مردمان ترکمن به مانند سایر اقوام متمدن ایرانی با برخورداری از پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی در برگزاری جشن ها و مناسبت‌های مختلف ملی و مذهبی آداب و رسوم غنی و ارزشمندی دارند.
یکی از جشن های قدیمی که در این مناطق از ایران با پیروی از آیین های کهن گذشتگان از جایگاه و منزلت ویژه ای برخوردار می باشد جشن نوروز است. ترکمن ها به مانند دیگر ایرانیان روزهای پایانی اسفند با آذین بندی شهرها و روستاهای خود و نیز خانه تکانی و فراهم کردن تدارکات پذیرایی از مهمانان نوروزی به استقبال سال نو و فصل بهار می روند.
مراسم نوروزخوانی
یکی از آداب و رسوم قدیمی ایرانیان در استقبال از بهار و سال نو، در روزهای پایانی سال مراسم نوروزخوانی است که در میان اقوام مختلف ایرانی به شیوه های مختلفی اجرا می شود.
در مناطق ترکمن نشین ایران بعد از پایان سرمای زمستان و در هفته های پایانی ماه اسفند، آخرین ماه پایانی سال شمسی گروه نوروزخوانان با حضور در محله های مختلف و با خواندن اشعارو آوازهای محلی در وصف بهار و نوروز به اهالی محل نوید سال نو را می دهند و مردم چون نوروزخوانان را به عنوان پیام آوران بهار می دادند، حضور آنها را مبارک دانسته و هدایایی نظیر برنج، قند، شیرینی های محلی و پول را به عنوان عیدی پیشکش آنها می کنند.
جشن چهارشنبه سوری
یکی دیگر از جشن های ایرانیان در استقبال از سال نو جشن چهارشنبه سوری است که در میان اقوام مختلف ایرانی با آیین های جالبی برگزار می شود. ترکمنان ایران، بر اساس سنت های پیشینیان خود کوزه های قدیمی را پر از آب و نمک کرده و به نیت خیر و برکت و دور کردن بلا از اعضای خانواده در شب چارشنبه آخر سال آنها را شکسته و کوزه نو می خرند. فال گوش ایستادن یکی دیگر از رسوم مردم ترکمن در این شب است.
براساس این رسم درغروب چهارشنبه سوری بعضی از دختران جوان همراه آینه ای از خانه بیرون می آمدند و در مکان هایی که رفت وآمد در آن جا زیاد بود می رفتند و در گوشه ای تاریک می ایستادند و به صحبت عابران گوش می دادند. اگر رهگذران حرفای امیدوار کننده و دلنشین می زدند، نشان از نیکی و ختم به خیر شدن حاجت آنها داشت.
آیین قاشق زنی
یکی دیگر از سنت های قدیمی که هنوز در بیشتر شهرهای ایران در شب چهارشنبه سوری رایج است آیین قاشق زنی است. در مناطق ترکمن نشین ایران کودکان ونوجوانان با پوشاندن سر وصورت خود، در یک دست قاشق و در دست دیگر ظرفی فلزی مانند کاسه گرفته و به پشت در خانه همسایه ها می روند و با خواندن ترانه های محلی، آمدن بهار را نوید داده و از صاحب خانه طلب عیدی کرده و از آنها شیرینی و شکلات و تخم مرغ رنگی و پول هدیه می گیرند.رسم جالب دیگر این مردمان در جشن چهارشنبه سوری تراشیدن موی سر پسران است به طوری که مقداری مو را در دو طرف روی گوش یا پشت سر آنها باقی می گذارند.
آیین قبل از آغاز سال نو
در بین ترکمن ها، قبل از تحویل سال زنان به پختن نان و شیرینی های محلی و سمنو وخانه تکانی و کاشت سبزه عید و فراهم کردن سفره هفت سین ایرانی مشغول می شوند.
در ترکمن صحرا که یکی از محل های اصلی استقرار ترکمن ها است، پس از خانه تکانی رسم است که نخ سفید وسیاه را باهم می بافند و در میانه آن اسپند، نمک و منجوق قرار می دهند وآن را به نشانه برکت، بالای در خانه ها آویزان می کنند.
همچنین قبل از تحویل سال نو به رسم نیکان خود بر گردن گوسفندان زنگوله می اندازند وآنها را به چراگاه می برند و رسیدن فصل بهار را جشن می گیرند. بانوان ترکمن نیز قبل از عید چندین بار در تنور خانه هایشان نان پخته و به عنوان صدقه در بین نیازمندان و همسایگان تقسیم می کنند.
