در سحرگاه پانزدهم خرداد سال 1342 نیروهای رژیم ستم شاهی به خانه "امام خمینی" (رحمه الله) یورش بردند. آن ها امام را که سه روز پیش از آن به مناسبت عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه در سخنانی کوبنده از جنایات شاه و اربابان آمریکایی و صهیونیست او پرده برداشته بود، دستگیر و دور از چشم مردم به زندانی در تهران منتقل کردند. هنوز چند ساعتی از این حادثه نگذشته بود که خیابان های شهر قم زیر پای مردان و زنان انقلابی که در اعتراض به رژیم شاه و حمایت از رهبرشان فریاد برآورده بودند، به لرزه در آمد.
در آن روز در تهران و چند شهر دیگر نیز مردم قیام کردند و خواستار پایان دادن به رژیم ستم شاهی شدند. تظاهرات در آن روز و دو روز بعد نیز ادامه یافت و در برخی شهرها از جمله قم، تهران و ورامین به خشونت کشیده شد و تعداد زیادی از مردم شهید و یا مجروح شدند، اما کشتار و خشونت رژیم شاهنشاهی در حقیقت بسترساز و منشأ انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ شد و نخستین جرقه‌های سرنگونی رژیم شاهنشاهی را رقم زد. راز ماندگاری پانزده خرداد نیز در این است که به عنوان نقطه عزیمت و سرمنشآ بسیاری از تحولات ایران به شمار می آید.
انگیزه ها و اهداف
در بررسی انگیزه ها و اهداف قیام پانزده خرداد می توان به مسائل بسیاری اشاره کرد و در این میان اجرای قوانین اسلام در همه حوزه‌ها از انگیزه‌های اصولی نیروهای مذهبی محسوب می شد. در حالی که روحانیت بر لزوم مقابله با برنامه‌های استعماری و مبارزه با حاکمیت و گسترش فرهنگ غربی تاکید داشت، رژیم شاه از حدود الهی تخطی می کرد و از اجرای احکام اسلام سرباز می زد.
انگیزه دیگر امام مبارزه با صهیونیسم جهانی و عوامل داخلی آنها و صیانت از احکام اسلام و قرآن و حفاظت از استقلال کشور بود.در واقع امام مبارزه با استبداد داخلی و استکبار جهانی را همزمان با هم رهبری می کرد و شخص شاه را متهم اصلی در کشور می دانست. بر همین اساس، هدف اصلی امام از این قیام حاکمیت قوانین اسلام و اجرای شریعت اسلامی، قطع وابستگی کشور به استکبار جهانی و براندازی اصل نظام شاهنشاهی و جایگزینی حکومت اسلامی بود.
ویژگی های قیام 15 خرداد
از ویژگی های مهم قیام 15 خرداد مردمی بودن، اسلامی بودن و داشتن رهبری واحد آن است، چرا که تا قبل از آن چندین قیام و نهضت در ایران روی داد اما هیچکدام از آنها سه عنصر فوق را همزمان دارا نبودند. تا آن زمان تنها قیامی که هم جنبه مردمی و اسلامی داشت و هم دارای یک رهبر واحد بود، قیام 15 خرداد 1342 بود. البته رژیم پهلوی تلاش بسیاری کرد تا جنبه مردمی و اسلامی بودن قیام 15 خرداد را خدشه دار کند و در این راه از روزنامه ها کمک گرفت و دست به تبلیغات فراوان زد و اعلام کرد که بیگانگان در قیام 15 خرداد دست داشته اند اما با هوشیاری مردم و قاطعیت و رهبری امام این توطئه ها خنثی شد.
نتایج قیام
سرکوب قیام پانزده خرداد روند مخالفت با سلطنت پهلوی را متحول کرد. از این پس ماهیت مبارزات از جنبه سیاسی به نبرد مسلحانه در میان بسیاری از نیروها و گروه های مخالف شاه تغییر یافت. در واقع، سرکوب این قیام بسیاری از نیروهای مخالف را به این نتیجه رساند که تداوم مخالفت های صرفاً سیاسی علیه سلطنت پهلوی به سرانجام نخواهد رسید.
این قیام همچنین منجر به تشکیل انجمن های اسلامی شد. از فردای قیام 15 خرداد انجمن های اسلامی بازار، دانشجویان و دانش آموزان شکل گرفت و مدارس دین و دانش در نقاط مختلف کشور بوجود آمد. در این حال، رهبری مخالفان رژیم پهلوی به اسلامگرایان منتقل شد و نیروهای چپ و ناسیونالیست به حاشیه رفتند.
همچنین قیام ۱۵ خرداد بیانگر نقش و جایگاه روحانیّت شیعه در جامعه ایران و پیروی مردم از آنها محسوب می شود و در سال های پس از قیام پانزده خرداد نیز جایگاه مراجع تقلید در بین مردم باز افزایش یافت و روحانیت توانست نفوذ گسترده و عمیقی در میان توده های مردم پیدا کند.
در پایان باید به این نکته مهم اشاره کرد که قیام ۱۵ خرداد که با حضور گسترده مردم و به رهبری امام راحل و علمای دینی به وقوع پیوست، به ظاهر سرکوب شد، اما به سبب ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی که داشت، در واقع استمرار یافت و نظام ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی را سرنگون کرد. این قیام به عنوان مبدأ انقلاب اسلامی و منشأ تحولات وسیع داخلی و بین‌المللی شناخته می شود به گونه ای که امام خمینی(رضوانالله علیه) در روز اول شهریور 1349 در این باره فرمودند: "15 خرداد از خاطره‌ها محو نخواهد شد و باید در سالروز آن هر چه بیشتر آن را زنده نگه داشت. پانزده خرداد که مصادف با دوازدهم محرم بود؛ سند زنده مخالفت شجاعانۀ ملت ایران در مقابل استبداد عمال اجانب و استعمار چپ و راست بود."
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی، 15 خرداد در تقویم رسمی ایران روز تعطیل اعلام شد و همه ساله مراسمی به این مناسبت در سراسر کشور برگزار می‌شود.
22
