فرهنگ ومعارف- در آنروز پیامی از سوی پیامبر اسلام (ص ) به جمعیت یکصد و بیست هزار نفری حجاج ابلاغ شد. این واقعه گرانقدر در تاریخ اسلام به "غدیر خم"معروف شد.
برکه غدیر، آبگیری در بین راه مکه و مدینه بود که کاروانیان در کنار آن خستگی سفر را از تن می زدودند. اما آنروز در کنار این برکه، واقعه ای رخ داد که نام آن را در تاریخ ماندگار کرد. پیامبر بزرگوار اسلام از آخرین سفر حج خود باز می گشت ، هیاهوی کاروانیان، صدای سم اسبان و زنگ شتران در فضا پیچیده بود اما درمیان این هیاهو – سیمای نورانی و آرام پیامبر خدا، نشان می داد که آن حضرت در اندیشه ای ژرف فرورفته و گویی منتظر حادثه ای است.
وقتی کاروان به غدیر خم رسید؛ پیامبر حضور دلنشین جبرئیل - فرشته وحی - را احساس کرد و جبرئیل با پیامی نورانی از جانب خداوند، رسول خدا (ص ) را چنین خطاب قرار داد: « ای پیامبر - آنچه ازطرف پروردگارت بر تو نازل شده است - بطور کامل به مردم برسان و اگر چنین نکنی، رسالت او را انجام نداده ای.»( سوره مائده قسمتی از آیه 67 )
بعد از نماز ظهر، رسول خدا (ص ) با چشمانی درخشان و سیمایی تابناک از منبری که از جهاز شتران برپا شده بود، بالا رفت. علی را فرا خواند تا در سمت راست ایشان بایستد. آنگاه رسول خدا درحالی که دست راستش بر شانه علی (ع) قرار داشت، ابتدا به حمد و ثنای الهی پرداخت و سپس تصریح کرد که باید فرمان مهمی را ابلاغ کنم که اگر این پیام را نرسانم، رسالت الهی را انجام نداده ام . رسول خدا (ص) پس از بیان جملاتی دست علی (ع) را بلند کرد و فرمود :
من کنت مولاه فهذا علی مولاه ( هر کس که من مولای او هستم ، علی نیز مولای اوست ).
پس از این سخنان، فرشته وحی بر پیامبر نازل شد و آیه 3 سوره مائده را به ارمغان آورد که می فرماید:
امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان دین ( جاودان ) شما برگزیدم.
گوشها و دلها همچنان در گیرودار درک این معنی از هستی بود که بازهم صدای پیامبر از بلندای منبر به گوش رسید:
«ای مردم ؛ نور هدایت از جانب حق تعالی درمن سرشته شده و بعد از آن در طینت علی و سپس در نسل او قرارداده شده است. تا آنگاه که نوبت به امام قائم رسد .» قصیده بلند آسمانی غدیر به انتها نزدیک می شد و صدای آخرین پیامبر وحی رساتر از هر زمان در صحرای حجاز می پیچید : ای مردم؛ من، منذر و ترساننده ام و علی، هادی و راهنماست . ای پیروان من ، من پیامبر خدا هستم و علی وصی و جانشین من است .»
لحظه ای نگاه رسول خدا (ص ) به دور دستها دوخته شد گویی آنچه را که پس از خود بر تاریخ بشر می گذشت و برای روزهای آینده در پیش بود، درمقابلش مجسم می دید پس آنگاه با صدایی رساتر بانگ برآورد : « آنان که درغدیر خم گرد آمده اند، سخنان مرا به دیگر کسان برسانند. من بزودی از میان شما خواهم رفت و دو گوهر گرانبها برای شما به ودیعه می گذارم آن دو قرآن و اهل بیت من هستند.»
واقعه غدیر یک رویداد معمولی نیست، خداوند بزرگ درباره واقعه غدیر به پیامبر بزرگ اسلام دستور جانشینی حضرت علی(ع) را پس از پیامبر داد و درستی امر رسالت پیامبر(ص) را منوط به ابلاغ ولایت مولای متقیان به مسلمانان اعلام کرد.
پیامبر گرامی اسلام با قرائت خطبه غدیر تکلیف آحاد جامعه اسلامی را مشخص کرد.
از این رو باید واقعیت فرهنگ و آموزه های غدیر سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شود تا همگان حقیقت ولایت علی علیه السلام را بدانند.
به بیان دیگر غدیر در واقع بیانگر واقعه بزرگ و مهم تاریخ اسلام و بیانگر موضوع کامل شدن دین و تمام نمودن نعمت از سوی خداوند به مومنین است. غدیر یکی از بزرگ‌ترین وقایع تاریخ جهان و یک فرصت طلایی برای شناخت تاریخ اسلام و فصل ممیز تاریخ اسلام از تاریخ جاهلی است . بر همه مسلمانان واجب است غدیر را شناخته و فرهنگ و آموزه های آن را درک کنند.
