با توجه به اهمیت بالگردها، جمهوری اسلامی ایران گام های بزرگی در عرصه ارتقا، طراحی و ساخت بالگردهای نظامی و تجاری برداشته است.
یکی از اقدامات مهم در این زمینه ساخت بالگرد تهاجمی توفان است که درحقیقت اجرای یک ارتقای گسترده روی بالگردهای تهاجمی «کبرا» است. بالگردهای تهاجمی کبرا عملکرد بسیار موفقی در هشت سال دفاع مقدس داشتند.
نگاهی کلی
بالگرد تهاجمی «توفان» ساخت سازمان صنایع هوایی ایران است. اولین مدل توفان در اردیبهشت 1389 و مدل بعدی آن در 13 دی 1391 با نام «توفان 2» رونمایی شد که به عنوان یک گام جدید در زمینه ارتقای ناوگان بالگردی ایران محسوب گردید.
سردار «احمد وحیدی» وزیر دفاع وقت در مراسم بهره‌برداری و تحویل‌دهی بالگرد توفان 2 طی سخنانی اظهار داشت: "این نوع بالگرد به ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحویل گردید و با تولید و تحویل انبوه آن توان رزمی و عملیاتی نیروهای مسلح به نحو قابل توجهی افزایش می یابد.
بالگرد توفان 2 که با همت و تلاش متخصصان سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع طراحی و تولید شده، نسل جدیدی از بالگردهای رزمی است که از فناوری‌های پیشرفته و روزآمد برخوردار است.
در بالگرد توفان 2 مجموعه‌ای ارزشمند از فناوری‌های بومی صنایع وابسته به وزارت دفاع، در حوزه‌های الکترونیک، اپتیک، لیزر و سلاح به کار گرفته‌شده که از آن جمله می‌توان به قدرت تهاجمی آن بواسطه قابلیت هدفگیری بسیار دقیق اشاره کرد."
در رزمایش پیامبر اعظم(ص) 12 در دی 1397 در منطقه عمومی خلیج فارس، بالگردهای جدید توفان 2 متعلق به هوانیروز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شرکت داشتند.
طوفان 2 در زمان رونمایی از تجهیزات پیشرفته بسیاری به نسبت بالگردهای کبرا موجود در سازمان رزم ارتش و سپاه بهره مند بود، اما بالگردهای طوفان 2 که در رزمایش نیروی زمینی سپاه حضور داشتند به سامانه الکترو اپتیک جدید «آر یو 290» مجهز شده بودند.
بالگردهای توفان با ارتقای بالگرد ای اچ 1 کبرا ساخته شده‌اند. پیش از این نیز از بالگردهای دیگری از کلاس کبرا با نام‌های «پنها 2091» یا «شباویز 2091» در ایران تولید و رونمایی شده بود، اما بالگرد توفان 2 از این جهت حائز اهمیت است که در تولید آن نه تنها در ساخت بدنه تغییرات جدیدی به وجود آمده بلکه در ساخت تجهیزات الکترونیکی و حتی موتور این بالگرد تغییرات و ارتقاهایی صورت گرفته است.
مشخص‌ترین ارتقای انجام شده در توفان 2 نصب «سامانه الکترو اپتیکی پایدار شده ژیروسکوپی» در بخش دماغه جلویی این بالگرد است. براساس این ارتقا، این بالگرد از جمله به سامانه‌های دید در شب، سامانه‌های بومی الکترونیک و اپتیک و هدفگیری و دید در شب تجهیز شده است تا از توان تهاجمی بالاتری برخوردار شود.
از دیگر سامانه‌های بکار رفته در این بالگرد می‌توان به سامانه کنترل آتش دیجیتال، مدیریت هوشمند مرکزی سلاح و دوربین با قابلیت تصویربردای با دقت بالا اشاره کرد.
ویژگی های توفان 2
بالگرد توفان 2 دارای ویژگی های متمایزی در مقایسه با بالگرد کبرا در زمینه های مختلف به ویژه حسگرها و تجهیزات کابین است.
