«فقط یک زمین»؛ به مناسبت روز جهانی محیط زیست

هر سال روز 5 ژوئن برابر 15 خرداد، در سراسر جهان با عنوان روز جهانی محیط زیست گرامی داشته می‌شود.

تاریخچه این روز به سال 1972 یعنی حدود 50 سال پیش بر می‌گردد. در آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP-United Nations Environment Programme)، شد که وظیفه هماهنگی فعالیت‌های زیست‌محیطی سازمان ملل و کمک به کشورهای در حال توسعه را در اجرای سیاست‌ها و اقدامات مربوط به محیط زیست بر عهده دارد.

از آن زمان تاکنون UNEP  هر سال در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌نماید. هدف UNEP از برگزاری چنین مراسمی نیز، بخشیدن چهره ای انسانی به مسایل زیست محیطی، توانمند سازی مردم برای تبدیل شدن به فعالانی در زمینه توسعه پایدار و متوازن، ترویج مشارکت با هدف اطمینان از برخورداری همه ملت ها از آینده‌ای امن‌ تر و سعادتمندانه‌ تر است.

در همین راستا هر سال یکی از مسایلی که شدیداً محیط زیست را تهدید می کند به عنوان موضوع این روز انتخاب می شود و امسال نیز شعار "فقط یک زمین" (Only One Earth) برای این روز انتخاب شده است. 

برخلاف روز زمین که بیشتر برای جلوگیری دولت‌ها و سازمان‌ها از ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی است، روز جهانی محیط زیست به مردم مربوط است.

این روز نمادی برای آگاهی بخشی در مورد اهمیت حفظ محیط زیست و بهانه‌ای برای آغاز تغییر در رفتارهای زیان آور همه مردم در محیط زیست است. هدف این روز آگاه کردن مردم در زمینه نگهداری و مراقبت از محیط زیست است.

همه ما می دانیم که در دنیای امروز ما، هر روز درختان بسیاری با قساوت، قلع و قمع می شوند و آب ها به هدر رفته و آلوده می شوند. جنگل های طبیعی ازمیان می روند، بسیاری از گونه های زیستی در حال انقراض هستند و صدها گونه به علت از دست دادن زیستگاه های خود، نابود شده اند و متأسفانه، آدمی بر خلاف دیگر موجودات، همواره تأثیر عمیقی در جهت نابودی و تهدید محیط زیست از خود بر جای گذاشته است، دراین زمینه کافیست که بدانیم که رکوردهای ثبت شده در وبسایت معتبر theworldcounts نشان می دهد که از سال 2011 تا 2015؛ سالانه 20 میلیون هکتار از درختان قطع شده اند.

از سال 2016 این آمار به سالانه 28 میلیون هکتار افزایش پیدا کرد. این رقم قطع درختان معادل با از دست دادن درختان در زمینی به مساحت یک زمین فوتبال در هر ثانیه است!. پس ضروری است که هر کدام از ما نسبت به موضوع حفظ محیط زیستمان بیشتر بیندیشیم.

محیط زیست موهبتی از سوی خداوند متعال می باشد که در اختیار ما قرار گرفته است تا از آن استفاده کنیم، در واقع تمامی محیط اطرافمان که در آن زندگی می کنیم محیط زیست ما محسوب می شود. این محیط شامل؛ خانه، محله، شهر، جنگل ها، مراتع، دشت ها، پارک ها و .. متعلق به همه بوده و وظیفه انسانی، اجتماعی و مذهبی هر انسانی است تا در حفاظت آن بکوشد.

در مکتب توحیدی اسلام، اخلاق محیط زیستی، اخلاقی خدامحورمی باشد؛ زیرا برگرفته ازجهان بینی توحیدی است که در آن، خدا محور جهان، خالق و نگهدارنده آن می باشد. بنابراین، مراقبت از محیط زیست، مراقبت از چیزهایی است که متعلق به خداوند است. با نگاهی به آیات و روایات و سیره اهل بیت(ع)  نیزروشن می گردد که هیچ مکتبی مانند اسلام به طبیعت و محیط زیست اهمیت نداده است.

از سوی دیگر، قرآن کریم در بسیاری از آیات، انسان ها را به مطالعه طبیعت و عناصر آن فراخوانده و بیان داشته است که همه چیز در جهان آفرینش بر پایه ی نظم و عدالت استوارمی باشد. همچنین بسیاری از سوره های قرآن کریم به نام یکی از عناصر طبیعت خوانده می شود.

