مهمات هوا پایه اعم از موشک‌ها و بمب های هوا پرتاب یکی از اصلیترین تسلیحات مورد استفاده در نیروهای هوایی محسوب می شوند. تسلیحات هوشمند هواپایه را می‌توان یکی از ارکان اصلی قدرت هوایی در حوزه آفند برشمرد چراکه امروزه با توسعه سامانه‌های نوین پروازی و الکترونیکی، بسیاری از محاسبات مربوط به پرتابه‌های هوایی توسط کامپیوتر‌ها به منظور کاهش خطای انسانی انجام می‌شود.
در عین حال مساله هدایت و دقت یکی از مولفه های مهم در زمینه طراحی و ساخت تسلیحات هوا پایه از جمله مهمات هوا به زمین است. با ورود سیستم های هدایتی مختلف در عرصه تسلیحات هواپرتاب، روند تحول و رشد این دسته از تسلیحات تسریع شده و انواع مختلفی از بمبها و موشک های هدایت شونده طراحی، تولید و عملیاتی شده اند.
از اولین سیستم های هدایتی در موشک ها و بمبها می‌توان به هدایت لیزری و هدایت تلویزیونی اشاره کرد، اما این نوع سیستم های هدایتی محدودیت های مختلفی دارند. برای این رفع این محدودیت ها، سیستم هدایت ترکیبی ابداع شده و با استفاده از سیستم هدایت ماهواره ای دقت این تسلیحات افزایش یافته و توانایی هدف قرار دادن اهداف در هر ابعادی با دقت بالا و همه شرایط آب و هوایی فراهم شده است.
در ایران نیز از سال ها قبل روند طراحی و ساخت انواع مختلف بمب های هدایت شونده دقیق آغاز شده است. بمب‌های هواپایه و هوشمند که توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ساخته شده اند، کمک چشمگیری به ارتقاء توان عملیاتی نیروهای مسلح خواهد کرد. بمب بالدار دور ایستای «یاسین» از نمادهای مهم این تلاش محسوب می شود.
نگاهی کلی
بمب بالدار دور ایستای یاسین که اولین تصاویر از آن بدون ذکر نام و مشخصات در ویدئو کلیپ دستاوردهای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در 31 مرداد 1394 زیر بدنه پهپاد کرار مشاهده شد، نمونه ایی از رویکرد افزودن کیت های دقت افزایی و افزایش برد به بمب های موجود است.
بمب های 500 پوندی یا 225 کیلوگرمی «ام کا82» MK-82 که توسط جنگنده های اف4 و اف5 نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا) به طور گسترده ای در جنگ تحمیلی استفاده شد به عنوان بخش سرجنگی در بمب بالدار یاسین مورد استفاده قرار گرفته است.
پس از آن، در رزمایش فدائیان حریم ولایت7 که در آبان 1396 در اصفهان برگزار شد، نام بمب بالدار یاسین برای اولین بار مطرح شد. هرچند تصویری از آن منتشر نشد، اما اعلام شد که این بمب با برد 60 کیلومتر با موفقیت توسط جنگنده اف7 آزمایش شده است.
سپس در مراسم تحویل 10 فروند جنگنده تهاجمی سوخو22 به نیروی هوافضای سپاه در مرداد 1397، بمب یاسین معرفی شد. مقایسه تصاویر این بمب بالدار با تصاویر سال 1394 نشان می داد که این همان بمب زیر بدنه پهپاد کرار است که پس از گذراندن مراحل آزمایش های سختگیرانه در ارتش و سپاه به سمت عملیاتی شدن پیش می رود.
چند ماه بعد و در هشتمین رزمایش هوایی فدائیان حریم ولایت در 20 دی 1397 تصاویری از جنگنده اف7 مجهز به بمب یاسین مشاهده شد. سپس این بمب در نمایشگاه دهه فجر در بهمن 1397 به همراه سوخو22 در معرض دید عموم قرار گرفته و جزئیات بیشتری از آن نمایان شد.