سامانه الکترو اپتیکی دماغه
بر اساس گمانه‌های موجود سامانه الکترو اپتیکی توفان 2 مدل «عقاب 1» ساخت شرکت صاایران است. این سامانه در دو محور به صورت ژیروسکوپی پایدار شده و پایداری تصویری بسیار خوبی دارد و برای بالگرد در مأموریت نظارت بر مرز و میدان نبرد، شناسایی و جستجو و نجات به کار می‌آید.
این سامانه یک دوربین پرقدرت با لنزی با قابلیت زوم نزدیک به 30 برابر را با یک دوربین جلونگر فروسرخ و یک مسافت‌یاب لیزری بکار می‌گیرد تا سامانه‌ای با کارکرد دوگانه روزانه و شبانه به وجود آید.
ویژگی‌های اصلی این سامانه نظارت روزانه و شبانه با کارایی بالا، حرکت 360 درجه در افق، وزن کم 15 تا 40 کیلوگرم (بسته به امکانات اضافی انتخابی)، ارتباط داده‌ای با سامانه کنترل آتش، توانایی بهسازی تصویر، قابلیت تطبیق دادن تصاویر و توانایی ردیابی اهداف است.
البته توان چرخش 360 درجه در پهپادها به دلیل زاویه بازتر زیر بدنه آن‌ها قابل بهره‌گیری است که در بالگرد توفان به دلیل موقعیت نصب در دماغه نهایتاً به حدود 220 تا 240 درجه محدود شده است.
دوربین های سامانه الکترواپتیکی در بالگرد توفان 2 به دلیل زاویه دید بدون مانع، عملکرد و تأثیر عملیاتی بهتری خواهند داشت. از قابلیت های دیگر این سامانه باید پردازشگر تصویر و مسافت یاب لیزری تا برد حدود 20 کیلومتر را نام برد.
به کمک این سامانه مسافت یابی، ضمن امکان تیراندازی دقیقتر با توپ 20 میلیمتری و راکت های 70 میلیمتری، عملاً برد مؤثر این سلاح ها نیز افزایش می یابد.
در مجموع این سامانه برای تسلیحات غیرهدایت شونده احتمال برخورد به هدف در اولین شلیک و تأثیرگذاری روی آن با مصرف مهمات کمتر را بسیار بهبود می بخشد. همچنین دوربین جدید نصب شده در این بالگرد به خدمه این بالگرد اجازه می دهد نقاط مختلف صحنه نبرد را با جزئیات بالا در نمایشگر کابین خود ببینند.
با به کارگیری این سامانه هدفگیری در توفان 2 که جایگزین سایت اپتیکی مربوط به موشک های تاو/ توفان شده می توان انتظار داشت که هدف اصلی از این حرکت، نصب نسل جدید موشک های هدایت شونده هوا به سطح ایرانی بر روی این بالگرد است که توان آفندی بالگرد توفان 2 را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
نصب نمایشگرهای چند منظوره
در بالگرد توفان 2 با استفاده از دو نمایشگر چند منظوره (ام.اف.دی) MFD جدید، به جای تعدادی از نمایشگرهای عقربه‌ای (آنالوگ) قبلی که به صورت پیش فرض، تنها داده‌های ضروری پرواز را نشان می‌دهند، فشار کاری خلبان تا حد قابل توجهی کاهش یافته و کاربر می‌تواند اطلاعات مورد نظر را به راحتی به دست آورد.
بدین ترتیب خلبان با یک نگاه سریع و در کمترین زمان ممکن اطلاعات مورد نظر را از کابین خلوت شده خود در اختیار داشته و در صورت لزوم با استفاده از کلیدهای اطراف نمایشگر، اطلاعات سامانه‌های دیگر از جمله تصاویر دریافتی از دوربین‌های دماغه را از رایانه کنترل پرواز درخواست و مشاهده کند.
با استفاده از این نمایشگرها در کابین بالگرد حجم ادوات موجود کمتر شده خصوصاً در کابین جلو خبری از ازدحام وسائل جانبی مربوط به سامانه‌های هدایت موشک یا توپ نیست که علاوه بر کاهش وزن تجهیزات، تحمل فضای تنگ کابین را برای خلبان راحت‌تر می‌سازد.
