نیمه ماه مبارک سال سوم هجری بود و از ازدواج حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) یکسال می گذشت و قرار بود اولین فرزندشان متولد شود. شور و شوق خاصی در منزل ساده و نورانی آنان برپا بود. موعد زایمان نزدیک می شد و حضرت فاطمه (س) بیش از همیشه، جای خالی مادرش خدیجه کبری (س) را حس می کرد. بالاخره انتظار به پایان رسید و اولین نواده رسول خدا (ص) به دنیا آمد.
حضرت علی (ع) و فاطمه (س) خداوند را شکر کردند و منتظر آمدن رسول خدا (ص) شدند تا نام کودک را انتخاب کنند. رسول خدا (ص) آن نوزاد دلنشین را در آغوش گرفتند و نام او را از جبرئیل دریافت کردند و فرمودند خداوند نام این نوزاد را «حسن» نامید و در گوش امام حسن (ع) اذان گفتند.
امام حسن (ع) در هفت سال اول زندگی خود، محضر رسول خدا (ص) را درک کردند و سی سال دیگر تحت تربیت امام علی (ع) و یار و یاور پدر بودند. روایات بسیاری از عشق و محبت رسول خدا (ص) نسبت به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) از شیعه و سنی نقل شده است.
«انس بن مالک» می گوید: "از پیامبر اکرم (ص) پرسیدند کدامیک از اهل بیت خود را بیشتر دوست می داری؟ آن حضرت(ص) فرمودند: حسن(ع) و حسین(ع) را."
هرگاه رسول خدا (ص) آن نوگلان فاطمی را می دید آغوش خود را برایشان می گشود و حسن (ع) و حسین (ع) را به سینه می فشرد و آنان را می بویید و می بوسید و می گفت شما جوانان و سروران اهل بهشت هستید.
در روایات آمده است که حضرت محمد (ص) آخرین پیامبر الهی همواره سفارش حسن و حسین را به اصحاب خود می کردند تا عظمت وجودی آنان را یادآور شوند.
«ابو هریره» که از یاران معاویه و از دشمنان خاندان اهل بیت (ع) است در سخنی اعتراف می کند و می گوید: "رسول اکرم (ص) را دیدم که حسن (ع) و حسین (ع) را بر شانه های خویش نشانده بود و به سوی ما می آمد، وقتی به ما رسید فرمود: هر کس این دو فرزندم را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هر که با آنان دشمنی ورزد با من دشمنی نموده است." (منبع کتاب: الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج11، ص30)
غزالی از علمای اهل سنت نیز از پیامبر اکرم جمله مشهوری درباره امام حسن (ع) بیان می کند و می نویسد: "حضرت رسول اکرم (ص) با نظاره به جمال و کمال حسن بن علی فرمود: أشبهتَ خَلقی و خُلقی؛ تو از لحاظ آفرینش و خوی (صورت و سیرت) مانند من هستی."
بی تردید امام حسن مجتبی (ع) دومین امام شیعیان، از شخصیت های تاثیرگذار در تاریخ اسلام است که جایگاه خاص و ویژه ای نزد پروردگار دارد. ایشان یکی از مخاطبان آیه تطهیر است که می فرماید: "إِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً؛ همانا خداوند می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت بزداید و شما را پاکیزه و مطهّر گرداند." (احزاب، آیه 33)
امام حسن مجتبی (ع) همچنین از افرادی است که در جریان مباهله حضور داشت و آیه مباهله در شأن آنان نازل شد. در این آیه خداوند حسن و حسین (علیهما السلام) را فرزندان رسول خدا (ص) معرفی می کند و جایگاه بلند این دو امام بزرگوار را یادآور می شود.
امام حسن (ع) در خانه ای تربیت یافت که کلام خدا پیوسته سخن آغاز و انجام اهل آن خانه بود. در خانه ای که پدرش علی (ع) نخستین گرد آورنده قرآن و مادرش فاطمه بالاترین بانوی عالم و اهل خانواده بهترین عمل کنندگان به آیات قرآن بودند. امام حسن (ع) پای منبر رسول خدا (ص) می نشست و آیات قران را از زبان مبارک ایشان می شنید و می آموخت. از کودکی علوم قرآن را به نیکی می دانست و صوت زیبایی در تلاوت قران داشت.
تاریخ نویسان مهم ترین ویژگی‌های اخلاقی آن حضرت را «بخشنده ترین، بزرگمنش ترین، با سخاوت ترین، حلیم ترین، زاهدترین، راستگوترین، پارساترین، عابدترین، گرامی ترین، پرگذشت ترین و دارای گشاده ترین سینه در میان مردم» بیان کرده اند.