این نمونه از بمب یاسین دارای وزن نهایی 300 کیلوگرم معرفی شد. با رونمایی رسمی از بمب یاسین در 15 مرداد 1398، این بمب به فهرست تسلیحات عملیاتی جنگنده بمب افکن های ارتش و سپاه افزوده شد.
هواپیماهای اف4 نهاجا قابلیت حمل 24 بمب سقوط آزاد 500 پوندی را در جایگاه های زیر بال و بدنه دارند. با توجه به وزن 300 کیلوگرمی بمب یاسین و اصلاح جزئی در جایگاه های نصب بمب، این جنگنده توانایی حمل نزدیک به همان تعداد بمب بالدار یاسین را نیز دارد.
برای نشان دادن ارزش عملیاتی سلاحی همچون یاسین باید توجه داشت که ابعاد منطقه قابل درگیری توسط یک هواپیمای ضربتی با فرض سرعت و ارتفاع کافی، دایره ای به قطر 120 کیلومتر خواهد بود. این به معنای آن است که تنها با 8 فروند جنگنده فانتوم، تمام نوار مرزی درگیر در جنگ تحمیلی 8 سال قابل پوشش است.
ضمن اینکه 7 فروند جنگنده فانتوم به صورت تخمینی امکان حمل 168 بمب یاسین را دارند یعنی می توانند به 168 هدف مجزا تا عمق 60 کیلومتری جلوتر را نیز هدف قرار دهند. رسیدن به چنین توانی، به معنی نیاز به جنگنده کمتر برای انهدام تعداد هدف بیشتر با دقت بالا است.
در رزمایش پیامبر اعظم 14 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلیج فارس و غرب تنگه هرمزکه در مرداد 1399 برگزار شد، هواپیماهای ضربتی سوخو22 سپاه، اهداف از پیش تعیین شده در جزایر فارور را به وسیله بمب‌های بالدار یاسین مورد هدف قرار داده و منهدم کردند.
آخرین برد تست این بمب که پیش از این 60 کیلومتر اعلام شده بود، که در این رزمایش به 100 کیلومتر افزایش یافته که قابلیت اجرای عملیات آفندی در خارج از حلقه های پدافندی دشمن را به طور کامل میسر کرده است.
در مرحله اصلی و فاز عملیاتی دهمین رزمایش اقتدار هوایی فدائیان حریم ولایت نیز که در مهر 1400 برگزارشد، اهداف حیاتی دشمن فرضی توسط جنگنده اف7 با استفاده از بمب بومی و دورایستای یاسین 90 منهدم شد.
همچنین در جریان افتتاح نمایشگاه تجهیزات رزم زمینی ساخته شده در سازمان صنایع دفاع در خرداد 1400، چند دستاورد مهم و جدید در این حوزه به نمایش گذاشته شد که ازجمله آنها، نمونه جدید بمب‌های هواپرتاب، نقطه زن و دورایستای «یاسین» بود که به پیشران راکتی مجهز شده است. در این نمایشگاه، یک نمونه بمب با بال‌ها و بالک‌های متفاوت نیز نمایش داده شده که ممکن است نسل جدید بمب یاسین باشد.
ویژگی ها
بمب بالدار یاسین؛ بمبی هدایت‌شونده و با بُرد بلند است که می تواند از فاصله 60 کیلومتری رها شده و به سمت هدف هدایت و آن را مورد اصابت قرار دهد، علاوه بر آن امکان استفاده در تمام شرایط آب و هوایی در روز و شب، قابلیت نصب روی هواپیماهای سرنشین‌دار و بدون سرنشین، افزایش امنیت و ایمنی سامانه و قابلیت انجام عملیات در بُرد کوتاه و بلند از دیگر ویژگی‌های این بمب هوشمند است.
توان پرتاب بمب یاسین از فاصله دور به این معنا است که هواپیمای حامل آن می‌تواند به دور از تیررس تقریباً تمامی سیستم‌های پدافند هوایی کوتاه برد و بخشی از سیستم‌های پدافندی میان برد، به راحتی عمل کرده و به هدف خود حمله کند. این توانایی خصوصاً در حمله به اهداف گروهک‌های تروریستی مجهز به سیستم‌های دفاع هوایی کوتاه برد دوش پرتاب بسیار مؤثر بوده و امنیت پرنده‌های خودی را تضمین می‌کند.
