شواهد علمی نشان می‌دهد که مواد مغذی پسته می‌تواند تأثیرات مثبتی روی سلامتی داشته باشند.
براساس برخی مستندات تاریخی، محدوده ای در قلمرو شمال شرقی ایران مبداء اولیه درختان خودروی پسته بوده و پرورش درختان پسته در عصر پارتها یا اوایل دوره ساسانیان در نواحی غربی خراسان (واقع در شمال شرق ایران) انجام شده است. نام درخت پسته در پارس قدیم پیستاکا و در پارسی میانه (پهلوی) پیستاک بوده و در زمان حاضر نیز پسته تلفظ می‌شود.
درخت پسته عمر بسیار طولانی دارد و می‌تواند تا 300 سال عمر کند. درختان پسته کاشته شده، از حدود سال هفتم تا دهم پس از کاشت به محصول دهی قابل توجه و در سال بیستم به بالاترین میزان محصول دهی می‌رسند. درخت پسته می‌تواند تا 10 متر رشد کند و به‌طور میانگین 50 کیلوگرم محصول در یک دوره دو ساله تولید کند. پسته گیاهی بیابانی و مقاوم است و می‌تواند خاک‌های با شوری بالا و دماهای بین 10- درجه در زمستان و 48+ درجه سانتی گراد در تابستان را تحمل کند.
پسته، دانه (میوه) درخت پسته است. میوه پسته بطورمتوسط به بزرگی یک زیتون است و دارای پوست سخت با مغز سبز رنگ و لذیذ و مقوی و روغن دار هست که به صورت خام یا بو داده مصرف می‌شود. پسته آجیلی محبوب و خوشمزه است که ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و همین موضوع باعث شده تا در میان خشکبار از محبوبیت خاص و بالایی بر خوردار باشد. این محصول پر بازده و سود آور در بیشتر مناطق ایران که از آب و هوایی مناسب برای کشت و کار برخوردار است، تولید می‌شود.
ایران، آمریکا، ترکیه، چین، سوریه، یونان، ایتالیا، افغانستان، تونس و اسپانیا، ده کشور اول تولید پسته در جهان هستند. با توجه به اینکه کشور آمریکا مصرف داخلی بالایی دارد، ایران به عنوان بزرگترین صادر کننده پسته محسوب می‌شود.
پسته اواخر دهه 1970 از ایران به کالیفرنیا منتقل شد. ایران و ایالات متحده بخش عمده ای از بازار پسته جهان را در اختیار دارند. گفتنی است باتوجه به طعم بسیار مطبوع، رنگ و شکل ظاهری پسته های ایرانی، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، امریکا، کشورهای جنوب شرقی آسیا، خلیج فارس، آسیای مرکزی، ژاپن و روسیه مهمترین خریداران پسته ایران هستند.
سطح زیر کشت پسته ایران در مجموع 380 هزار هکتار است و استان کرمان با 83 درصد سطح زیر کشت پسته، مقام اول و یزد و خراسان به ترتیب مقام‌های دوم و سوم را به لحاظ سطح زیر کشت پسته دارا هستند.
میزان تولید پسته در ایران سالانه حدود 575 هزار تُن است و تنها 10 درصد از این محصول مصرف داخلی دارد و 90 درصد دیگر صادراتی است. به‌طور سنتی در ایران حدود 90 گونه از پسته شناخته شده است، که تعدادی از آنها به صورت گسترده و تجاری و برخی به صورت پراکنده و محدود کشت می‌شوند.
مهمترین ارقام تجاری پسته ایران، شامل پسته اکبری، پسته خنجری، پسته کله قوچی، پسته احمدآقایی و پسته فندقی یا اوحدی است. شهرستان های مختلف خراسان، دامغان، رفسنجان، کرمان، قزوین، اصفهان، قم و یزد، مراکز اصلی تولید پسته در ایران به‌شمار می‌آیند.
از نظر ارزش غذایی پسته حاوی مواد مغذی همچون کربوهیدرات‌ها، پروتئین ها، چربی‌ها، فیبر غذایی، فسفر، پتاسیم، تیامین، ویتامینB6، بتا کاروتن، لوتئین، زگزانتین، کلسیم، آهن، منیزیم، روی، مس، منگنز، ویتامین C، ریبوفلاوین، نیاسین، فولات، ویتامین E، ویتامین A و ویتامین K است.
تمامی این مواد مغذی باعث شده اند پسته یک ماده عالی برای سلامت انسان باشد. بعضی محققان عقیده دارند که پروتئین پسته به اندازه‌ای است که می‌توان آن را به عنوان جایگزینی برای گوشت و حبوبات دانست.
علاوه بر اینها وجود کلسیم و آهن در پسته سبب شده که این نوع خشکبار نقش بسیار مهمی در استحکام‌بخشیدن به استخوان‌ها و دندان‌ها و همچنین درمان بیماری‌هایی نظیر کم‌خونی‌های ناشی از فقرآهن داشته باشد.
پسته یک منبع غنی از اسید آمینه می باشد، که مانع از تشدید عروق و تشکیل لخته های خون می شود. پسته یک منبع غنی از ویتامینE است که آنتی اکسیدان در چربی را دارا می باشد و در حفظ پوست سالم نقش اساسی دارد. همچنین می تواند از پوست در مقابل آسیب های خورشید محافظت کند و احتمال ابتلا به سرطان پوست را کاهش می دهد. پسته یک منبع عالی از فیبر رژیمی می باشد که در عملکرد سیستم گوارش تاثیر مثبت دارد.
