یکی از موفق ترین و کار آمد ترین سامانه های پدافند هوایی ساخت ایران سامانه سوم خرداد که ازجمله مهمترین سامانه‌های پدافندی ایران محسوب می‌شود. به گفته سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در زمان ساخت این سامانه ، پیچیده ترین فناوری‌های موجود کشور در آن بکار گرفته شده است.
از رعد تا سوم خرداد
برای اولین بار در نشست خبری فرمانده وقت کل سپاه در اواخر شهریور ۱۳۹۱، نام سامانه پدافند هوایی رعد با برد ۵۰ کیلومتر و ارتفاع هدف تا ۲۷ کیلومتر مطرح شد و این سامانه در رژه نیروهای مسلح در ۳۱ شهریور همان سال در معرض دید قرار گرفت. مشاهده سامانه رعد سبب تعجب کارشناسان خارجی گردید زیرا سامانه ای شبیه به نمونه بوک ام۲ روسی اما با تفاوت های محسوس که نشان از طراحی داخلی داشت به نمایش در آمده بود. این سامانه قابلیت درگیری با یک هدف را داشت و مجهز به سه موشک طائر-۲ ای بود.
در بهار 1393 و در جریان بازدید حضرت آیت الله خامنه ای فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، سامانه پدافندی سوم خرداد به عنوان نمونه جدید سامانه رعد برای اولین بار به نمایش در آمد.این سامانه موشکی پدافند هوایی میان‌برد شباهت زیادی به سامانه موشکی بوک ام 2 ایی (نسخه صادراتی بوک ام 2) ساخت روسیه دارد. همچنین موشکهای طائر-۲بی و طائر-۲سی نیز درهمان نمایشگاه مشاهده شدند که نشان از تنوع موشک های مورد استفاده در این سامانه را داشت.
پروژه سامانه پدافندی سوم خرداد در زمان خود، بزرگترین پروژه صنعتی دفاعی کشور بود که شبکه ای از مراکز صنایع دفاعی سپاه، دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و شرکت‌های دانش بنیان در آن نقش داشتند.مراحلی از تحقیق و توسعه، طراحی، ساخت، آزمایش‌های کارخانه‌ای، آزمایش های میدانی علیه اهداف بدون سرنشین تا رسیدن به قابلیت اطمینان کافی در طی چند سال روی این سامانه به انجام رسیده است. اصلاح طراحی‌های پرتابگر، تجهیزات اتاقک خدمه و موشک نسبت به نسل رونمایی شده اولیه در سال 1391یعنی سامانه رعد به چشم می‌خورد که شامل توسعه برد موشک از 50 کیلومتر به بیش از 100 کیلومتر نیز می‌شود.
در این سامانه چند خودروی حامل رادار و موشک به همراه چند خودروی صرفاً حامل موشک، به یک رادار جستجو و مراقبت هوایی مانند ثامن متصل شده و جمعاً یک آتشبار سامانه سوم خرداد را تشکیل می دهند. رادار آرایه فازی مستقر شده روی پرتابگر سامانه سوم خرداد دارای ۱۷۰۰ المان Element بوده و توانایی هدایت همزمان ۸ موشک به سمت ۴ هدف مجزا را دارد. تا سال 1393 برای اولین بار بود که یک سامانه پدافندی ساخت داخل به توانایی درگیری همزمان با این تعداد هدف دست می یافت. این سامانه د رمدل اولیه خود توانایی درگیری با اهداف در فاصله 50 کیلومتری و ارتفاع 27 کیلومتری را داشته در حالی که به گفته سردار سرتیپ "امیر علی حاجی زاده" فرمانده هوافضای سپاه ، نمونه‌های بعدی سامانه "سوم خرداد" دارای موشکهایی با برد 100 و نمونه آخر دارای برد 200 کیلومتر هستند.
اولین پدافند هوایی موشکی تمام متحرک ساخت ایران
سامانه سوم خرداد اولین سامانه پدافند هوایی موشکی تمام متحرک ساخت ایران است که پرتابگر آن حامل 3 موشک طائر است . دقت بسیار خوب موشک طائر برای اصابت به اهداف پرنده بسیار قابل توجه است. خصوصاً کسب این دقت برای موشکی با طول حدود 6 متر و سرعت دستکم 3 تا 4 برابر سرعت صوت نیازمند کارهای علمی و فنی بسیار دقیقی است. فیوزهای مجاورتی موشک که از نوع لیزری هستند با عملکرد دقیق و قابلیت پوشش 360 درجه اطراف محور طولی موشک، در بهترین زمان ممکن نسبت به موقعیت هدف دستور انفجار سرجنگی را صادر می کنند.