چند ماه از حادثه بسیار مهم و تاریخی غدیر خم گذشته بود که رسول اکرم(ص) دیده از جهان خاکی فرو بست و روح مطهرش به عالم ملکوت عروج کرد. ارتحال پیامبر موجی از غم و اندوه در فضای جامعه نوپای اسلامی ایجاد کرد.
بار مصیبت چنان سنگین شد که بسیاری در حیرت فرو رفته و از خود بیخود گشتند و از تصمیم گیری مناسب و شایسته بازماندند جمعی نیز که از قبل خود را آماده چنین روزی کرده بودند، حال و هوای جامعه را برای ایجاد گرد و غبار؛ مناسب یافتند و با گل آلود نمودن آب به دنبال گرفتن ماهی مراد خود رفتند.
اندیشمندان اسلامی معتقدند اگر پس از درگذشت پیامبر اکرم به سفارش های روز غدیر و موارد مکرر دیگری که پیامبر، علی(ع) را پیشوا و جانشین خود معرفی فرموده بود، عمل کرده بودند، اسلام جهان گیر و عدالت فراگیر می شد. شاید برای همین است که هوشمندان تاریخ بشر که به گونه ای از این واقعه آگاهی یافته اند، از انحرافی که پس از رحلت پیامبر پیش آمد، اظهار تأسف کرده اند؛ ولتر، فیلسوف مشهور فرانسوی تأسف خویش را چنین اظهار کرده است: «آخرین اراده محمد انجام نشد؛ او علی را به جای خود منصوب کرده بود….
واقعه غدیر از چندبعد قابل تامل و بررسی است ازجمله اینکه رهبری در اسلام به معنای به دست آوردن قدرت و مقام نیست، بلکه یک منصب الهی است و رهبر باید از هرگونه لغزش و خطا، مصون باشد.
رهبری صالح و امامت مسلمین، تا آنجا حائز اهمیت است که خداوند آن را ازامور مهم دین و موجب کمال آن ذکر کرده است به همین دلیل حتی پیامبر نیز بدون امر خداوند نمی تواند برای این مقام الهی کسی را تعیین کند.
این مسئله ای بود که پیامبر، صراحتا به آن اذعان داشت.
آنچه در غدیر خم جلوه یافت، انتخاب رسمی جانشین پیامبر از سوی خدا بود اما نکته مهم و قابل توجه این است که ریشه این انتخاب، فضایل و ارزشهایی است که در جان علی (ع) ریشه دوانده بود.
همه خصلتهای نیک در علی (ع) جمع شده بود و اراده الهی براساس آن ارزشها و صفات برجسته، حاکمیت بعد از پیامبر را به او سپرد.
بدینگونه، خداوند این پیام را ابلاغ کرد که حکومت تابع ارزشهاست و کسی می تواند در مرتبه حکومت مسلمین قرار بگیرد که دارای آن ارزشها باشد.
ابن ابی الحدید می گوید : « در آن روز فضایل علی بن ابی طالب طوری برای مردم آشکار بود که بعد از رحلت پیامبر هیچیک از مهاجران و اغلب انصار شک نداشتند که مسئله خلافت به علی واگذار خواهد شد.»
با فرارسیدن عید غدیر، دلها متوجه یک امر مهم اعتقادی و اجتماعی و سرنوشت‌ساز در زندگی می‌شود و آن «ولایت و رهبری جامعه دینی» است.
در تاریخ اسلام دو حادثه مهم و بزرگ خودنمایی می‌کند که از یکی رسالت و از دیگری امامت به‌وجود آمد. نخستین حادثه ، نزول وحی بر قلب مبارک پیامبر اسلام بود که رسالت پیامبر(ص) را در پی داشت و دومین حادثه، غدیر بود که امامت را به‌وجود آورد و در حقیقت ادامه رسالت بود یعنی روز غدیر همان قدر اهمیت دارد که روز بعثت در رسالت پیامبر اعظم.آیت الله خامنه ای در این خصوص بیان می کنند: «عید غدیر را فرمودند «عیدالله الاکبر» از همه اعیاد در تقویم اسلامی این عید بالاتر است، پر مغزتر است، تاثیر این عید از همه اعیاد بیش‌تر است. چرا؟ چون تکلیف امت اسلامی در زمینه‌ی هدایت در زمینه حکومت در این حادثه غدیر معین شده است. حرفی نیست که بر طبق توصیه پیامبر اعظم در غدیر عمل نشد، پیغمبر هم طبق بعضی روایات خبر داده بود که عمل نخواهد شد اما مسئله غدیر، مسئله ایجاد یک شاخص است. یک معیار و میزان است تا آخر دنیا مسلمانان می‌توانند این شاخص را این معیار را جلوی خودشان قرار بدهند و تکلیف مسیر عمومی امت را معین کنند. »