البته با اضافه کردن سیستم‌های جستجوگر لیزری، اپتیکی یا اضافه کردن سیستم‌های پیشران به بمب بالدار یاسین، می‌توان برد و دقت آن را نیز افزایش داد و حتی از این بمب برای درگیر شدن با اهدافی متحرک در فاصله بالای 100 کیلومتر نیز استفاده کرد.
اساسا نحوه عملکرد بمب‌های دورایستا و هدایت شونده مبتنی بر کامپیوتر پروازی است که بر روی آنها قرار دارد و مختصات نقطه هدف توسط اپراتور به آنها وارد می‌شود. کامپیوتر پروازی بمب با انجام خودکار محاسبات، سرعت و ارتفاع لازم برای رها کردن (Release) بمب از جنگنده را در اختیار خلبان می گذارد.
نحوه عملکرد بمب هوشمند هدایت‌شونده «یاسین» به همین شکل است. ابتدا مختصات نقطه هدف بر روی کامپیوتر بمب توسط اوپراتور بارگذاری می‌شود و سپس با توجه به بُرد مورد نظر و با توجه به جدول تیر بمب، نقطه، سرعت و ارتفاع رهایش در اختیار خلبان قرار می‌گیرد و پس از رها سازی بمب یاسین از هواپیمای حامل، بال‌های تاشو باز شده و بمب به سمت نقطه هدف پرواز می‌کند و در طول مسیر با استفاده از سطوح کنترلی تعبیه‌شده روی بال‌ها و بالک‌های افقی، مسیر خود را اصلاح کرده تا به صورت دقیق به هدف اصابت کند.
مزیت استفاده از بمب یاسین که در زمره تسلیحات هواپایه دورایستا محسوب می‌شود، قابلیت اجرای عملیات خارج از حلقه های پدافندی دشمن است. به این معنا که جنگنده خودی بدون آنکه در معرض خطر اصابت توسط سامانه های پدافندی برد متوسط دشمن قرار بگیرد، قادر خواهد بود تا هدفش را منهدم کند.
سطوح کنترل پروازی تاشو (بال و بالک) که بر روی قسمت فوقانی بمب بالدار یاسین نصب شده است، آن را قادر می سازد تا به سمت هدف، پروازی دقیق داشته و مسیر خود را اصلاح کند.
دیگر ویژگی بارز بمب‌های هدایت شونده از جمله بمب یاسین قابلیت عملیاتی آنها در شرایط آب و هوایی مختلف و تمام طول شبانه روز است، چراکه استفاده از بمب های عادی، نیازمند وجود دید برای خلبان است تا بتواند اهداف خود را به دقت بمباران کند، اما بمب‌های مجهز به سیستم هدایت شونده، از آنجایی که اطلاعات هدف از قبل بر روی آنها بارگذاری شده، نیازی به شرایط مطلوب آب و هوایی و دید(Visibility) نخواهند داشت.
بمب یاسین دارای بال های باز شونده از نوع پیکانی است. این بال ها پیش از رهایی بمب از هواپیما، به صورت جمع شده رو به عقب قرار گرفته اند. بالک های کنترلی این بمب در انتهای کیت هدایت و ناوبری قرار گرفته و دارای ساختار «بعلاوه« یا «پلاس»+ هستند.
یکی از نکات قابل توجه در مورد بمب یاسین، به کارگیری سطوح متحرک روی بال آن است. امری که در مورد کیت های افزایش برد برای پرهیز از پیچیدگی مشاهده نمی شود اما وجود آن سبب انعطاف پذیری عملیاتی بالاتری از نظر برد و خصوصیات پروازی می شود. احتمال داده می شود که این کیت هدایت به همراه بال تقویت شده، قابلیت به کارگیری با سرجنگی سنگین تر هزار پوندی یا 450 کیلوگرمی را نیز داشته باشند.
نویسنده: سید رضا میرطاهر
117