سامانه سوم خرداد سامانه ای کاملا مستقل است بدین معنا که کلیه امور شناسایی، رهگیری، تعقیب و درگیری با هدف مورد نظر از روی همین یک سامانه انجام می‌شود که خود به کاهش حجم یگان‌ها و نفرات کمک کرده و از طرفی شناسایی محل استقرار آنها به علت تحرک و جابجایی سریع برای دشمن بسیار مشکل خواهد شد. به نظر می رسد تاکتیک مورد نظر فرماندهان ایرانی برای استفاده از این سامانه به دلیل تحرک بالا و تجمیع تمام سامانه‌ها بر روی یک شاسی در راستای رویکرد "شلیک و گریز" است. در این تاکتیک که به نوعی برای استراتژی نبرد نامتقارن ایده آل است، دسته‌های چندتایی از این سامانه در نقاط مختلف مستقر شده و اهداف پرنده دشمن را غافلگیر می‌کنند. در سامانه سوم خرداد 2 نوع خودروی حامل وجود دارد که در نوع اول رادار هم روی پرتابگر قرار دارد (TELAR) و در نوع دیگر فقط پرتابگر (TEL) است. نوع اول این خودروها سبب افزایش پایداری بیشتر سامانه در محیط نبرد می‌شود.
به کارگیری سامانه سوم خرداد در شناورها
به کارگیری موشک های پدافند هوایی سوم خرداد با برد بیش از ۱۰۰ کیلومتر روی شناورهای دریایی سپاه سبب حفاظت بهتر از شناورهای سپاه در عملیات های هجومی شده است. با توجه به اینکه بخش اصلی سامانه سوم خرداد یک خودرو حامل رادار، اتاقک خدمه و سه موشک پدافندی است. در نتیجه این سامانه به اندازه کافی کوچک و کم حجم برای جای گیری در یک شناور دریایی است که در صورت توسعه نمونه نصب شونده روی شناور، با حذف خودروی حامل ، باز هم کم حجم تر می شود.
به کارگیری موشک های پدافند هوایی سوم خرداد بر روی شناورهای دریایی سپاه سبب از یک سو ایجاد یک عامل خطر برای پرنده های دشمن برای حفاظت بهتر از این شناورها در عملیات های هجومی شده و از سوی دیگر یک سکوی دریایی متحرک برای این سامانه پیشرفته و ارزشمند برای گسترش عملکرد آن به فراتر از ساحل را ایجاد می کند.در واقع در صورتی که شناور دریایی حامل سامانه سوم خرداد در اکثر مناطق خلیج فارس در حدود ۸۰ تا ۱۱۰ کیلومتر از سواحل ایران فاصله بگیرد این سامانه قابلیت درگیر شدن با اهدافی در سواحل جنوبی خلیج فارس را خواهد داشت.
سرنگونی بزرگترین وپیشرفته ترین پهپاد آمریکایی
نسل آخر موشکهای به کار رفته در سامانه پدافندی سوم خرداد موفق به سرنگونی پهپاد ام کیو 4 - سی "تریتون" - مدل دریایی پیشرفته ترین و گران قیمت ترین پهپاد آمریکا یعنی "آر کیو 4 گلوبال هاوک"- در بامداد ۳۰ خرداد 1398 در نزدیکی تنگه هرمز شد. این پهپاد در واقع یکی از گره‌های ارتباطی قدرت هوایی دشمن است که علاوه بر نقش شناسایی ، نظارت و جاسوسی در محیط های دریایی ، کار رله ارتباطات را نیز به انجام می رساند . پهپاد ام کیو 4 ابتدا توسط رادارهای هشدار زودهنگام در فاصله 490 کیلومتری از رادار کشف و در فاز درگیری توسط سامانه پدافندی سوم خرداد در فاصله 120 کیلومتری روی آن قفل شده و در 90 کیلومتری موشک به سمت آن شلیک و در حالیکه پهپاد در ارتفاع 14 کیلومتری و در فاصله 75 کیلومتری قرار داشته، مورد اصابت قرار گرفت.
بدین ترتیب، اولین شکار عملیاتی توسط یک سامانه تماماً بومی ایرانی، به نام سامانه سوم خرداد ثبت شد و سند محکمی بر توانایی بالای سامانه های بومی پدافند هوایی ایرانی چه رادارهای مراقبت و هشدار اولیه مانند ثامن و چه سامانه های موشکی ارائه کرد. پهپاد سرنگون شده مجهز به پیشرفته ترین سامانه های هشدار فعالیت راداری، هشدار قفل موشک و سامانه یکپارچه جنگ الکترونیک بود. با این وجود نتوانست در مقابل سامانه پدافندی ایرانی و موشک آن مقاومت کند.// 114
نویسنده: سید رضا میرطاهر
بیشتر بخوانید:
جایگاه ممتاز نیروی هوایی ایران در منطقه
