انسان خوشبخت نمی شود، اگر برای خوشبختی دیگران نکوشد. بخشش را از خورشید بیاموزیم، محبت را بی محاسبه پخش کنیم، دروازه های قلبمان را به روی همه بگشاییم و باورداشته باشیم خدایی که در این نزدیکی ست، بهترین ها را برای بندگانش رقم زده است.
زمانی که وجود ما در مسیر کمک و خدمت به خلقِ خدا قرار گرفت، باید بدانیم که خدا ما را برگزیده است و ما را شایسته دریافت لطف و رحمت خود دیده که بتوانیم به دیگران از همان چیزی که خدا در اختیارمان قرار داده، ببخشیم و در بهار زندگی که طبیعت بی هیچ چشم داشتی، زیبایی خود را در اختیار ما قرار داده، دلی را خوشحال کنیم و گل لبخندی را بکاریم. امیرمؤمنان، امام علی (ع) می‌فرماید: «هنگام احسان کردن نگاه نکنید که آن فرد چگونه کسی است، بلکه بدون توجه احسان کنید، زیرا حتی اگر او شایستگی احسان کردن نداشته باشد، تو شایستگی احسان کردن داری».
عمر آدمی چون برق و باد می گذرد، به جاست که در این مجال و فرصت محدود زندگی، طوری بذر محبت و یاری بپاشیم که مزه و طعم حاصل از آن، در زندگی مستمندان هم جاری شود و از این طریق صدقه جاودانی برای خودمان ایجاد کنیم که در دنیا و آخرت از آثار و برکات ارزشمند آن بهره مند باشیم. از همین روست که امام رضا (ع) می فرمایند: «نیکوکاری پس انداز جاودان است». آری، تا زمانی که فردی از آنچه بر او بخشیده شده، استفاده می کند، برای فرد نیکوکار ثواب و اجر جاری و ساری است، حتی اگر از دنیا رفته باشد، برکات آنچه بخشیده، برایش ادامه پیدا خواهد کرد.
اگر افراد توانگری که در جامعه زندگی می کنند به فکر امورات و معیشت افراد دیگر باشند، روابط عاطفی و انسانی اعضای جامعه مستحکم می شود، امنیت اجتماعی بیشتری در جامعه حاکم می شود، فرهنگ کمک به همنوع و توجه به مستمندان در جامعه رواج پیدا می کند، نیکوکاران آسایش درونی و رضایت فردی از خود دارند و مهم تر از همه، افراد بخشنده از رضایت خداوندِ رزاق خالق یکتا همواره غرق لذت و سرور می شود.
محبت و دوستی به همنوع، یکی از جلوه‌های اسماء الهی
محبت و دوستی به همنوع، در واقع، یکی از جلوه های اسماء الهی است، وقتی انسانی که خداوند او را خلیفه و جانشین خود روی زمین نامیده، به دیگران محبت می کند و از آنان دست گیری می نماید، این کار او در حقیقت، جلوه ای از کارهای خداوندی است و بنابراین، حقّ جانشینی خدا را به نحو احسن ادا کرده است. بی شک، وقتی ما بذر شادی را در دل دیگران بکاریم و حس رضایت در وجود آنان ایجاد کنیم، هم رضایت خداوند مهربان را برای خود فراهم می کنیم و هم خودمان شاد می شویم و حس رضایتمندی در درونمان ایجاد می شود.
در دین اسلام، همنوعان و سایر افراد جامعه، برادر و خواهر دینی خطاب می شوند، چراکه اسلام معتقد است افراد جامعه همچون اعضای خانواده با هم در تعامل هستند و باید دغدغه آسایش و راحتی یکدیگر را داشته باشند و در جهت بهبود آن برآیند. بدین صورت، در جامعه تعاون و همکاری موج می زند و هر توانمندی می تواند با به عهده گرفتن امری از امور جامعه و کمک به نیازمندان در اداره و تأمین اجتماع سهمی داشته باشد.
در انسان شناسی اسلامی، اگر انسان سرمایه هستی خود را تنها صرف امور دنیوی کند، گرفتار خسران می شود، اما اگر آن را برای رسیدن به اهداف متعالی و معنوی هزینه کند، در مسیر رستگاری گام برداشته و سعادت اخروی خود را تضمین کرده است. به همین دلیل، احسان و نیکی در حق دیگران به معنای گذشت از منافع مادی برای رسیدن به خیر و منفعت اخروی است.
