فقرزدایی طی چهل سال گذشته در ابعاد، نظری، نهادی و عملیاتی پیگیری شد. بعد نظری محرومیت زدایی یکی از حوزه هایی بود که هم توسط حضرت امام خمینی (ره)، هم در قانون اساسی و هم توسط مقام معظم رهبری مطرح و به عنوان اساس عدالت اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران پیگیری شد.
یکی از دغدغه های جدی امام خمینی (ره) شعار حمایت از پابرهنگان بود. امام خمینی (ره) در این خصوص فرمودند: "مسئولین محترم کشور ایران علی رغم محاصره های شدید اقتصادی و کمبود درآمدها، تمامی کوشش و تلاش خود را صرف فقرزدایی جامعه کرده اند و همه آرمان و آرزوی ملت و دولت و مسئولین کشور ما است که روزی فقر و تهیدستی از جامعه ما رخت بر بندد و مردم عزیز و صبور و غیرتمند کشور از رفاه در زندگی مادی و معنوی برخوردار باشند."
در اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز آمده است: "برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت های پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند."
در همین حال، حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز درباره محرومیت زدایی در جمهوری اسلامی ایران فرمودند:
"نظام اسلامی آمد و آن برنامه و نقشه غلطی را که در این مملکت بود که هیچ حقی برای روستا و روستانشین و شهرهای دوردست و طبقات محروم قائل نبودند، تغییر داد و بیشترین اهتمام را روی این چیزها گذاشت. امروز بیشترین اهتمام دولت خدمتگزار ما برای نقاط محروم است. در طول دوران انقلاب، همیشه دولتها این طور بودند ... و کارهای فراوان و خدمات عظیمی هم انجام گرفته است. اینها به برکت همین عنصر عدالت اجتماعی در خط امام است."
نهادسازی با هدف محرومیت زدایی
علاوه بر اینکه محرومیت زدایی در بعد نظری طی چهل سال گذشته مطرح شد، در بعد عملی نیز این هدف با ایجاد نهادهایی پیگیری شد که تشکیل کمیته امداد امام خمینی (ره) و جهاد سازندگی از جمله این نهادها است.
نمونه ای از فقرزدایی، تشکیل کمیته امداد خمینی (ره) پس از انقلاب اسلامی در مارس 1979 یعنی کمتر از یک ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است.
هدف اصلی کمیته امداد امام (ره) اشتغال زایی برای محرومان و رفع مشکلات اساسی آنها است. همچنین ارتقای آموزش های علمی، فرهنگی و اجتماعی افراد تحت پوشش و ایجاد تسهیلات در امر ازدواج و تحکیم خانواده، از جمله فعالیت های کمیته امداد امام است.
تلاش مسئولان کمیته امداد (ره) بیشتر متمرکز بر افراد روستایی و عشایر است.
طرح شهید رجایی از جمله طرح های موفق این کمیته است که به منظور کمک به افراد سالمند، پی ریزی شده است. کمیته امداد (ره) با در اختیار گذاشتن سرمایه اولیه به صورت وام یا سایر کمک های مالی به افراد بی بضاعت یا بیکار، زمینه اشتغال آنها را فراهم می کند و نیروی کار مثبت آنها را در کارگاه های تولیدی نظیر صنایع دستی، دامداری و کشاورزی به کار می گیرد.
«پرویز فتاح»، رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره) از افزایش 14/5 درصدی پرداخت مستمری بگیران و تخصیص اعتبارات یک هزار و400 میلیارد تومانی برای اشتغال مدد جویان در سال 97 خبر داد.
جهاد سازندگی یکی دیگر از نهادهایی است که به خصوص در حوزه زیرساختی به فرمان حضرت امام خمینی (ره) در تاریخ ژوئن 1979 تأسیس شده است.