پسته حاوی اسیدهای چرب اشباع نشده است که می توانند در کاهش سطح کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب در خون کمک کنند. همچنین پسته، حاوی مقادیر بالایی از ویتامین B6 است که به ساخت اسید آمینه ضروری کمک می کند، که برای ضربان قلب و عروق بسیار مفید است. به همین خاطر این آجیل نقش بسیار مهمی در حفظ سیستم عصبی بدن ایفا می کند.
مصرف پسته به‌عنوان میان‌وعده می‌تواند به کاهش وزن و همین‌طور حفظ وزن مناسب کمک کند. همچنین به دلیل چربی‌های خوب، فیبر و پروتئین می‌تواند کمک کند تا گرسنگی بین وعده‌های غذایی را از بین برود. اسنک حاوی پسته می‌تواند به خاطر احساس سیری که ایحاد می‌کند، کمک کند تا وعده بعدی غذا را شروع نکنید.
روغن پسته یک مرطوب کننده مطلوب بوده و به سرعت جذب می شود و حالت چسبندگی ایجاد نمی کند و برای ماساژ صورت و بدن گزینه مناسبی است. اسیدهای چرب امگا 6 آن اثر زخم های ناشی از اعمال جراحی را از بین برده و از چین و چروک دور چشم و صورت جلوگیری کرده و از همه مهم تر موها را شفاف می کند. مصرف خوراکی این روغن نیز جنبه درمانی داشته و فسفر آن هوش و حافظه را افزایش و اسید فولیک آن به رشد و تکامل سیستم عصبی جنین کمک می کند.
پوست سبز پسته تازه نیز خواص متفاوتی داراست. در برخی منابع آن را درمان مناسبی برای رفع بوی بد دهان ذکر می کنند و جویدن آن را برای التیام زخم های داخل دهان مناسب دانسته و برای استحکام لثه ها، مالیدن آن را بر روی لثه سودمند ذکر می کنند.
جزییات تغذیه ای که به آن اشاره کردیم نشان می‌دهد که پسته تنها یک آجیل مغذی نیست بلکه غذایی است که می‌توان در طول روز از آن استفاده کرد. به عبارت دیگر پسته خود یک غذای کامل محسوب می‌شود. با توجه به فراوانی پسته درایران، این میوه از مرحله تازه آن تا مراحل خشک شده آن تحت شرایط مکانیزه و بهداشتی در دسترس مردم قرار دارد، لذا به صورت‌های مختلف در فرهنگ غذایی ایرانیان مصرف می‌شود.
یکی از عمده ترین اشکال مصرف پسته بصورت خشکبار همراه با سایر خشکبار نظیر مغز گردو، بادام و فندق است که تحت عنوان آجیل مصرف می‌شود. پسته معمولا یک آجیل فصلی محسوب نمی‌شود و در همه مواقع سال در دسترس افراد قرار دارد. پوسته ای که بر روی آجیل‌ها قرار دارد معمولا در برابر آسیب‌های فیزیکی و موارد مختلف از آجیل محافظت می‌کند.
ایده آل ترین روش این است که پسته به صورت طبیعی مصرف شود و تا حد امکان از مصرف پسته فرآوری شده خودداری گردد. بهترین روش برای نگهداری از آجیل مغز شده، نگهداری درون فریزر است تا از رشد قارچ آفلاتوکسین بر سطح دانه‌ها و مغزها پیشگیری شود. چون مصرف این قارچ سرطان زاست یکی از روش‌های معمول نگهداری پسته، خشک کردن آن است.
با توجه به خواص فراوان پسته بهتر است در سبد غذایی خانوارها قرار بگیرد. می توانید از پسته به عنوان یک میان وعده، در سالاد، همراه با ماهی و یا همراه با صبحانه خود استفاده کنید و یا روی دسر بپاشید. شما می‌توانید پسته را به صورت ساده و یا مخلوط با مواد دیگر در دستور غذای مورد علاقه خود قرار دهید. همچنین پسته را در ماست یخ زده، غلات و بلغور جو دو سر بخورید، تا یک صبحانه سالم داشته باشید.
پسته نه تنها در دو نوع خام و بو داده از جمله اجزای مهم آجیل‌های شور و شیرین است، بلکه نوع تازه آن نیز، که در اواخر تابستان و اوایل پاییز به بازار می‌آید، طرفداران بسیاری دارد. پسته همچنین بصورت پودر یا خلال پسته جهت تهیه بسیاری از شیرینی ها و تزئین آنها به کار می‌رود.
علاوه برآن پسته در طبخ برخی ازغذاهای ایرانی نظیر شیرین‌پلو، مرصع پلو، هویج پلو و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ضمن از پوست نرم و تازه آن نیز مربایی خوشمزه درست می‌کنند که برای تقویت معده مفید است.
برای تهیه مربای مذکور پوست سبز و ضخیمی که درخارج پسته تازه قرار دارد همراه با شکر با حرارت ملایم پخته می‌شود. در مواردی نیز پسته کاملا نارس قبل از آنکه پوسته ضخیم آن شکل بگیرد جهت پخت مربا مورد استفاده قرار می گیرد.
117