سیوطی می نویسد: "حسن بن علی (ع) دارای امتیازات اخلاقی و فضایل انسانی فراوانی بود؛ او شخصیتی بزرگوار، بردبار، باوقار، متین، سخی و بخشنده، و مورد ستایش مردم بود."
امام حسن (ع) با چنین شخصیت جذاب و پرابهتی اما همواره با زیردستان اعم از کنیزان و غلامان و افرادی که در موقعیت اجتماعی پایینی بودند مهربان بود و در سیره آن حضرت زیباترین کرامت‌های اخلاقی در مواجه با اقشار ضعیف جامعه به تصویر کشیده شده است.
در زمانه ای که بر غلامان و کنیزان بسیار سخت می گرفتند، خاندان رسول خدا (ص) زیباترین رفتارها را با آنان داشتند تا الگویی برای مسلنانان و پیروان خویش باشند.
می گویند روزی کنیزی شاخه گلی به امام حسن (ع) هدیه کرد و امام در مقابل به او فرمود: "تو در راه خدا آزاد هستی." وقتی امام حسن (ع) کنیز را در مقابل اعطای یک گل آزاد کرد اطرافیان لب به اعتراض گشودند و گفتند چرا به خاطر یک شاخه گل او را آزاد نمودید؟ امام حسن(ع) فرمودند: "خداوند متعال ما را چنین تربیت کرده است؛ آنجا که می فرماید:وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها (سوره نساء آیه 86) هرگاه به شما نیکی ای شد پاسخ آن را بهتر از آن بدهید. و نیکوتر از هدیه او، آزادی وی در راه خدا بود."
امام حسن (ع) نه تنها نسبت به افراد ضعیف جامعه نهایت مهربانی و کرامت را نشان میداد بلکه نسبت به کسانی که به ایشان جسارت می کردند بسیار صبور و دلسوز بود و با لطف و کرم خویش با آنان رفتار می کرد.
آنان که فقیرانِ فرهنگی و فریب خوردگانی بودند که تحت تاثیر حکومت معاویه، به امام حسن (ع) جسارت می کردند در مقابل هیچگاه سخنان تلافی جویانه از ایشان نشنیدند بلکه با لطف و مهربانی و رفع نیازهایشان توسط امام حسن (ع) مواجه می شدند.
با دیدن برخوردهای خاضعانه امام حیرت می کردند و در اندک زمانی از گفته های خویش خجالت زده شده و اظهار پیشمانی می کردند. همچون آن مرد شامی که پس از هتاکی بسیار با سکوت امام مواجه شد و درمقابل مورد لطف و محبت امام و مهمان‌نوازی آن حضرت قرار گرفت و از گفته های خویش بسیار پشیمان شد و از دوستداران و پیروان حقیقی خاندان اهل بیت (ع) گردید.
از امام حسن (ع) پرسیدند: بردباری چیست؟ آن حضرت پاسخ دادند: بردباری به معنای فرو بردن خشم و اختیار خودداشتن است.
بار دیگر پرسیدند: شرف و بزرگواری چیست؟ ایشان فرمودند: احسان به قبیله و فامیل و خانواده و تحمل خسارت و جرم آنها.
و باز پرسیدند: جوانمردی یعنی چه؟ امام حسن (ع) پاسخ دادند: جوانمردی عبارت است از حراست دین، عزت نفس، بانرمش برخورد نمودن، بررسی عملکرد خویش و پرداخت حقوق و دوستی نمودن با مردم.
همچنین سوال کردند: کرامت و بزرگ منشی چیست؟ فرمودند: بخشش پیش از خواهش و اطعام در هنگام قحطی.
امام حسن (ع) بنده پارسای خدا بود. در هنگام عبادت گویی از قفس تنگ دنیا رها می شد و تا ملکوت پر می کشید. درباره عبادت ایشان آمده است چون هنگام وقت نماز نزدیک می شد و حسن بن علی (ع) وضو می گرفت و آماده نماز می شد، رنگش دگرگون می گشت و بند بند وجودش می لرزید.
از آن حضرت از علت این حال، سؤال کردند فرمود: "سزاوار است کسی که در پیشگاه خداوند عرش می ایستد، رنگش پریده و بند بند اعضایش بلرزد."
نشستن در محراب عبادت از خوشایندترین لحظات عمرش به حساب می آمد. به همین جهت بهترین و زیباترین لباسهایش را هنگام عبادت بر تن می کرد.
کسی به ایشان عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! چرا بهترین لباسهایتان را به هنگام نماز می پوشید؟ فرمود: خداوند زیباست و زیبایی را دوست می دارد. من هم برای پروردگارم خود را زیبا می کنم. خداوند خود فرموده است: "زینت خود را در هر نماز (یا مسجدی) به همراه داشته باشید(اعراف ، ایه 31) من هم دوست دارم که بهترین لباسم را هنگام عبادت بپوشم."
مریم رادان
117