قرآن کریم، در آموزه های خود انسان را از هر گونه فساد در زمین باز می دارد و می فرماید: "در زمین، پس از اصلاح آن فساد مکنید."(آیه 56 سوره اعراف)همچنین بر اساس آموزه های قرآنی، انسان در پیشگاه خداوند متعال در برابر موهبت هایی که در این دنیا به او داده شده است مسئول و پاسخ گو است.

یکی از این موهبت های الهی، محیط زیست و طبیعت پیرامون اوست که با حفاظت از آن در کنار بهره مندی صحیح از منابع، سلامت جامعه نیز حفظ می شود. پاسخ گویی انسان در برابر دادگاه عدل الهی، به خوبی در آیه 8 سوره تکاثر قابل مشاهده است که می فرماید: "سپس در همان روز(قیامت) از نعمت ها سوال خواهید شد". 

 همچنین در روایت های اسلامی، زمین، منبع خیر و برکت و همچون مادری مهربان دانسته شده که نگهداری سالم آن بر همگان الزم است. رسول گرامی اسلام (ص) می فرمایند: "از زمین محافظت کنید، چرا که زمین اصل و منشأ شماست". در جای دیگر نیز فرموده اند: "جز به هنگام ضرورت، درخت را قطع مکنید و آبیاری درخت همانند سیراب کردن مؤمن تشنه است." امام علی (ع) نیز در نهج البلاغه می فرمایند: "از خدا بترسید درباره بندگان و شهرهای او؛ چرا که در روز قیامت از همه چیز، حتی درباره اماکن و حیوانات سئوال خواهید شد."

در چارچوب چنین اندیشه ای انسان، در جایگاه اساسی ترین عنصر جهان هستی، رفتار خود را با عناصر دیگر این جهان به گونه ای سامان می دهد که هیچ گونه نگرانی درباره تضییع حقوق هم نوعان، تخریب محیط زیست و ناپایداری توسعه به همراه نخواهد داشت.  در این چارچوب، انسان در مرکز مثلثی تصویر می شود که در رأس بالای آن خداوند قرار دارد و در دو رأس دیگر جامعه انسانی و طبیعت هستند. در این مثلث، رابطه خداوند با جامعه انسانی و طبیعت، رابطه خالقیت، قیومیت و تدبیر است.

زمین تنها خانه ماست

تعالیم اسلامی گویای آنست که خداوند نعمت را در اختیار انسان قرار داده است تا شکرگزار باشد و از آن به نحو مطلوبی استفاده نماید. ولی اگر با بهره برداری خود، طبیعت و محیط زیست را آلوده و تخریب نماید، نسبت به نعمت بزرگ طبیعت کفر ورزیده و مستحق مجازات دنیوی و محرومیت از این نعمت و موهبت الهی می شود؛ موضوعی که به نظر می رسد بشر امروز با آن مواجه شده است.

نگاهی به مشکلات و بحران های محیط زیستی در سالیان اخیر، که از هر زمان دیگر بیشتر است نشان می دهد بشر امروزی در شرایطی قدم به هزاره سوم گذاشته است که با چالش های زیادی به ویژه در رابطه با مسائل محیط زیستی مواجه می باشدوهمین امر باعث شده تا حفاظت از محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایه‌ توسعه‌ پایدار شناخته شده است. همه ما باید بر این موضوع واقف و آگاه باشیم که  در حال حاضر «زمین تنها خانه‌‌ ماست».

رابطه‌ انسان و زمین در هیچ زمانی به این اندازه‌ تهدید آمیز نبوده است. همین موضوع باعث شده که امروزه دانشمندان، فعالان محیط‌ زیست، سازمان‌ها و بسیاری از چهره‌های تاثیرگذار پیوسته در حال ترویج فرهنگ حفظ محیط زیست و یافتن راهکارهایی برای مراقبت بیشتر از زمین باشند. و در این میان چالش بزرگی پیش روی همه‌ ماست و آن اینست که هر کدام از ما برای حفظ زمین و محیط‌ زیست آن چه می‌کنیم؟

امید است که انسان امروز با شناخت درست خویش از موقعیتش در جهان هستی و با بازگشت به تعالیم ادیان آسمانی و محور قرار دادن اخلاق محیط زیستی مبتنی بر خدامحوری و نه انسان محوری، بر این مشکلات کنونی فائق آید.

لیدا مکتبی