جهاد سازندگی تاکنون خدمات شایانی در زمینه های مختلف از جمله راه سازی و کشاورزی را در مسیر محرومیت زدایی انجام داده است. از این رو، در شاخه های مختلف خدماتی انجام داد که کمتر در کشور ایران و منطقه خاورمیانه دیده شده بود، تجربه ای که پیش از خود، نمونه تاریخی نداشت.
به طور کلی، طی 4 دهه از حیات انقلاب اسلامی، میزان فقر در ایران روند نزولی محسوسی داشته است. در همین راستا، سازمان بهداشت جهانی در گزارشی در مورد ایران نوشته است:
"در دو دهه گذشته با کمک نظام یارانه ای، میزان فقر به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است."
افزایش زیر ساختهای خدماتی
یکی دیگر از خدماتی که جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته انجام داد، توسعه زیرساخت های خدماتی از جمله توسعه راهها، گازرسانی، برق رسانی و آب رسانی است.
در بخش راه سازی و حمل و نقل تا سال 1357 حدود 4/565 کیلومتر خطوط ریلی در ایران ساخته شد، اما اکنون ایران نزدیک به 10 هزار کیلومتر خطوط ریلی دارد و این عدد بر اساس سند چشم اندازی باید به حدود 20 هزار کیلومتر برسد.
به عبارتی متوسط سالانه احداث راه آهن در ایران قبل از انقلاب 80 کیلومتر بوده و این عدد بعد از انقلاب به 168 کیلومتر افزایش یافته است.
افزایش راه های اصلی و فرعی کشور از 39 هزار کیلومتر به بیش از 20 هزار کیلومتر، ساخت اولین مترو کشور در تهران و توسعه و تعمیم آن به سایر شهرهای بزرگ، افزایش فرودگاهها از 22 فرودگاه به حدود 100 فرودگاه، افزایش تعداد بنادر و ارتقاء ظرفیت آنها از 10 میلیون تن به بیش از 125 میلیون تن، ساخت و توسعه پایانه های مسافربری و باربری در اکثر شهرها، توسعه ناوگان دریایی از 2 هزار و217 تن ظرفیت در سال 57 به17 هزار و876 تن در سال 81 و در اختیار داشتن بزرگترین ناوگان دریایی منطقه دستاوردهای دیگری است که در عرصه حمل و نقل رخ داده است.
در زمینه گازرسانی تا قبل از انقلاب اسلامی، فقط پنج شهر از لوله کشی گاز بهره مند بودند که این شهرها نیز عمدتاً در مسیر خط لوله سراسری قرار داشتند، حال آن که تنها در فاصله سال های 1357 تا 1379 به اندازه 62 برابر کل دوران گذشته، انشعاب گاز طبیعی نصب شد.
هم اکنون، نه تنها بیشتر مناطق شهری کشور از این نعمت بهره مندند، بلکه مناطق روستایی از این موهبت خدادادی استفاده می کنند. تعداد مشترکین استفاده از گاز طبیعی نیز از 51 هزار خانواده در سال 1357 به حدود 15 میلیون خانواده یعنی 263 برابر رسیده است.
طول شبکه آب کشور در سال 1357 به میزان 24/5 هزار کیلومتر بود، اما در سال 1394 در کل کشور 450 هزار کیلومتر شبکه آب رسانی شهری و روستایی وجود داشته است.
تعداد شهرهای تحت پوشش آب شهری از 15 شهر به یک هزار و113 شهر و از 12 هزار روستا به حدود 33 هزار 500 روستا افزایش یافته است.
تعداد مشترکین برق نیز از سه میلیون و 399 هزار مشترک در سال 57 به بیش از 30 میلیون مشترک رسیده و از 4 هزار و 367 روستای برخوردار از برق به بیش از 58 هزار روستا افزایش یافته است.
به عبارت دیگر، بیش از 99 درصد روستاهای کشور از برق برخوردار شده و ایران به صادر کننده برق تبدیل شده است.
نویسنده: سید رضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
133/118
