در جریان جنگ تحمیلی، یگان دریایی نوپای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای اجرای این وظایف از قایق های تندرو با قابلیت نصب انواع سلاح مانند پرتابگر‌های راکتی کوتاه برد و تیربار‌های 12.7 میلیمتری استفاده کرد.
قایق های تندرو در دوران دفاع مقدس به قدری موفق بودند که شکل گیری نیروی دریایی سپاه بر اساس آنها صورت گرفت و این موفقیت همچنین باعث تحول در دکترین دفاعی به ویژه شکل گیری استراتژی جنگ نامتقارن شد. یکی از تدابیر در این زمینه در آبهای خلیج فارس برای مقابله با دشمن به کارگیری شناورها یا همان قایق های تندرو است که با توجه به اینکه در خلیج فارس عمق آب و عمق درگیری محدود است بکارگیری قایق‌های تندرو برای مقابله با شناورهای بزرگ دشمن قطعا بسیار مفید خواهد بود.
اکثر شناورهای تندرو جدید دارای سرعت بالا و آبخور کم هستند که آنها را قادر می‌سازد به راحتی در مناطق کم عمق به عملیات بپردازند. اندازه کوچک این شناورها سبب دشواری کشف آن می‌شود، حتی در صورت کشف شدن هدف قرار دادن یک شناور تندرو با توجه به جثه‌ی کوچکش بسیار دشوار است. این عوامل سبب می‌شود شناورهای تندرو بتوانند در مناطقی که شناورهای سنگین قادر به حضور در آنها نیستند؛ به عملیات بپردازند ، اما در عوض دارای برد عملیاتی و پایداری محدود هستند.در واقع یکی از مهمترین برگ‌های برنده شناورهای تندرو در برابر شناورهای سنگین استفاده از اصل غافل‌گیری و فریب است. تسلیحات مورد استفاده در قایق‌های تندرو محدود است، لذا لازم است این شناورها به صورت گروهی و پرحجم مورد استفاده قرار گیرند.
پیشرفت های شگرف
ایران پیشرفت های شگرفی درزمینه طراحی، ساخت و عملیاتی کردن انواع مختلف شناورهای تندرو داشته است.
شناورهایی که در شرایط مختلف دریا، پایداری داشته و توانایی حمل و به کارگیری انواع مختلف تسلیحات را دارند. در سه دهه اخیر تلاش برای به خدمت گرفتن بهترین قایق های تندروی دنیا در کنار توسعه بومی آنها و سایر فناوری‌های کاربردی نظیر سلاح، ادوات ناوبری و مسیریابی و سامانه‌های مخابراتی امن آغاز شده و روندی رو به رشد داشته است.
در زمینه‌های تسلیحاتی، به کارگیری پایدار کننده‌های هیدرولیکی و سامانه کنترل آتش، باعث شلیک موثرتر راکت ۱۰۷ میلیمتری از فاصله دورتر و چند کیلومتری (بیشتر از برد سامانه‌هایی مانند فالانکس) شده و نصب توپ‌های ۲۳ میلیمتری تک لول نیز آتش سنگین تری در مقایسه با تیربار‌های 12.7 میلیمتری ایجاد می کند. در حال حاضر شناورهای تندروی نیروی دریایی سپاه از متوسط سرعت حدود ۵۵ گره دریایی (نات) برخوردار بوده و شناورهایی با سرعت ۶۰ تا ۷۰ نات نیز موجود است. تاکنون در ایران طیف متنوعی از شناورهای تندرو با سرعت‌ها و کاربردهای متفاوت طراحی و تولید و وارد چرخه عملیاتی شده که پرسرعت ترین آن شناور تندروی سراج با سرعت 70 نات است. طراحی و ساخت شناور تندروی سراج گام بزرگی در تحقق استراتژی جنگ نامتقارن بشمار می رود.
مشخصات و ویژگی ها
شناور تندروی سراج در سال 1388 ساخته شد و 1 شهریور 1389 سردار وحیدی وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به طور رسمی از این شناور رونمایی کرد. سراج یک قایق تندرو تهاجمی راکت انداز، رادار گریز و یا طراحی متناسب با مناطق آب و هوایی گرمسیری است . این شناور توسط سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع و از جنس فایبرگلاس ساخته شده که مجهز به امکانات پیشرفته بومی مخابراتی و ناوبری الکترونیکی است. سراج در اصل نمونه بومی شده یک قایق مسابقه‌ای انگلیسی به نام «بلید رانر»Blade Runner بود که تا آن زمان تنها در جریان مسابقات قایق رانی از آن استفاده شده و سریعترین قایق مسابقه‌ای در کلاس وزنی خود بود.
بلید رانر به عنوان یکی از سریع ترین شناورهای جهان، با سرعت بیش از ۱۰۰ کیلومتر در ساعت، سالها پیش ساخته شده و ایران با دستیابی به این تکنولوژی، نمونه نظامی آنرا طراحی و ساخته و عملیاتی کرد. نکته حائز اهمیت اینکه آمریکا علاوه بر نگرانی در باره افزایش توان نظامی ایران در حوزه دریا با عملیاتی شدن شناور تندروی سراج، در باره توانایی بومی سازی بلیدرانر وساخت سراج بر مبنای آن نگرانی مضاعفی دارد.