در قرآن کریم و همچنین در احادیث و روایات منقول از پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع)، نیکی کردن و انفاق به خلق خدا، بسیار تأکید شده و آثار و برکات فراوان آن برشمرده شده است. خداوند علیم در آیه 148 سوره آل عمران، می فرماید که آثار و برکات الهی احسان و نیکوکاری هم در این دنیا و هم در آخرت، شامل حالِ فرد نیکوکار می شود: «فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْیَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»، «پس خداوند پاداش این دنیا و پاداش نیک آخرت را به آنان عطا کرد و خداوند نیکوکاران را دوست دارد».
احسان و نیکوکاری؛ معامله انسان با خدای متعال
احسان و نیکوکاری به هر اندازه ای که باشد، موجب دلگرمی و شادی افراد جامعه می شود و با این کار محبت از فردی به فرد دیگر سرازیر می شود. خداوند در آیه ۲۹ سوره فاطر در بیانی شیوا، احسان و انفاق در راه خدا را تجارتی پرسود شمرده و می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ»، «کسانی‌که کتاب الهی را تلاوت می‌کنند و نماز به پا می‌دارند و از آنچه روزیشان داده‌ایم، پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، تجارتی پرسود و بی زیان را امید دارند»
چنین معامله‌ای با خداوند، بی شک، سودی به عظمت بهشت جاودان الهی برای بنده نیکوکارِ خدا به ارمغان می آورد. از حضرت علی(ع) هم روایت شده که فرموده اند: «آن کس که با دستی کوتاه ببخشد، از دستی بلند پاداش می گیرد». قطعاً با بخشش و نیکوکاری ما، رحمت واسعه خداوند کریم نیز بدون شمارش و حساب بر ما فرود می آید و خداوند رزّاق از فضل و لطف و کَرَمَش بر ما می بخشد.
بنابراین، آنچه در راه خیر انفاق می‌کنیم، هرچند کم باشد، خداوند از فضل خود بر آن می افزاید و چندین برابر به ما پاداش می‌دهد. همانطور که در آیه 18 سوره حدید، قرض و انفاق به دیگران را به مثابه قرض دادن به خودش خوانده و می فرماید: «إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا یُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ کَرِیمٌ»، «خدا به مردان صدقه‌دهنده و زنان صدقه‌دهنده‌اى که به خدا قرض‌الحسنه مى‌دهند، دو چندان پاداش مى‌دهد؛ و نیز آنها را اجرى نیکوست». خداوند حتی برای احسان و نیکوکاری پاداشی ده برابر تعیین نموده است و می فرماید: «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا ...»، «هر کس کار نیکی بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد، ...». پس تا می‌توانیم با کالای نیکوکاری، با خدا تجارت کنیم که سودی بسیار به دنبال دارد. حضرت علی(ع) در این‌باره نیز فرموده اند: «هرگاه تهی دست شدید با صدقه دادن با خدا تجارت کنید» و در جای دیگر می فرمایند: «روزی را با صدقه دادن فرود آورید».
البته باید همواره توجه داشت که مهم ترین شرط انفاق و احسان به دیگران، اخلاص است. یعنی آنچه می‌بخشیم، باید فقط برای خدا باشد و نیتی جز رضایت خدا نداشته باشیم. وقتی انفاق می‌کنیم، نباید توقع سپاس و ستایش از دیگران داشته باشیم؛ چراکه اگر این توقع وجود داشته باشد، انفاق دیگر در راه خدا نیست. اما اگر نیت ما، برای خدا، خالص باشد، خداوند چنان اجری به ما می‌دهد که در باورمان نمی گنجد و هرچه اخلاص بیشتر باشد، شایستگی برای پاداش هم بیشتر می‌شود. چنانکه خداوند در آیه 195 سوره بقره، می فرماید: «وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَهِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»، «و در راهِ خدا، انفاق کنید! و (با ترک انفاق،) خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید! و نیکی کنید! که خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد».
نویسنده: پریسا عسگری سمنانی
/ 114