در فرهنگ مردم ایران باورهای مختلفی در مورد لحظه تحویل سال نو وجود دارد. بانوان ترکمنی قبل از شروع سال نو مقداری خمیر درست کرده و لای پارچه ای می پیچیدند تا تبدیل به خمیر ترش برای پخت نان در سال نو شود.
آنان اعتقاد دارند با این کار خیر و برکت بیشتری روانه خانه و کاشانه آنها خواهد شد. همچنین اگر تحویل سال نو به تاریکی شب بیفتد حتما چند شمع یا چراغ در گوشه حیاط روشن می کنند. یکی دیگر از باورهای مردمان این خطه از سرزمین ایران در لحظه آغاز سال جدید این است که اندکی قبل از رسیدن نوروز دهانه ظرف یا کیسه برنج، آرد و چند خوراکی پر مصرف خانه را باز می گذارند تا رزق و روزی بیشتری را وارد خانه کنند.
همچنین زنان کدبانوی ترکمن حدود یک ساعت قبل از تحویل سال نو، ظرفی از آب را گرم کرده تا بلافاصله بعد از شروع سال جدید رشته ها را در آب ریخته و برای روز اول عید نوروز به نیت طول عمر اعضای خانواده رشته پلو آماده کنند.
آیین منجوق آتدی
یکی دیگر ازآداب و رسوم ترکمن ها در استقبال از نوروز مراسمی به نام منجوق آتدی یعنی انداختن دانه منجوق است. در این مراسم دختران دور هم جمع می شوند، هر نفر منجوق خود را علامتی خاص می زند و همگی را داخل یک ظرف می ریزند. یکی از دختران در حالی که ظرف را بالای سرخود نگه داشته شعری می خواند. سپس یکی از منجوق ها را در می آورند و متعلق به هرکسی که باشد تفسیر شعر درباره اوست.
خانه تکانی دلها
ترکمن ها همزمان با خانه تکانی به خانه تکانی دل ها از کدورت ها نیز می پردازند. در واقع میان ترکمن ها همچون سایر ایرانیان قبل از فرا رسیدن سال نو خانه تکانی دلها و دور کردن کینه و کدورت علاوه برخانه تکانی خانه ها اهمیت ویژه ای دارد. در میان ترکمن ها، قبل از تحویل سال نو، قهر بودن و داشتن کینه از دیگری شگون ندارد. آنها با کاسه همساده، یعنی فرستادن آش یا شیرینی خانگی به خانه طرف مقابلی که از او کینه ای به دل داشته پیام آشتی را منتقل می کنند و سال نو را با دلی پر از صفا و صمیمیت و خالی از بغض و کدورت آغاز می کنند.
آیین ترکمان‌ها همزمان با آغاز سال نو
ترکمنان اصیل و با فرهنگ ایرانی همزمان با آغاز سال نو چراغ ها را روشن کرده و پنجره ها را باز می کنند تا هوای تازه بهاری وخیر وبرکت روانه خانه و کاشانه آنها شود و بزرگ خانواده قرآن را بوسیده و تلاوت می کند تا سال جدید سالی پربار و و همراه با تندرستی، خوشی و موفقیت باشد.
در این روز تمامی اعضای خانواده لباس نو می پوشند و دو رکعت نماز شکربه جای می آورند. بعضی از خانواده های ترکمنی در آغاز سال نو به زیارت اهل قبور می روند و با قربانی کردن گوسفند و دادن صدقه و شکرانه از خداوند حاجت می طلبند.
آیین نوروز در ترکمنستان
مناسب است بدانید که مراسم جشن نوروز در کشور ترکمنستان که یکی از همسایگان شمال شرقی ایران است و دارای اشتراکات فراوان فرهنگی با مردم ایران به خصوص قوم ترکمن است، نیز با شکوه زیاد برگزار می شود. مردم جمهوری ترکمنستان عید نوروز را سمبل و نماد زندگی دوباره، برکت و سعادت می دانند.
در این کشور یکم و دوم فرودین ماه شمسی مطابق با 21 و 22 مارس میلادی به مناسبت نوروز تعطیل رسمی است و جشن های مختلف مردمی در سراسر این کشور برپا می شود.
خانه تکانی، افروختن آتش، مسابقات کشتی و سوارکاری، پخت غذاها و شیرینی های محلی و برگزاری نمایشگاه های صنایع دستی از جمله آیین های مردم کشور ترکمنستان در برپایی جشن نوروز است که هر سال با شکوه و عظمت خاصی برگزار می شود.
117
بیشتر بخوانید:
نوروز اقوام؛ استان‌های جنوبی کشور
نوروز اقوام؛ لرستان
نوروز اقوام ایرانی؛ بلوچستان
نوروز اقوام؛ گیلکی‌ها
