روحانی در جریان تبلیغات یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری شعار خود را «دولت تدبیر و امید» نامید. از این رو، سیاست خارجی دولت های یازدهم و دوازدهم نیز در محور تدبیر و امید پیگیری شد.
دولت تدبیر و امید اصول و راهبردهایی نظیر تعامل سازنده، دوری جستن از تنش و تنش زدایی، عقلانیت و تدبیر در عرصه سیاست خارجی، اعتمادسازی و بهبود چهره، تصویر و پرستیژ ایران در عرصه جهانی را به عنوان اصول اساسی سیاست خارجی مطرح کرد.
در واقع، سیاست خارجی دولت های یازدهم و دوازدهم به نوعی ادامه سیاست خارجی دولت های سازندگی و اصلاحات محسوب می شود.
حسن روحانی در کتاب خود تحت عنوان "امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای" در خصوص سیاست خارجی عنوان می کند:
"راهبرد کلان سیاست خارجی، تفاهم و اجماع در سطح ملی و همکاری در روابط خارجی بر اساس اصول سه گانه عزت، حکمت و مصلحت است. این اصول همواره مورد تائید و تأکید مقام معظم رهبری بوده است. راهبرد مزبور در راستای دستیابی به اهداف چشم انداز 20 ساله کشور، تقویت امنیت ملی، رفع تهدیدهای خارجی، خنثی سازی تبلیغات در خصوص ترویج ایران هراسی در جهان به ویژه در منطقه، ارتقای اعتبار و افزایش احترام و عزت ایران در سطح منطقه و جامعه بین المللی و جهان در حال گذار تعریف می شود.
در این راستا، سیاست خارجی سازوکاری برای تولید آثار مطلوب در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی است. از جمله آثار مطلوب، کاهش تنش و خصومت ها، ساختن و تقویت ائتلاف ها و اتحادیه ها، اعتمادسازی، به حداکثررسانی منافع مشترک و مدیریت مطلوب اختلاف های طبیعی است."
حسن روحانی همچنین تعامل سازنده در سیاست خارجی را این گونه تعریف می کند:
"تعامل سازنده یک ایده انتزاعی نیست که قابلیت پذیرش هر تفسیری را داشته باشد. تعامل سازنده به معنای رابطه دو یا چندجانبه سازنده است که منافع همه طرفها را مد نظر قرار می دهد. به عبارت دیگر، در حوزه سیاست خارجی، مفهوم تعامل سازنده بازی با حاصل جمع صفر نخواهد بود."
مذاکرات هسته ای، نمود عینی اعتمادسازی دولت تدبیر و امید
نمود عینی اصول سیاست خارجی دولت تدبیر و امید، مذاکرات هسته ای است. دولت یازدهم که پیشبرد برنامه های خود در حوزه های مختلف را در گرو حل مسئله هسته ای و به نتیجه رساندن مذاکرات هسته ای قرار داد، مسئولیت پیگیری پرونده هسته ای را از شورای عالی امنیت ملی به وزارت امور خارجه و شخص "محمد جواد ظریف" سپرد.
دولت یازدهم دیپلماسی برد - برد و رعایت احترام متقابل را برای مذاکرات هسته ای در نظر گرفت.
از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم تا 14 ژوئیه 2015 که مذاکرات هسته ای پایان یافت، 26 دور مذاکره میان ایران و گروه 1+5 برگزار شد.
از زمان امضای توافق ژنو در 24 نوامبر 2013 تا 14 ژوئیه 2015 تیم مذاکره کننده هسته ای جمهوری اسلامی ایران به مدت 119 روز در مذاکره با نمایندگان گروه 1+5 و گاهی اوقات نیز صرفاً در مذاکره با نمایندگان آمریکا بود.
این مذاکرات به صدور قطعنامه 2231 شورای امنیت در روز 20 ژوئیه 2015 و لغو شش قطعنامه تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران و همچنین اجرای برجام از روز 16 ژانویه 2016 منجر شد. با صدور قطعنامه 2231 رسماً جمهوری اسلامی ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج شد.
نکته مهم این است که تاکنون هیچ کشوری که تحت فصل هفتم منشور ملل متحد قرار گرفت، موفق نشده بود بدون جنگ از ذیل این فصل خارج شود و برای نخستین بار جمهوری اسلامی ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد بدون جنگ و صرفاً از طریق بکارگیری ابزار دیپلماسی خارج شد.
دشمنی عمیق و ریشه دار آمریکا با جمهوری اسلامی ایران
مذاکرات هسته ای اوج اعتمادسازی و تنش زدایی دولت جمهوری اسلامی با غرب بود، اما این مذاکرات بیش از هر موضوع دیگری اثبات کرد که دولت آمریکا نه تنها در صدد تنش زدایی و اعتمادسازی با جمهوری اسلامی ایران نیست، بلکه حتی از مذاکرات نیز برای ضربه زدن به امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران بهره می گیرد.
