری دیگر اقدامات غیر انسانی همراه بوده است. غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی ایران می گوید: هیچ جای دنیا از استعمار انگلیس آسوده نبوده و حتی آمریکا با وضعیت کنونی خویش روزی مستعمره انگلیس بود.
نکته مهم اینکه هنوز هم تلاش های ضد استعماری علیه بریتانیا در مناطق تحت سلطه آن در جریان است. در این راستا سیاستمداران و کنشگران مستعمره های پیشین بریتانیا در منطقه کارائیب در پی درگذشت ملکه الیزابت دوم و آغاز دوره پادشاهی چارلز سوم ، بار دیگر بر درخواست های خود را برای خروج از سلطه خاندان سلطنتی بریتانیا و دریافت غرامت بردگی از لندن تاکید کرده اند. جامائیکا، آنتیگوآ و باربودا در منطقه کارائیب که پس از بیرون آمدن اززیر سلطه استعماری مستقیم بریتانیا ، همچنان در چارچوب کشورهای مشترک المنافع قرار گرفته اند، خواستار بیرون آمدن از این ساختار در قرن ۲۱ هستند.
119
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
