در واقع با توجه به سرعت تأمین و در دسترس بودن پشتیبانی آتش و میزان ایمنی در برابر ضربه متقابل دشمن، توپخانه دارای مزیت هایی نسبت به هواگردهایی چون هواپیما و بالگرد بوده و بسیار بیشتر در دسترس فرماندهان است.
در مواردی که نیاز به تعداد کمی شلیک وجود دارد نیز استفاده از توپخانه بسیار بهتر از هواگردها است.اکثر توپ های فعلی با القای دستی مختصات به قبضه توپ، هدفگیری نموده و شلیک می کنند.
این روش بطور معمول زمانبر بوده و برای حصول نتیجه بهتر بیش از یک نفر ممکن است درگیر شود و در آخر نیز شاید تمامی شلیک ها دارای درصدی خطا باشند.
گلوله های هدایت شونده لیزری
برای حال مشکلات مربوط به دقت درهدف گیری اکنون گلوله های هدایت شونده توسعه یافته اند که ضمن برخورداری از سامانه هدفگیری مانند لیزری یا حرارتی دارای سطوح آیرودینامیکی برای تولید نیرو و در نتیجه کنترل و تغییر وضعیت گلوله و رساندن خطای آن به حد صفر هستند.
فرایند هدفگیری پرتابه های لیزری بدین صورت است که از یک وسیله هوایی یا زمینی که می تواند توسط نفر و یا از راه دور کنترل شود، پرتو لیزر به طور دقیق روی هدف تابانیده شده و بازگشت آن از روی جسم به شکل یک قیف یا مخروط (سه بعدی) رو به سمت آسمان شکل می گیرد که البته با چشم قابل رؤیت نیست.
پرتابه مجهز به حساسه و آشکارساز پرتو لیزر بوده و پس از شلیک و عبور از قوس صعودی پرواز خود و سرازیر شدن به سمت زمین با آشکارسازی پرتو لیزر، آشیانه یابی، تعیین زاویه و اعمال فرمان کنترلی از سوی سامانه هدایت و کنترل موجود در گلوله خود را به داخل قیف کشانیده و با خطایی بسیار کمتر از یک متر به مرکز قیف که روی هدف است اصابت می کند.
با این روش زمان هدفگیری به طور چشمگیری کاهش می یابد. البته پرتو لیزر به نحوی کدگذاری می شود تا بین پرتابه و نشانگذار منحصر به فرد بوده و امکان اختلال و فریب به کمترین حد ممکن برسد. به طور ذاتی نیز تسلیحات هدایت لیزری در برابر جنگ الکترونیک مصون هستند هر چند محدودیت هایی نیز در مواجهه با شرایط جوی بد دارند.
البته برای پیشگیری از اجرای اقدامات ضد نشانه گذاری لیزری توسط دشمن، بایستی در مدت زمان کوتاه و پس از ورود پرتابه به قوس نزولی عمل نشانه گذاری اجرا گردد تا فرصت واکنش از دشمن گرفته شود.
انواع اپتیکی و حرارتی نیز با دریافت تصویر هدف، فرایند هدفگیری را به انجام رسانیده و با خطای بسیار کمی به هدف اصابت می کنند.
بدین ترتیب با شلیک گلوله، هدف به طور صددرصد منهدم می شود در حالی که نیاز به هدفگیری کاملاً دقیق توسط خود قبضه وجود نداشته و از این بابت سرعت فرایند شلیک بیشتر می شود.
با این روش برای هر هدف چه ثابت باشد و چه متحرک یک گلوله مصرف می شود و هر آتشبار توپخانه می تواند به طور پیاپی و با دقت بی نظیر به انهدام تعداد زیادی هدف در زمان کوتاهی بپردازد که نتیجه آن افزایش قدرت پشتیبانی از نیروها است.
هرچند در رده تسلیحات سطح به سطح، موشک ها نیز ساخته شده و به کار می روند اما قیمت گلوله های توپ در قیاس با آنها بسیار کمتر است.