قایق بلیدرانر دارای تکنولوژی بسیار بالایی است که به آن اجازه می‌دهد تا با سرعت بسیار بالایی به حرکت در دریا ادامه دهد. اولین و مهمترین فناوری آن موتور این قایق است.موتور قایق مذکور که باید برای تولید انبوه مهندسی معکوس و ساخته شود یک موتور توانمند 1000 اسب بخاری است که معادل تقریبا یک موتور تانک توان دارد.موتور این قایق تندرو دو قلو بوده و محصول شرکت کاترپیلار است.
این موتور که تقریبا 1500 کیلوگرم وزن دارد دارای ابعادی در حدود 1 در 1.5 در 1.2 متر است و برای ایجاد یک نیروی پیشران در یک قایق سبک بسیار مناسب است.این موتور دارای برتری‌هایی است که مهمترین آن نسبت ابعاد و وزن آن به توان تولید پیشران است.از دیگر نکات برجسته این موتور ایجاد 25درصد توان بیشتر به نسبت موتورهای کلاس خود و در ابعاد و وزن مشابه است.
مسلما چنین مشخصاتی برای موتوری قابلیت تحرک بالا و قدرت مانورپذیری منحصر به فردی را برای هر قایقی ایجاد خواهد کرد و توانایی کشور در بومی سازی و تولید انبوه این قایق که در گرو بومی سازی این موتور است گامی رو به جلو در تامین و طراحی و تولید موتورهایی با توان بسیار بالاتر و فناوری‌های سطح بسیار بالای جهان است.
نگرانی دیگر آمریکا در زمینه تولید شناور تندروی سراج، توانایی ایران در طراحی و ساخت نمونه مهندسی معکوس شده پره‌ها و سطوح رانش قایق بلیدرانر است که در لبه فناوری جهان قرار دارد.تولید چنین پره‌ای با آلیاژ و طراحی خاص ، مزایایی نسبت به نمونه‌های مشابه دیگر آن در جهان دارد که از جمله آنها افزایش 30 درصدی قابلیت تحرک با کم کردن اصطکاک و در نتیجه کاهش 15 تا 30 درصدی مصرف سوخت و در نتیجه صرفه‌جویی اقتصادی است.
جنس بدنه شناور سراج از فایبرگلاس و مجهز به امکانات بومی مخابراتی و ناوبری الکترونیکی است. طراحی کابین در این شناور به گونه‌ای است که در سرعت بالا در داخل کابین، تغییرات ارتفاعی ناشی از حرکت بر روی آب و صدای چندانی احساس نمی‌شود. همچنین در شرایط طوفانی دریا سرنشینان آن شدت امواج را احساس نخواهند کرد.
شناور تندرو سراج دارای راکت انداز دریایی 107 میلیمتری 11 لوله ای پایدار شده، یک رادار جستجوی دریایی با برد حدود 30 کیلومتر و تیربار 12.7میلیمتری دوشکا است. بیشینه سرعت این شناور بیشتر از 70 نات (بیش از 130 کیلومتر بر ساعت) است.
سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع در حال تلاش برای افزایش سرعت سراج تا ۱۷۰ کیلومتر در ساعت است. بدنه شناور سراج در نوع خود کم نظیر بوده و این شناور در زمینه های مختلفی چون حفظ تعادل در سرعت بالا، رفتار مناسب عملیاتی در شرایط گوناگون و قدرت موتور بالا در کنار طراحی و ساخت بدنه مناسب از ویژگی های قابل توجهی برخوردار بوده و توان دریایی ایران را افزایش می دهد.
این مختصات باعث شده تا در شناور سراج تغییرات ارتفاعی ناشی از حرکت بر روی آب و صدای زیاد آن در سرعت‌های بالا در داخل کابین احساس نشود. همچنین در شرایط طوفانی دریا، سرنشینان آن شدت امواج را احساس نخواهند کرد.
در حال حاضر شناور تندروی سراج که از از سریع ترین قایق های جنگی دنیا محسوب می شود. به طور گسترده در خدمت واحدهای عملیاتی نیروی دریایی سپاه پاسداران (ندسا) .با توجه به طرح های مد نظر در زمینه تجهیز شناور سراج به موشک های ضد کشتی ظاهرا اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است.
در مراسم تحویل تجهیزات نظامی به نیروی دریایی سپاه پاسداران در بهمن 1399 در میان شناورهای تحویل داده شده به ندسا حداقل یک فروند شناور موشک انداز جدید دیده شد که از نظر ظاهری و خصوصا طراحی بخش پایینی، شباهت زیادی به طرح شناور تندروی سراج دارد.
در این شناور جدید، دو تیر موشک کروز نصب شده که با توجه به اندازه پرتابگر احتمالا موشک های سری کوثر یا نصر هستند.
این دو مدل از موشک های کروز سبک عمدتا با سیستم های مختلف هدایت راداری، اپتیکی و حرارتی بسته به نوعی ماموریت مجهز شده و گزینه مناسبی برای عملیاتی های در اصطلاح (بزن و در رو) در آب های کم عمق خلیج فارس هستند. با اضافه شدن دو موشک و حذف راکت انداز و تیربار سنگین در این شناور جدید احتمالا وزن شناور تا حدی افزایش و سرعت نیز تا حدی کاهش پیدا کرده ولی همچنان می توان با درجه بالایی از اطمینان اعلام کرد که این شناور می تواند به سرعت بیش از یکصد کیلومتر در ساعت دست پیدا کند.
پیش از این نیز قایق های تندروی سپاه به قابلیت حمل و پرتاب موشک های کروز مجهز شده بودند ولی این شناور جدید به احتمال زیاد سریع ترین شناور موشک انداز در ندسا خواهد بود./
نویسنده: سید رضا میرطاهر