در دولت "باراک اوباما" رئیس جمهوری پیشین آمریکا، جمهوری اسلامی نتوانست از مزایای برجام بهره گیرد، زیرا در سیاست اعلامی و اعمالی دولت وقت آمریکا در خصوص اجرای برجام تناقض وجود داشت و اگرچه آمریکا اعلام می کرد که محدودیت مالی برای نقل و انتقال پول یا سرمایه گذاری در ایران از بین رفته است، اما در عمل به طور پنهانی نهادها و سرمایه گذاران را از تبادل مالی و سرمایه گذاری در ایران می ترساند.
از سوی دیگر، "دونالد ترامپ" رئیس جمهوری کنونی آمریکا بارها اعلام کرد که آمریکا را از برجام خارج می کند و با این اظهارنظر عملاً فضای روانی علیه جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرد و سرمایه گذاران را از سرمایه گذاری در ایران ترساند.
ترامپ در نهایت نیز آمریکا را روز 8 می 2018 از برجام خارج کرد و طی دو بازه زمانی 90 روزه و 180 روزه تحریم های گذشته را بار دیگر علیه جمهوری اسلامی بازگرداند و حتی تحریم های جدیدتری نیز وضع کرد.
این الگوی رفتاری دولت آمریکا ثابت کرد که دشمنی این کشور با ایران اسلامی به هیچ طریقی نه تنها حل نخواهد شد بلکه کاهش هم نخواهد یافت، زیرا آمریکا با استقلال سیاسی و هویت اسلامی ایران مشکل عمیق و ریشه ای دارد.
روابط دولت تدبیر و امید با اروپا
برجام را می توان مهم ترین دستاورد سیاست خارجی اتحادیه اروپا عنوان کرد. اتحادیه اروپا این توافق را در چارچوب پیشرفت در یکی از مهم ترین و حساس ترین پرونده های بین المللی می بیند که موفقیت سیاست خارجی مشترک این اتحادیه را نیز به دنبال داشته است.
برجام رسماً بایکوت مناسبات سطح بالای دیپلماتیک و همکاری های گسترده اقتصادی تجاری اروپا با ایران را تمام شده اعلام می کند. در این راستا نیز پارلمان اروپا در جلسه 26 اکتبر 2016 تصمیمات جدید درباره راهبرد اتحادیه اروپا در قبال ایران پس از اجرای توافق هسته ای را با 456 رأی موافق در مقابل 174 رأی مخالف تصویب کرد.
این قطعنامه از اتحادیه اروپا می خواهد تا روابط خود را با ایران از طریق رایزنی های جامع، سازنده، قطعی و بر مبنای همکاری از سر گیرد.
این قطعنامه در ادامه از توسعه تجارت با ایران حمایت می کند و از اتحادیه اروپا می خواهد با دیپلماسی فعال به کاهش تنش میان تهران و ریاض کمک کند.
در این قطعنامه همچنین تأکید شده است که توافق هسته ای ایران و گروه 5+1 دستاوردی مهم برای دیپلماسی چندجانبه و به ویژه دیپلماسی اروپا است. پارلمان اروپا همچنین از توسعه روابط تجاری اتحادیه اروپا با ایران حمایت می کند و بر این باور است که سطح این روابط باید به اندازه ای گسترش یابد که اتحادیه اروپا به بزرگ ترین شریک تجاری ایران تبدیل شود.
در همین حال، به دنبال اجرایی شدن برجام، سفر هیات های بلندپایه سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و تجاری از اروپا به تهران و بالعکس افزایش یافت.
سفر هیات بلندپایه اقتصادی - تجاری آلمان به ریاست "زیگمار گابریل" معاون وقت صدراعظم و وزیر اقتصاد این کشو به تهران، سفر "لوران فابیوس" وزیر خارجه وقت فرانسه به تهران، سفر "فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا به تهران، سفر هیات های ایتالیایی، اسپانیایی، یونانی، روسای جمهوری اتریش، فنلاند، بوسنی، کرواسی و ... به تهران پس از توافق وین بیانگر دوره ای جدید از روابط و همکاری ها بین ایران با کشورهای اروپایی بود.
می توان گفت اتحادیه اروپا از برندگان اصلی برجام بود، رقابت اروپایی ها بر سر حضور در بازار بزرگ ایران گویای این موضوع بود.
به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای و اجرای برجام نقش اتحادیه اروپا را در معادلات جهانی ارتقاء داده است. از این رو، اتحادیه اروپا در مقایسه با آمریکا انگیزه و علاقه بیشتری برای گسترش روابط با جمهوری اسلامی و همچنین بر حفظ برجام پس از خروج آمریکا تأکید دارد.
خروج آمریکا از برجام ضمن اینکه منافع اقتصادی اروپا را تحت تأثیر قرار داد، از اعتبار اروپا در نظام جهانی نیز کاسته است، زیرا اروپا تلاش زیادی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای انجام داد، اما آمریکا با خروج از این توافق عملاً آنرا در آستانه شکست کامل قرار داده است.
نویسنده: سیدرضی عمادی
تهیه شده در «گروه ایران» اداره کل خبر و تفسیر برون‌مرزی
116/117