از این رو با ساخت گلوله های هدایت شونده و صرف هزینه نچندان زیاد سلاحی با دقت موشک ها بدست می آید و بسیاری از اهداف که مصرف کردن موشک برای انهدام آنها به صرفه نیست را می توان با استفاده از گلوله های هدایت شونده نابود نمود.
استفاده از مهمات هدایت شونده و هوشمند چه از نوع توپخانه ای، راکتی یا خمپاره اندازها نقشی استثنایی در افزایش بهره وری نیروهای رزمی ایران به خصوص در نبرد نامتقارن و مواجه با دشمن پرتعداد خواهد داشت.
کاهش زمان و هزینه برای انهدام واحدهای دشمن، امکان درگیر شدن هر آتشبار با تعداد زیادی هدف و نیاز به تعداد کمتری آتشبار برای پوشش مؤثر هر منطقه و در نتیجه امکان گسترش بیشتر خطوط پدافندی از جمله مزایای بکارگیری چنین مهماتی است که به مدد تلاش های خستگی ناپذیر متخصصان داخلی ممکن شده است.
مشخصات بصیر
در ایران هم با توجه به نیاز به چنین مهمات هدایت شونده ای گلوله های بصیر طراحی و ساخته شده اند که در سال 1390 رونمایی شد. گلوله بصیر یک گلوله هوشمند با هدایت نیمه فعال لیزری با برد حدود 20 کیلومتر است که توانایی شلیک با قبضه و توپ‌های با کالیبر 155 میلیمتری را دارد و در حال حاضر توپخانه‌های سپاه و ارتش دارای قبضه‌ها و توپ‌های خودکششی متناسب با شلیک این گلوله از جمله ام 109 است.
بصیر، گلوله ای با طول تقریبی کمتر از 1.3 متر و کالیبر 155 میلیمتر است. این پرتابه از یک بدنه استوانه ای در عقب و یک بخش مخروطی در قسمت جلو تشکیل شده است که در انتهای این بخش، قسمت حسگر لیزری قرار گرفته است.
در انتهای بدنه، سطوح پایدار کننده قرار گرفته اند که مشابه طرح های مورد استفاده در راکت های آرش و فجر و موشک ضد تانک صاعقه است.
بر خلاف اکثر مدل های اکسکالیبر آمریکایی و همچنین کراسنوپل روسی که تیغه (فین)های پایدارکننده به شکل مسطح بوده و از داخل بدنه خارج می شوند، در بصیر از تیغه های محدب که به دور بدنه جمع می شوند و با انحنای آن تطابق دارند استفاده شده است.
در واقع با توجه به تسلط علمی و عملی متخصصان ایرانی به این نوع پایدار کننده ها استفاده از آنها حداقل برای کاهش زمان و هزینه طراحی و توسعه منطقی به نظر می رسد.
گلوله هدایت شونده بصیر از نوع کنترل با کانارد (پیش بال) یا همان تیغه های نصب شده در بخش جلویی و نزدیک به دماغه است که به صورت جمع شونده به داخل بدنه بوده و پس از شلیک باز می شوند.
این تیغه ها پس از باز شدن به نحوی قرار می گیرند که دارای زاویه به عقب برگشتگی (sweep back) در لبه حمله و فرار هستند.این خاصیت برای کاهش نیروی پسا در پرواز مافوق صوت مفید است. روش کنترل با پیش بال با توجه به نیاز به گشتاور کم برای تغییر زاویه تیغه و طول بازوی گشتاور تولیدی مناسب، دارای سرعت پاسخ بسیار بهتری در برابر فرامین ارسالی از کنترلر در قیاس با سطوح کنترلی دم هستند که برای یک پرتابه پرسرعت روش مناسبی است.
لازم به ذکر است، پرتابه های 155 میلیمتری به طور معمول طی شلیک در معرض شتاب 10هزار تا 15هزار برابر شتاب جاذبه زمین قرار می گیرند که تمامی اجزای ثابت و متحرک پرتابه باید تحمل نیروی عظیم وارده به خود را داشته باشند.
نحوه هدایت و اصابت بصیر
گلوله بصیر مهندسی از نوع هدایت لیزری است. مهمات هوشمندی که با هدایت لیزری کار می‌کنند به این صورت است که گلوله براساس مسیر لیزر بازگشتی، به سمت هدف هدایت می‌شود.
