گروسی با هشدار درباره رقابت‌ها در سطح جهانی برای گسترش سلاح های هسته‌ای گفت روابط متشنج بین ایالات متحده، روسیه و چین و همچنین درگیری های منطقه ای فشارهای بی‌سابقه‌ای را بر پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای که در سال ۱۹۶۸ امضا شد و هدف آن محدود کردن توسعه زرادخانه اتمی جهان بود، وارد کرده است.
هشدار مقام ارشد ناظر هسته ای بین المللی یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی در باره تشدید رقابت ها و در واقع ایجاد انگیزه های جدید برای گسترش تسلیحات هسته ای بازتاب روندهایی است که با توجه به رویدادها و درگیری های منطقه ای و بین المللی موجب تلاش های جدید برای توسعه هر چه بیشتر زرادخانه های اتمی شده است. در این میان کشورهای اروپایی بیشتری خواستار افزایش بازدارندگی خود در برابر روسیه هستند که تسلیحات اتمی یکی از ابزارهای آن به شمار می‌آید.
گروسی در مصاحبه با روزنامه فایننشال تایمز تصریح کرد: من فکر نمی‌کنم که در دهه ۱۹۹۰ از کشورهای مهم می‌شنیدید که بگویند «خب، چرا ما هم سلاح هسته‌ای نداریم؟» اما اکنون این کشورها در مورد آن بحث علنی دارند که قبلاً چنین نبود. آنها آشکارا این سخن را بیان کرده و به رسانه ها می‌گویند. سران کشورها به امکان بازنگری در کل این موضوع اشاره می‌کنند.هر چند جنگ روسیه و اوکراین موجب افزایش تمایل برای در اختیار داشتن تسلیحات هسته‌ای شده اما گروسی تاکید کرد چندین عامل دیگر در افزایش علاقه به توسعه سلاح‌های اتمی در میان برخی کشورها نقش دارد. از دیدگاه او همه این تنش‌ها به‌علاوه احتمال تضعیف اتحادها و اجبار کشورها برای دفاع از خود در این زمینه نقش آفرینی می کنند. وی بدون نام بردن از کشوری خاص افزود: اینجاست که عامل تسلیحات هسته‌ای و تمایل به آن به شکلی غیرمنتظره بازمی‌گردد.
پیش از این در باره گسترش تسلیحات هسته ای بارها از سوی سازمان ملل هشدار های جدی داده شده است. از جمله «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد در اواخر سپتامبر 2023 در باره ورود جهان به یک مسابقه تسلیحات هسته‌ای جدید و گسترش سایه «نابودی» بر سر جهان هشدار داد.او در آخرین روز نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل گفت که مسابقه تسلیحاتی جدید نگران‌کننده‌ای در راه است و تعداد سلاح‌های هسته‌ای ممکن است برای اولین بار در دهه‌های گذشته، افزایش یابد. گوترش با «دیوانگی» توصیف کردن مسابقه تسلیحات هسته‌ای جدید در جهان گفت که هرگونه استفاده از سلاح هسته‌ای، در هر زمان و مکان و در هر زمینه‌ای، فاجعه‌ای انسانی را به دنبال خواهد داشت و ما باید مسیر خود را تغییر دهیم. دبیر کل سازمان ملل متحد با اشاره به اینکه جهان مدت زیادی زیر سایه سلاح‌های هسته‌ای سپری کرده است، از کشورهای جهان خواست که «بیایید از لبه پرتگاه فاجعه عقب‌نشینی کنیم.»
افزایش زرداخانه های هسته ای در جهان و رقابت فزاینده بر سر توسعه هر چه ببیشتر تسلیحات اتمی و استفاده از آنها، امنیت جهانی را در معرض مخاطره جدی قرار داده است. هشدار هسته ای دبیر کل سازمان ملل با توجه به رویارویی بی سابقه روسیه و آمریکا در پی جنگ اوکراین و قدرت نمایی هسته ای مسکو برای نشان دادن عزمش در زمینه مقابله با تهدیدات غرب به سرکردگی آمریکا معنا پیدا می کند. ضمن اینکه کشورهای اروپایی عضو ناتو نیز اکنون پیش از پیش خواهان قرار گرفتن در زیر چتر اتمی آمریکا هستند. در واقع پس از وقوع جنگ اوکراین، جهان برای اولین بار در دوره پسا جنگ سرد با کابوس جنگ هسته ای مواجه شده است. روسیه بارها در باره وقوع فاجعه هسته ای به دلیل رویکرد جنگ افروزانه غرب به ویژه ناتو به سرکردگی آمریکا در جریان جنگ اوکراین هشدار داده است. «نیکلاس میلر» استادیار کالج دارتموث که در مورد اشاعه هسته‌ای مطالعه می‌کند، می گوید: افزایش خطرات گسترش تسلیحات هسته‌ای ناشی از «محیطی است که رقابت ژئوپلیتیکی شدیدتری بین قدرتهای بزرگ در آن وجود دارد.»
پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) که از سال ۱۹۷۰ اجرایی شده، در بین توافقات کنترل تسلیحاتی موجود در جهان بیشترین امضاکننده را دارد و بالغ بر ۱۹۱ کشور به آن پیوسته‌اند. از زمان اجرایی شدن پیمان ان پی تی، مساله خلع سلاح هسته ای و تلاش برای امحای این تسلیحات مرگبار در دستور سازمان ملل قرار داشته است. با این حال این پیمان مورد بی توجهی زیادی بویژه از سوی دارندگان زرادخانه های هسته ای قرار گرفته است. در واقع یکی از چالش های اجرای پیمان «ان پی تی» پایبند نبودن کشورهای دارای سلاح هسته ای به محتوای اصلی و روح این پیمان است. به رغم وجود این پیمان با هدف کاهش و در نهایت امحای این گونه تسلیحات مخرب که استفاده از آنها تاثیرات غیر قابل جبرانی بر جوامع انسانی و نیز محیط زیست بر جای می گذارد، اما قدرت های هسته ای بدون توجه به مخاطرات این امر به توسعه این تسلیحات کشتار جمعی می پردازند.
ضمن اینکه افزایش تنش ها بین این قدرتها همانند تقابل هسته ای بین روسیه و ناتو پس از جنگ اوکراین، موجب افزایش احتمال کاربرد تسلیحات اتمی در منازعات احتمالی بین آنها شده است. با این حال مسکو بر لزوم پرهیز از جنگ هسته ای تاکید کرده است. ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه پیش از این در نامه ای به شرکت کنندگان در کنفرانس بازبینی پیمان ان پی تی هشدار داد : جنگ هسته‌ای هیچ برنده‌ای وجود ندارد و چنین درگیری هرگز نباید آغاز شود.
در واقع جهان بیش از هفتاد ونه سال است که با کابوس جنگ هسته ای سر می کند. قدرت های بزرگ هسته ای هم چنان در حال مدرن سازی زرادخانه هسته ای خود هستند. پنج کشوری که به عنوان کشورهای هسته‌ای به رسمیت شناخته شده‌اند یعنی آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا و نیز کشورهایی که در چند دهه اخیر به انحاء مختلف ،به باشگاه کشورهای هسته ای پیوسته اند، در حال ساخت، استقرار و به روزرسانی تسلیحات و سیستم‌های پرتاب کننده هسته‌ای هستند. در این راستا گوترش با انتقاد از قدرتهای هسته‌ای تاکید کرده که آنها زرادخانه‌های خود را سریع‌تر، دقیق‌تر و شناسایی آنها را دشوارتر کرده‌اند و از سوی دیگر ساختاری که برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و پیشبرد خلع سلاح هسته‌ای در گذشته استقرار یافته بود، امروزه ناکارآمد است.
در این میان آمریکا از دوره زمامداری دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق این کشور گوی سبقت را از دیگر قدرتهای هسته ای ربوده و درچارچوب دکترین هسته ای جدید خود، اقدامات گسترده و بسیار پر هزینه ای را برای نوسازی و تجهیز زرادخانه هسته ای آمریکا برداشته است.این روند در دوره زمامداری جو بایدن رئیس کنونی آمریکا نیز ادامه یافته است. دیگر کشورهای هسته ای نیز طرح های بلند پروازانه ای در زمینه گسترش زرداخانه هسته ای خود در دست اجرا دارند و همین مساله سایه تهدید هسته ای جدیدی را بر سر جامعه جهانی افکنده است.
نویسنده: سید رضا میرطاهر