مزیت دیگر این نمایشگرها، قابلیت اطمینان بسیار بالاتر آن‌ها نسبت به نسل قدیمی است. کمیت «زمان متوسط بین خرابی» برای نمایشگرهای دیجیتال چند منظوره ده‌ها برابر کمتر از نمونه‌های آنالوگ است. البته در تصاویر منتشره از کابین جلو بالگرد توفان 2، باقی ماندن برخی از ادوات عقربه‌ای مشهود است و در کابین عقب هم باید همین‌طور باشد؛ بنابراین توفان 2 هنوز صاحب کابین اصطلاحاً «تمام شیشه ای» Glass Cockpit نشده‌است.
سامانه «هاد» و کلاه پرواز
بهبود دیگر در این بالگرد نصب سامانه جدید «نمایشگر سربالا» HUD است. در بالگردهای کبرا معمولی نمونه ساده‌ای از این سامانه برای خلبان که در کابین عقب مستقر است وجود داشت که کارایی نمونه جدید بسیار بالاتر است.
این سامانه اطلاعات مورد نظر خلبان را بر روی یک صفحه شفاف در مقابل وی نمایش داده و به او کمک می‌کند تا بدون نیاز به تغییر در زاویه دید نسبت به مسیر پروازی به اطلاعات سامانه‌های مهم دست پیدا کند.
سامانه هاد و کلاه پرواز در بالگرد توفان 2
این نمایشگر سربالا در موقعیت‌های تاکتیکی مختلف مثلاً در پرواز سریع در ارتفاع پائین کمک زیادی به خلبان می کند.تغییر بعدی در توفان 2 وجود جایگاهی برای نصب سامانه‌های کمکی روی کلاه پرواز خلبانان آن است.
این سامانه‌ها می‌تواند یکی از موارد دوربین دید در شب، سایت هدفگیری چشمی برای تسلیحات یا نمایشگر چشمی روی کلاه پرواز خلبان باشد. سایت هدفگیری به او امکان می‌دهد که تنها با چرخاندن سر و مشاهده اهداف، عمل شلیک به سمت هدف یا قفل سلاح روی آن و درگیری (با توجه به نوع سلاح) را به انجام برساند.
نمایشگر چشمی نیز اطلاعات مهم پروازی را جلوی یکی از چشم‌های خلبان روی صفحه کوچکی که به کلاه پروازی متصل است نشان می‌دهد که نمونه‌های بومی این سامانه قبلاً به نمایش درآمده بود.
کانوپی جدید
بالگردهای توفان 2 هم چنین درزمینه بزرگتر شدن «آسمانه» یا کانوپی Canopy یا همان پوشش بالای کابین نسبت به کبراهای موجود و بالگردهای توفان تولید شده قبلی مزیت دارند.
نسبت به نمونه‌های قبلی کبراهای موجود در کشور، در بالگرد توفان 2 از کانوپی استفاده شده که زاویه دید بهتری را روبروی خلبان ایجاد می‌کند.
در صورت ترکیب این زاویه دید بازتر با سامانه‌های هدفگیری موجود بر روی کلاه خلبان می‌توان انتظار داشت که توان آفندی نسبت به قبل افزایش چشم‌گیری داشته باشد.
خصوصاً برای خلبان اصلی که در صندلی عقب مستقر است دید روبروی نمایشگر سربالا بهبود و البته زاویه دید هر دو خلبان به عقب کمی کاهش یافته است.
البته گفته می‌شود، این کانوپی دارای شیشه‌های ضد گلوله است و بالاتر بودن لبه شیشه‌های آن‌ها در پهلوهای بالگرد نیز برای حفاظت بهتر از خلبان است.
دیگر تجهیزات
از دیگر قابلیت‌های افزوده شده در بالگرد توفان 2 دوربین جلونگر فروسرخ است که امکان پرواز رزمی در شب و آب و هوای نامطلوب را به خلبان می‌دهد به کمک این سامانه ردیابی اهداف در همه شرایط جوی امکان پذیر می شود.
همچنین آنتن‌های جدیدی در زیر بدنه بالگردهای توفان 2رونمایی شده دیده می‌شود که احتمالاً مربوط به سامانه‌های مخابراتی نوین، تشخیص دوست از دشمن، ارتباطات امن و شاید مقابله با اقدامات الکترونیکی است.
نویسنده: سیدرضا میرطاهر
117