این گلوله‌ها دارای یک جستجوگر اپتیکی بر روی دماغه خود هستند که پس از دریافت لیزر و پردازش میزان انحراف گلوله با مسیر لیزر، مسیر خود را به سمت هدف اصلاح می‌کند.
گلوله پس از خروج از دهانه قبضه، ابتدا بخشی از مسیر خود را به صورت بالستیک طی می‌کند و در زمان و موقعیت از قبل تنظیم شده، جستجوگر آن فعال و پرتو لیزر بازگشتی را دریافت می‌کند و تا لحظه برخورد به هدف، همچنان لیزر را دریافت و پیوسته انحراف مسیر را با سیستم کنترلی خود شامل بالک‌ها و کاناردها جبران می‌کند.
برای شلیک این گلوله ابتدا تیم شناسایی به همراه تجهیزات لیزری (نشانه‌گذار لیزری) در نزدیکی هدف - تقریبا 2 تا 3 کیلومتری - و در موقعیت مناسب از لحاظ زاویه‌ای و ایمنی مستقر می‌شوند و در زمان مناسب و با هماهنگی با توپخانه، لیزر را به سمت هدف می‌تاباند.
توپخانه نیز با برقراری ارتباط رادیویی با تیم دیده بان مستقر در نزدیکی هدف، گلوله را شلیک می‌کند.
برای جلوگیری از اختلال (جمینگ) دشمن، نشانه‌گذار لیزری دارای کد مخصوص است که قبل از شلیک با کد گلوله هماهنگ می‌شود و پس از تنظیم صرفاً پرتوهایی را دنبال می‌کند که دارای فرکانس مشخص باشند.
گلوله بصیر را می‌توان علیه اهداف ساکن و متحرک و در روز و شب و در شرایط آب و هوایی مختلف به جز بارانی و مه‌آلود بکار گرفت. بصیر علیه اهداف زمینی مانند سنگرهای مستحکم، تانک‌ها و خودروهای نظامی زرهی و عادی، پل‌ها و جاده، مخازن سوخت و در محیط دریا و علیه شناورهای دشمن نیز قابل استفاده است.
کاهش زمان و هزینه برای انهدام واحدهای دشمن، امکان درگیر شدن هر آتشبار با تعداد زیادی هدف و نیاز به تعداد کمتری آتشبار برای پوشش مؤثر هر منطقه از جمله مزایای بکارگیری چنین مهماتی است.
عملیاتی شدن گلوله لیزری نقطه زن بصیر
بیست و نهمین رزمایش نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با عنوان بیت المقدس 29 در منطقه نصرآباد اصفهان همزمان با سوم خرداد و با رمز یا علی ابن ابیطالب (ع) در اواخر خرداد 1396 برگزار شد.
از مهمترین برنامه های این رزمایش عملیاتی کردن تجهیزات و سلاح‌های جدید صنعت دفاعی کشور و سازمان تحقیقات و خودکفایی نیروی زمینی ارتش بود.
امیر سرتیپ «نوذر نعمتی» جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش درخصوص این رزمایش و عملیاتی کردن سلاح‌های جدید گفت: "ما امروز گلوله توپ 155 میلیمتری لیزری هوشمند آزمایش کردیم که این گلوله توپ به صورت نقطه زن درآمده است."
با توجه به اشاره جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش به گلوله جدیدی که در رزمایش اخیر عملیاتی شده است، به نظر می‌آید منظور گلوله هوشمند بصیر محصول سازمان صنایع دفاع ایران است که در سال 1390 توسط سردار وحیدی وزیر وقت دفاع رونمایی و در سال‌های اخیر اصلاحات جدیدی بر روی آن جهت عملیاتی شدن، صورت گرفته است.
بصیر علاوه بر کاربرد علیه اهداف زمینی مانند سنگرهای مستحکم، تانک ها و خودروهای نظامی زرهی و عادی، پل ها و جاده، مخازن سوخت و... در محیط دریا و علیه شناورهای دشمن نیز قابل استفاده است.
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
117
